نويسنده: دکتر احمد عابدي ... { و ديگران }




 

مهارت 1: رنگ ها

رنگ بخش درخشان و شفاف دوران کودکي است. کودکان عاشق تمام انواع رنگ ها هستند و به آن ها پاسخ آني و سريع مي دهند گرچه پاسخ آنان متفاوت از واکنش بزرگسالان است. اگر شما در ارتباط با کودکان هستيد، رنگ بايد يکي از دوستان و همراهان شما باشد اما شما نياز داريد از زبان رنگ ها به درستي استفاده کنيد. کودکان از تنوع رنگي کم تري استفاده مي کنند اين تنوع به مرور که بزرگ مي شوند وسعت پيدا مي کند.
رنگ اولين هويتي است که کودکان تشخيص مي دهند. همه ي ما شنيده ايم که کودکان رنگ هاي سياه و سفيد را درک مي کنند ( روشنايي و تاريکي ). در فاصله 6 هفتگي تا 2 ماهگي وضعيت کودکان تغيير بنياديني مي کند. ابتدا بچه ها شروع به تشخيص رنگ قرمز مي کنند و بعد از آن شروع به درک رنگ هاي روشن به ويژه رنگ زرد مي کنند. بچه هاي کوچک به سمت رنگ هاي روشن جذب مي شوند. تحقيقات مؤلفان نشان مي دهد سن، سليقه کودکان را تغيير مي دهد بسياري از کودکان زير 10 سال رنگ هاي قرمز ( يا صورتي ) و زرد را به عنوان رنگ هاي مورد علاقه شان معرفي مي کنند. اما با رشد کردن و رسيدن به سن بالاي 10 سال آن ها کم کم رنگ آبي را ترجيح مي دهند. مشاهده مي کنيم که اين موضوع با فرآيند رشد و آشکار شدن توانايي دريافت و درک وجوه مختلف توسط احساسات کودک در ارتباط مي باشد. ارجحيت رنگ ها ارتباط نزديکي با جنسيت دارد. اغلب دخترهاي کوچک رنگ صورتي، بنفش و بنفش کم رنگ را ترجيح مي دهند و پسرهاي کوچک رنگ سياه و رنگ هاي تيره را بيش تر از دختران دوست دارند. سئوالي که مطرح مي شود اين است که آيا سليقه ها غريزي هستند يا اکتسابي؟ آيا بزرگ ترها، پسرها و دخترهاي کوچک را عادت مي دهند که سليقه ي معيني را در انتخاب لباس ها و اسباب بازي هايشان بپسندند يا آن ها به طور غريزي داراي چنين گرايشي هستند؟ پاسخ دادن به اين سؤال سخت است اما بيشتر به نظر مي رسد که سليقه ي رنگي، غريزي باشد اما اين سئوالي است که در آينده بايد جوابي برايش پيدا شود. به نظر شما آيا مسؤولان کارخانه هاي عروسک سازي درباره ي روان شناسي رنگ ها در کودک چيزي مي دانند؟ اگر يک روز اطراف مغازه هاي اسباب بازي فروشي قدم بزنيد خواهيد ديد که آن ها کاملاً از سلايق رنگي کودکان آگاه هستند و براي جلب توجه بچه ها به خوبي از رنگ ها استفاده مي کنند و توليداتشان را به آن ها مي فروشند. مارک هاي تجاري مختلف به کمک رنگ ها آينده ي خوبي براي خودشان ايجاد مي کنند. کارخانه داران هر روز با کمک رنگ ها از بسته بندي هاي جذاب و پرزرق و برق استفاده مي کنند تا بتوانند بچه ها را به عنوان بهترين مشتريان خود از دست ندهند. برخي از والدين معتقدند که کارخانه داران به طرز بدبينانه اي از احساسات کودکان براي منفعت خود استفاده مي کنند اما به ياد داشته باشيد که بارها و بارها رنگ باعث ايجاد انگيزه در کودکان شما براي انجام فعاليت هاي مثبت هم شده است. رنگ ابزار مناسبي براي تحريک کودکان و نوجوانان است اين ابزار به شيوه هاي گوناگوني مورد استفاده قرار مي گيرد و نتايج متفاوتي را به همراه دارد. تنها اين فروشنده ها و کارخانه داران نيستند که مي توانند از علاقه ي کودکان به رنگ ها استفاده کنند بلکه شما نيز مي توانيد از آن براي آموزش و ايجاد انگيزه به نسل جديد استفاده کنيد.

زبان رنگ و بچه ها

ابتدا اجازه دهيد ببينيم کودکان چگونه با رنگ ها آشنا مي شوند. آن ها ياد مي گيرند که رنگ ها را قبل از آن که اسمشان را بدانند، تشخيص دهند. آن ها قبل از اين که قادر باشند بگويند قرمز، زرد يا سبز، اشياء را به درستي نشان مي دهند. کودکان نام رنگ ها را در سن 2 تا 5 سالگي ياد مي گيرند. دخترها معمولاً نام رنگ ها را زودتر از پسرها مي آموزند البته همه ي بچه ها با توجه به وضعيت سيستم عصبي، مراحل رشد متفاوتي نسبت به يک ديگر طي مي کنند. اگر شما مي خواهيد به کودکان کمک کنيد تا رنگ ها را تشخيص دهند، سعي کنيد که رنگ ها را با اشياء مرتبط به آن ها به کودکان آموزش دهيد. در اين جا چند نوع از روابط و همبستگي هاي رنگي قابل درک براي يک کودک آورده شده است:
زر: موز، ليمو، خورشيد
قرمز: سيب، گوجه فرنگي
آبي: دريا، آسمان
سبز: نخود، سبزي، برگ
خاکستري: فيل
قهوه اي: خرس، پوست درخت
محققان نشان مي دهند براي مثال وقتي شما يک سيب آبي! را به کودک نشان مي دهيد و از او مي پرسيد اين چيست؟ زمان زيادي طول مي کشد تا کودک آن را تشخيص دهد. مطمئناً اگر شما با کودکان کوچک در ارتباط باشيد بهتر مي دانيد که چه اتفاقي ممکن است رخ دهد. مثلاً ممکن است يک سيب آبي براي آن ها بامزه و مضحک به نظر برسد. اين موضوع گواهي بر رشد حس مزاح و توانايي خنديدن به مسائل مضحک و غلط در کودکان مي باشد.
زماني که کودک تشخيص رنگ ها و نام آن ها را ياد مي گيرند اين امر به او کمک مي کند تا اطلاعات جديدي بياموزد. والدين هميشه مي خواهند با روش هاي بي خطري به کودکان آموزش دهند. ما متوجه شده ايم تأکيد بر پيام هاي مشخص با استفاده از رنگ ها به کودکان کمک مي کند تا به خاطر بسپارند که چشم انسان به ترکيبي از رنگ زرد و سياه توجه خاصي مي کند و مغز ناخودآگاه آن را به عنوان علامتي از خطر درک مي کند. شما مي توانيد از اين رنگ ها براي مشخص کردن چيزهايي که نمي خواهيد کودکان با آن ها بازي کنند استفاده کنيد. حتي ممکن است شما قسمت هايي از خانه مانند راه پله و زيرزمين که کودکان نبايد به علت وجود خطر به آن ها وارد شوند را با اين رنگ ها علامت گذاري کنيد. وقتي کودکان شما بزرگ مي شوند حالا مي توانيد از رنگ ها براي آموزش دادن به آنها کمک بگيريد. تحقيقات مشابه نشان داده که کودکان بي توجه و کم دقت زماني که با رنگ ها تحريک شوند بهتر از عهده تکاليفشان برمي آيند. پيشرفت اين کودکان بسيار بيش تر از زماني است که از دارو براي درمان استفاده مي کنند. اين بدين معناست که در برخي موارد رنگ ها مي توانند به عنوان دارو مورد استفاده قرار گيرند. رنگ هم چنين مي تواند در ايجاد جذابيت در غذا کاربرد داشته باشد. اگر کودک علاقه به خوردن بعضي غذاهاي تکراري و خاص ندارد مي توانيد از رنگ هاي طبيعي براي جذابيت غذاهايتان استفاده کنيد.

فعاليت هايي براي آموزش رنگ ها

1. مهره هاي رنگي

شما مي توانيد از مهره هاي رنگي براي آموزش رنگ به کودکان استفاده کنيد، به اين صورت براي مثال مهره ي رنگ قرمز را در دست مي گيريد و مي گوييد: « قرمز » مثل رنگ سيب. « اسمش قرمزه » و از کودک مي خواهيد که نام رنگ را تکرار کند.
در مرحله ي بعد از او مي خواهيد که مهره هايي که رنگ قرمز دارند را جدا کرده و نخ کند در حالي که مدام اسم رنگ قرمز را تکرار کند.

2. نقاشي

براي آموزش رنگ ها از نقاشي کردن هم مي توان استفاده کرد. کودک را کنار خود بنشانيد و شروع به نقاشي کنيد:
« مي خواهم اين جا يک خورشيد بکشم. خورشيد زرده. اين رنگي ( و مداد رنگي زرد را به او نشان مي دهيد ). حالا مي خواهيم درخت بکشيم. درخت سبزه. اين رنگي ( و مداد رنگي سبز را به او نشان مي دهيد ) و ...

3. استفاده از رنگ انگشتي و خميربازي

با استفاده از رنگ انگشتي و خميرهاي بازي رنگي مي توان به آموزش رنگ ها به کودکان پرداخت.

4- شناسايي رنگ مورد نظر در بين رنگ هاي مختلف

تعدادي مهره يا دکمه يا اشياي رنگي جلوي کودک قرار دهيد و پس از آموزش رنگ خاص، از او بخواهيد که آن رنگ را در ميان اشيا پيدا کرده و جدا کند. اين کار را مي توان با اشيا محيط اطراف نيز انجام داد و از او بخواهيد مثلاً اشياي آبي رنگ را در محيط پيدا کرده و نام ببرد.

مهارت 2: شايستگي حساب

بسياري از مشکلات يادگيري، قبل از ورود به دبستان قابل پيشگيري اند و مي توان با صرف زماني اندک، علل مشکل را شناسايي و درمان کرد. مربيان مهدهاي کودک و کلاس هاي آمادگي، در صورتي که تعليمات لازم را ديده و زير نظر فرد مجربي کار عملي انجام داده باشند، مي توانند به آساني اين گره را بگشايند ( تبريزي، 1386 ). مفاهيم رياضي نيز يکي از مواردي است که اگر در سنين پيش از دبستان و متناسب با رشد ذهني کودک آموزش داده شود، مي توان اميدوار بود که کودک در سن دبستان مشکل رياضي نداشته باشد. در سنين پيش از دبستان مي توان از بازي براي آموزش انواع مفاهيم استفاده کرد. مهم اين است که نوع بازي را متناسب با سن و سال و ميزان رشد ذهني و اجتماعي کودک انتخاب کرد.
منظور از آموزش رياضي قبل از دبستان به هيچ وجه آموزش شمردن يا نوشتن اعداد نيست. هدف اصلي بالا بردن درجه ي دقت کودکان به مشاهده دقيق محيط زندگي، کشف شباهت ها، به کارگيري درست مفاهيم اوليه ( جهات ) و پايه هاي رياضي مثل طبقه بندي- ارتباط منطقي- اندازه ها و ... است.
آموزش رياضي قبل از دبستان بهتر است همراه با هنر باشد تا کودک در آينده از رياضي متنفر نباشد.
آموزش رياضي قبل از دبستان در چند مقوله خلاصه مي شود:
1. طبقه بندي
2. نظم و ترتيب
3. مقايسه و اندازه گيري
4. شمردن و انجام عمليات
چون کودکان پيش از دبستان داراي تفکر خودمحورند، تفکرشان تحت تأثير ادراکات بصري شان است و براي تفکر منطقي، انتزاعي و استدلال آمادگي ندارند چون مفاهيم اساسي را کسب نکرده اند، لذا آموزش آن ها بايد از طريق بازي، تجارب عيني و فعاليت باشد.
مفاهيم پيش نياز رياضي
- مفهوم اندازه شامل بزرگ، کوچک و مساوي
- مفهوم ارتفاع شامل بلند، کوتاه و مساوي
- مفهوم وزن شامل سنگين، سبک و مساوي
- مفهوم ضخامت شامل چاق، لاغر و هم وزن
- مفهوم قطر شامل پهن، باريک و مساوي
- مفهوم کميت شامل بيش تر، کم تر و مساوي
- مفهوم فاصله شامل دور، نزديک و مساوي
- مفهوم زمان شامل قبل، بعد و هم زمان
- مفهوم دما شامل گرما، سرما و همانند
- مفهوم جهات شامل بالا، پايين، چپ، راست، زير، رو و ...

فعاليت هايي جهت رشد توانايي و شايستگي رياضي:

آشنا کردن کودک با مفاهيم اندازه و ارتفاع:

1. يک سري کارت در 5 اندازه ي مختلف برش دهيد و آن ها را به کودک دهيد و از او بخواهيد آن ها را در سه سطح مرتب کند و بعد از مهارت کامل آن ها را در 5 سطح مرتب کند. يک کارت اضافي هم درست کنيد که با يکي از کارت ها هم اندازه باشد و اين گونه مفهوم مساوي را به کودک آموزش دهيد.
2. يک گروه از کودکان را انتخاب کنيد ( 5 نفري ) و از آن ها بخواهيد با شروع موسيقي به اطراف بدوند و بعد از پايان موسيقي به ترتيب قد صف ببندند. با هدف ياددهي مفاهيم اندازه، ارتفاع، رديف کردن و مرتب کردن.
3. مدادهايي را در انداخته هاي مختلف تهيه کنيد. از او بخواهيد بلندترين و کوتاه ترين مداد و مدادهاي مساوي را به شما نشان دهد. اين کار را مي توان با وسايل ديگري هم انجام داد.

آشنا کردن کودک با مفهوم وزن:

1. براي آموزش مفاهيم وزن از آب بازي استفاده کنيد. اشياء سبک روي آب شناورند و اشياء بزرگ و سنگين مثل فلزها غيرشناورند.
آشنا کردن کودک با مفاهيم ضخامت، قطر، کميت، فاصله، زمان، دما و جهت ها:
1. تصاويري به کودک نشان داده مي شود و از او خواسته مي شود که تفاوت آن ها را از نظر چاقي، لاغري، پهني، باريکي، بيش تر، کم تر، دور، نزديک، قبل، بعد و گرما و سرما بيان کند.
2. تصاويري به کودک نشان داده مي شود و از او خواسته مي شود که تفاوت آن ها را از لحاظ جهت بيان کند. به کودک آموزش دهيد که عقب و پشت سر و جلو و پيش رو معناي يکساني دارند. بعد از کودک بخواهيد که اعضاي چپ و راست بدن را نشان دهد.

آشنا کردن کودک با مفهوم شباهت و تفاوت:

1. تصاويري به کودک نشان داده مي شود و از او خواسته مي شود شکل متفاوت را پيدا کند.
2. تصاويري به کودک نشان داده مي شود و از او خواسته مي شود که شکل مشابه را رنگ کند.
3. به کودک تعداد زيادي قاشق، کليد و يا پر نشان داده و از او بخواهيد تا اشياء شبيه به هم را پيدا کند.

آشنا کردن کودک با مفهوم ارتباط منطقي:

1. تصاويري به کودک نشان داده مي شود و از او خواسته مي شود که ارتباط منطقي بين اشکال را بيابد.
2. وسايلي را که با هم ارتباط دارند جمع آوري کنيد مثل قاشق و چنگال، خميردندان و مسواک، شانه و آيينه، صابون و حوله و ... وسايل را جلو کودک بگذاريد و از او بخواهيد وسايل مرتبط با هم را کنار هم بگذارد.

آشنا کردن کودک با مفهوم جزء و کل:

1. تصاويري از مکان هاي مختلف به کودک نشان داده و از او مي خواهيم اشياء مربوط به هر يک از مکان ها را مشخص کند.
آشنا کردن کودک با مفهوم طبقه بندي:
1. وسايل مختلفي را در اختيار کودک قرار دهيد و از او بخواهيد آن ها را بر اساس رنگ، جنس، اندازه، شکل و ... طبقه بندي کند. به طور مثال مهره هاي قرمز يک سمت، مواد خوراکي يک سمت، ميوه هاي هسته دار جدا از بي هسته و ...
2. تصاويري از حيوانات مختلف را از مجلات ببريد و آن ها را مقابل کودک بگذاريد و او را تشويق کنيد تا حيوانات شبيه به هم و از يک خانواده را کنار هم بچسباند.

آشنا کردن کودک با مفهوم نظم و ترتيب:

1. نواري درست کنيد و اشکالي را روي آن بکشيد، در سلسله اشکال، اولين شکل که ارايه مي شود بايد دايره باشد. اشکالي همانند و هم رنگ با آن ها از کاغذ ببريد و از کودک بخواهيد اشکال بريده شده را با اشکال روي مقوا مطابقت داده و مرتب کند.
2. تعدادي مهره رنگي يا حبوبات تهيه کنيد و آن ها را با نظم خاصي کنار هم بچينيد. آن نظم را تکرار کنيد. کودک بايد ارتباط را بيابد و آن را تکرار کند. به طور مثال:
نخود لوبيا، عدس، نخود ... قاشق، کارد، چنگال، قاشق ... و ...
3. تعدادي از اشکال متفاوت را در توالي منظم قرار دهيد و از کودک بخواهيد آن توالي را تکرار کند.

آموزش مفاهيم اعداد از 0 تا 10 به کودک:

آموزش عدد صفر:
لازم نيست مفهوم عدد صفر را توضيح دهيد بلکه درباره ي مفهوم هيچ با کودک تمرين کنيد. مثلاً از کودک بپرسيد
تو چند تا دم داري؟
تو چند تا شاخ داري؟
تو چند تا نوک داري؟
سپس مي توانيد در مورد چيزهايي که در کلاس وجود ندارند از کودک سؤال کنيد. مثلاً:
چند تا فيل توي اتاق است؟
در اين اتاق چند اتوبوس است؟
در اين اتاق چند تا حوض است؟
آموزش عدد يک و دو:
1. ما مي توانيم درباره ي عدد يک اين گونه با کودک کار کنيم:
تو چند دماغ داري؟
تو چند زبان داري؟
تو چند سر داري؟
وسايلي را که فقط يک نمونه از آن داخل خانه يا پارک است را از کودک بخواهيد نام ببرد.
هنگام چيدن سفره از کودک بخواهيد براي هر نفر يک بشقاب، قاشق و ليوان بگذار.
2. در مورد آموزش عدد دو، اين گونه عمل کنيد:
تو چند تا چشم داري؟
تو چند تا گوش داري؟
تو چند تا دست داري؟ و ...
به دنبال وسايلي باشيد که دو نمونه از آن وجود دارد؟
3. آموزش عدد سه:
يک مثلث بکشيد و گوشه هاي آن را به کودک نشان دهيد و پس از شمردن گوشه ها از کودک بخواهيد شکل هاي سه گوش را در کلاس پيدا کند.
4. آموزش عدد چهار:
براي آموزش اعداد از دو تا پنج مي توان اين بازي را اجرا کرد، به اين صورت که بچه ها دست مي زنند و مي چرخند و با هم مي خوانند تا جايي که صداي آهنگ قطع شود:
با هم ميريم خريد
مي خواهيم شيريني بخريم
چند تا شيريني بخريم
معلم مي گويد دو تا و بچه ها بايد فوراً به گروه هاي دو نفري تقسيم شوند و آن هايي که از گروه باقي ماندند از بازي خارج مي شوند. به همين ترتيب براي عدد 3، 4 و 5 عمل مي کنيم.
5. آموزش عدد پنج:
از کودک بپرسيد هر دست چند تا انگشت دارد؟
از کودک بپرسيد هر پا چند انگشت دارد؟
چيزهايي در خانه پيدا کنيد که پنج عدد باشد.
به کودک مقدار زيادي نخود دهيد و از او بخواهيد که آن ها را 5 تا 5 تا بشمارد و کنار بگذارد.
از او بخواهيد که درخواست هاي زير را انجام دهد.
2 تا دسته 5 تايي 2 تا دسته 3 تايي 4 تا دسته 2 تايي 3 تا دسته 5 تايي 1 دسته 4 تايي و ...
6. آموزش عدد شش، هفت و ... و ده:
الف. چندين جعبه تهيه کنيد و روي هر جعبه يکي از اعداد را بنويسيد و سپس آن ها را در اختيارکودک قرار دهيد و از او بخواهيد در هر جعبه با توجه به شماره ي جعبه در آن مداد يا حبوبات و يا چيزهاي ديگر قرار دهد.
ب. کودک را تشويق کنيد تا شماره هاي مختلف را در اطراف خود بيابد مثل روي شماره گير تلفن، شماره هاي ساعت، شماره ي پلاک آب، شماره ي پلاک خانه.
ج. تصوير يک مزرعه با حيوانات مختلف فراهم کنيد و آن را نشان کودک دهيد و از او در مورد تعداد حيوانات داخل مزرعه سؤال کنيد. اين فعاليت مخصوص سنين 7-5 سال است.
د. با استفاده از مقوا سه سري کارت تهيه کنيد:
- روي سري اول اعداد از 0 تا 10 نوشته شود.
- روي سري دوم به جاي نوشتن اعداد، شکل مربع بکشيد. مثلاً يک مربع، دو مربع و ...
- روي سري سوم تصوير بکشيد.
اين کارت ها را ميان کودکان توزيع کنيد و از آن ها بخواهيد دايره وار بچرخند. در هر بار يکي از اعداد را نام ببريد در اين حالت سه سري کودک بايد داخل دايره شوند. يک سري با نماد عدد، يک سري با نماد اشکال هندسي و يک سري با کارت هايي که داراي تصوير است.
هـ. به کودک تعدادي مهره دهيد و از او بخواهيد در هر بار هر تعدادي را که نام برديد از ظرف خارج کند. مثلاً 7 مهره، 3 مهره، 9 مهره و ...
و. پازل هاي عددي درست کنيد که در يک قسمت آن عدد مربوط نوشته شده باشد و در قسمت ديگر آن اشکال مربوط به آن

آموزش اشکال هندسي:

1. اشکال هندسي را روي مقوا ببريد و به ديوار وصل کنيد.
2. با مقواهاي رنگي سه گوش، چهارگوش، گردي در اندازه ها و با رنگ هاي مختلف ببريد. اين اشکال را در اختيار کودک قرار دهيد و از او بخواهيد با آن ها شکل هاي جديدي ابداع کند.
3. يک رشته نخ به کودک دهيد و از او بخواهيد شکل هاي هندسي درست کند.
4. از کودکان بخواهيد به صورت دايره وار بنشينند و معلم چند شيء گرد را نام ببرد و از بچه ها بخواهيد اين کار را ادامه دهند.
5. از کودکان بخواهيد به صورت چهارگوش بنشينند و معلم چند شيء چهار گوش را نام ببرد و از بچه ها بخواهيد اين کار را ادامه دهند.
6. از کودکان بخواهيد به صورت سه گوش بنشينند و معلم چند شيء سه گوش را نام ببرد و از بچه ها بخواهيد اين کار را انجام دهند.
7. اشکال متفاوت با ابعاد متفاوت فراهم کنيد و از کودک بخواهيد مثلاً از دايره ي بزرگ به سه گوش کوچک و از آن به چهار گوش بزرگ و ... بپرد.

مفهوم کامل و نصف:

نحوه ي آموزش به اين شکل است که در حضور کودک يک سيب نصفه و يک سيب کامل را در بشقاب قرار دهيد. از کودک بپرسيد آن ها با هم تفاوتي دارند يا نه؟ کامل يعني چه؟ از کودک بپرسيد چه چيزهاي ديگري را مي توان نصف کرد؟ آيا مي توان کتاب، مداد رنگي، کاغذ و ... را نصف کرد؟
منبع مقاله :
دکتر احمد عابدي ... { و ديگران } ؛ (1391)، مهارت هاي مورد نياز کودکان براي ورود به مدرسه، اصفهان: نشر نوشته، چاپ اول