اهميت هرمنوتيک

اهميت هرمنوتيک در دنياي امروز بيش از هر چيز مرهون توجه به دو مقوله زبان و فهم است. همين امر باعث شده که افرادي مانند رورتي پايان معرفت شناسي را اعلام و از هرمنوتيک به عنوان بديل آن سخن گويند؛ (1) امري که هاروي صراحتاً بر آن تأکيد مي ورزد و مي گويد:
هرمنوتيک به طور فزاينده اي نقشي را عهده دار مي شود که معرفت شناسي چند دهه پيش برعهده داشت. (2)
عده اي مانند واتيمو گامي فراتر مي نهند و ادعا مي کنند:
هرمنوتيک، سخن مشترک امروزي در رشته هاي گوناگون فلسفه و علوم انساني است. (3)
و ديگراني مدعي مي شوند: هرمنوتيک، کانون مسائل کلامي امروز است. (4)
اين بذل توجهات به دليل آن است که اساس هرگونه علم و معرفتي مترتب بر حصول « فهم » مي باشد و هرمنوتيک، کنکاش در چيستي و چگونگي اين فهم را مطمع نظر دارد و به زبان نه فقط به عنوان راهي براي انتقال انديشه بلکه به عنوان ابزاري براي تحقق فهم مي نگرد و از طريق زبان راهي به سوي شناخت ماهيت بشر و حقيقت هستي مي گشايد و در عين حال با حفظ کارکرد سنتي خويش، زمينه لازم جهت درک بهتر گفته ها و نوشته ها را فراهم مي کند. از اين روست که هرمنوتيک توانسته با بسياري از رشته هاي علمي تعامل حاصل نمايد و به گفته پل ريکور « چهار راه انديشه معاصر » (5) گردد.
علاوه بر اين، هرمنوتيک نقش قابل ملاحظه اي در اصلاحات و رفورم هاي ديني دارد. مصلحان و رفورميست ها براي رسيدن به اهداف نوانديشانه، عمدتاً اقدام به بازنگري در تفسيرها و برداشت هاي ديني مي نمايند و در اين راه از هرمنوتيک به عنوان ابزاري براي رسيدن به برداشت هاي جديد و فهم بهتر متون و آموزه هاي ديني استفاده مي کنند. بي شک اين کارکرد بر اهميت هرمنوتيک خصوصاً در حوزه هاي مرتبط با دين مي افزايد. (6)

7. جايگاه هرمنوتيک در روش شناسي علوم

تاکنون طبقه بندي هاي گوناگوني پيرامون روش شناسي علوم عرضه شده که در اغلب آن ها روش هاي مبتني بر هرمنوتيک جايگاه ويژه اي را به خود اختصاص داده است. در اين مجال به تعدادي از اين طبقه بندي ها اشاره و جايگاه هرمنوتيک و روش هاي هرمنوتيکي را در آن ها نشان خواهيم داد.
هابرماس انواع روش شناسي هاي موجود را ذيل سه عنوان کلي، چنين برمي شمارد:
1. تجربي- تحليلي: که هدف آن، پيش بيني و مهار است؛
2. تفسيري ( هرمنوتيکي ): که هدف آن، فهم است؛
3. نقدي ( ديالکتيکي ): که هدف آن، رهايي است. (7)
فروند طبقه بندي ديگري به اين نحو ارائه مي دهد:
1. تاريخي مانند: پوختا، هگل و مارکس؛
2. تأويلي مانند: شلايرماخر، بوکه و درويزن؛
3. تحصلي مانند: کنت؛
4. راه هايي که از تعارضات مي گريزد: مثل: هوسرل ( پديدارشناسي )، کاسيرر و هايک. (8)
قراملکي در طبقه بندي روش ها و روي آوردهاي مطالعات ديني، دسته بندي زير را ارائه مي نمايد: (9)

روی آوردهای درون دینی	روی آوردهای	روی آوردهای
از حیث ابزار و روش	از حیث پارادایم	برون دینی	تلفیقی
قرآن به قرآن ( مأثور به معنای اعم ) قرآن به روایت ( مأثور به معنای اخص )	غیر مأثور ادبی رمزی علمی فلسفی عرفان	سمانتیکی	هرمنوتیکی	تجربی تحلیلی تاریخی پدیدارشناسی وجودی نگر	تطبیقی میان رشته ای

ملکيان نيز طي مصاحبه اي درباره ي روش شناسي، تقسيم بندي زير را در خصوص انواع روش هاي تحقيق علوم مطرح مي کند: (10)
بي شک در نظير چنين مباحثي نمي توان انتظار جامع افراد و مانع اغيار بودن تعاريف و قسيم بوده اقسام را داشت لذا شاهد وجود نواقص عديده اي در اين طبقه بندي ها هستيم. به عنوان مثال در طبقه بندي هابرماس روش نقدي نمي تواند قسيم روش هرمنوتيکي قرار گيرد چرا که اين دو نسبت به هم عموم و خصوص من وجه اند و در تقسيم بندي فروند، همين نسبت ميان روش تاريخي و روش تأويلي کساني مانند درويزون و ديلتاي برقرار است. در تقسيم بندي ملکيان اين مشکلات به شکل حادتري رخ مي نمايد چرا که به عنوان مثال هيدگر هرمنوتيک را در دل پديدارشناسي نشانده و اين هر دو را به سطح فلسفه ارتقا مي دهد در حالي که در اين تقسيم بندي اين عناوين از هم فاصله زيادي دارند. در طبقه بندي قراملکي همان طور که ايشان در کتاب روش شناسي مطالعات ديني تصريح مي کند، (11) هرمنوتيک در نقطه مقابل سمانتيک قرار مي گيرد در حالي که اين تصوير از هرمنوتيک تنها بر نحله خاصي از هرمنوتيک فلسفي قابل انطباق است و بعضي از فرق هرمنوتيک کلاسيک قائل به هيچ تمايزي ميان اين دو نيستند.

پي‌نوشت‌ها:

1. Richard Rorty, Philosophy and the Mirror of Naiur, p. ‎ 315.
2. وان هاروي، هرمنوتيک و تاريخچه آن، مريم اميني، کيان، ش 42، ص 35.
3. بابک احمدي، ساختار و هرمنوتيک، ص 7-8.
4. جهت کسب اطلاع بيشتر به پاورقي 1 از کتاب: ريچارد پالمر، علم هرمنوتيک، محمدسعيد حنائي کاشاني، ص 9 مراجعه شود.
5. Crossroads of Contemporary Thought .
6. براي آگاهي بيشتر ر.ک: جهانگير مسعودي، هرمنوتيک و نوانديشي ديني، مقدمه.
7. عباس منوچهري، مصاحبه: روش شناسي در حوزه علوم سياسي، علوم سياسي، ش 7، ص 207.
8. همان.
9. احد فرامرز قراملکي، روش شناسي مطالعات ديني، ص 231.
10. مصطفي ملکيان، روش شناسي در حوزه علوم سياسي، علوم سياسي، ش 14، تابستان 1380، ص 274-279.
11. احد فرامرز قراملکي، روش شناسي مطالعات ديني، ص 238.

منبع مقاله :
آزاد، عليرضا؛ (1391)، تفسير قرآن و هرمنوتيک کلاسيک، قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول