نقش نانوتکنولوژي در دفاع (2)

فضا و ساير کاربردهاي دفاعي

امروزه ميادين جنگ به انتقال دقيق تر قوا، با آسيب هاي جنبي کمتري نياز دارند. اين امر مي تواند با استفاده هوشمندانه از حسگرها و ابزارهاي مختلف فن آوري اطلاعات فراهم شود. در دسترس بودن مواد ساختاري قوي تر و سبک تر و مواد منفجره و باروت هاي قابل اطمينان که انرژي بيشتري را رها مي کنند به اين اتفاق کمک مي کنند. وزن نقش حياتي در رابطه با عملکرد هرگونه سکوي انتقال تسليحات در کشتي يا در هواپيما ايفا مي کند. صرف نظر از وزن سلاح روي کشتي، وزن سکوي آن نيز حياتي است. هر چه وزن کمتر باشد، قابليت مانور دادن سکو بيشتر است. طراحي و توسعه سکو اصولاً به وزن، استحکام، نوع و کيفيت مواد استفاده شده براي ساخت آن بستگي دارد. چنين مواد خورنده با آسيب پذيري کمتر در ساخت کشتي ها، زيردريايي ها، هواپيماها و ماهواره ها مفيد هستند. انتظار زيادي از مواد نانوساختار در کاربردهاي ساختاري مي رود. نانو کامپوزيت ها قبلاً راه خود را به خودروها باز کرده اند و به 10 – 15% پيشرفت هاي وزن و قدرت آنها رسيده اند و انتظار مي رود که اين ميزان به 20 – 25% برسد (1). چنين مواد ساختاري و کوچک سازي به صورتي که نانوتکنولوژي به آن دست يافته است، احتمالاً نقش بسيار حياتي در مورد طراحي وسايل نقليه هوايي بدون سرنشين يا وسايل نقليه هوايي جنگي بدون سرنشين ايفا مي کنند (2).
مشاهده شده است که نانوتکنولوژي اثر مهمي بر روي تکنولوژي هاي فضايي آينده دارد. ضرورتي به يادآوري نيست که ماهواره هاي سراسر جهان براي کاربردهاي نظامي و دفاعي همواره مورد استفاده قرار مي گيرند. اين ماهواره ها از موشک هاي پرفشارتر براي ماندن در مدار يا تغيير مدار استفاده مي کنند. اين به خاطر چندين عامل از جمله فشار نيوتن ( کشش گرانشي براي آوردن اشيا به پايين ) ضرورت مي يابد. عمر اين ماهواره ها تا حد زيادي توسط مقدار سوختي که آنها مي توانند با خود حمل کنند تعيين مي شود. در حقيقت، بيش از يک سوم سوخت داخل هواپيما که توسط ماهواره ها حمل مي شود به خاطر احتراق ناکامل و ناکارآمد سوختي مانند هيدرازين توسط اين پشتيبان هاي جابجا شونده ( Repositioning Thrusters ) هدر مي رود. دليل اين احتراق ناکامل و ناکارآمد اين است که چاشني هاي همراه با هواپيما به سرعت فرسوده مي شود و نمي تواند نقش مؤثري ايفا کند. نانومواد، مانند کامپوزيت دي بوريد – مس تونگستن – تيتانيوم نانو کريستال کانديداهاي بالقوه اي براي ارتقاي عمر و ويژگي هاي اجزايي اين چاشني ها هستند (3).
دانشمندان فضايي و دفاعي سعي مي کنند نانومواد را به عنوان مواد جايگزين مواد متداول جايگزن نمايند. مواد پرمنفذ نانويي سبک تر مانند آئروژل ها (4) کاربردپذيري گسترده تري در توليد فضاپيماها و صنايع دفاعي دارند. حتي برخي لباس ها و ژاکت هاي خاص سبک را نيز مي توان با استفاده از آئروژل ها ساخت. مواد خاص با دماي بالا که به دشواري ساخته مي شوند نيز مي توانند همانند نانوموادها در دماهاي پايين تر ساخته شوند.
به غير از سوخت همراه، ماهواره ها در خارج از جو زمين از انرژي خورشيدي به عنوان منبع انرژي براي فعاليت هاي مختلفي استفاده مي کنند. طراحان ماهواره ها همواره براي يافتن ابزارهاي کاهش وزن اين گونه سلول هاي خورشيدي کار مي کنند. اين احتمال وجود دارد که فضاپيماها در آينده بتوانند انرژي خود را از پرتوهاي سلول خورشيدي نانوذراتي حساس شده با رنگ درخشان که به کاهش وزن و افزايش کارآيي اين وسايل نقليه کمک مي کند، بگيرند.
وسايل فضايي نيز به مواد چند منظوره با عملکرد بالا نياز دارند تا بتوانند در طي مرحله پرتاب و در فضا در محيط هاي ناملايم و دور مقاومت کنند (5). مخصوصاً اين مواد بايد دماي بالا و دماي پايين را در فشار بالا و فشار پايين پايدار نگه دارند. براي برخي قسمت ها، پليمرهاي سبک وزن کاملاً جذاب هستند. دماي پايين اين فرآيند، امکان فيبري کردن آنها، پوشش ها و غشاهاي نازک پليمرها را به عنوان يک عايق داخلي در موتورهاي موشک جامد جذاب کرده است. کامپوزيت هاي پليمري که از فيبرهاي سيليسي و نانوذرات ها استفاده مي کنند به خصوص براي چنين عملياتي مناسب هستند. نانوذرات در کامپوزيت هاي پليمري که پشتيبانان بهتري براي تابش هستند، بر کامپوزيت هاي مبتني بر ريزذرات مزيت دارند. در ماهواره ها چاشني هاي بهتري از مواد نانوکريستالي در نظر گرفته شده اند. در هواپيماها، به ويژگي هاي ممتاز، به ويژه به مواد مقاوم در برابر فرسودگي نياز است. نانوتکنولوژي در اينجا گزينه هاي قابل دوامي را پيشنهاد مي کند.
ناسا بر روي برنامه فوق مدرني به نام « مرفينگ » کار مي کند. تيمي که بر روي پروژه مرفينگ کار مي کنند موادي با ويژگي هاي بسيار غيرعادي را آزمايش مي کرده اند. اين ها شامل موادي با قابليت خم شدن هستند و زماني که در ميدان مغناطيسي قرار مي گيرند از مايع به جامد تبديل مي شوند. هدف اين کار توليد مواد هوشمندي است که بتواند خودتشخيص و خودتعمير باشد (6). با نگاه به وضعيت کنوني تکنولوژي، اين مفهوم دور از انتظار است. با اين وجود، پيشرفت چشمگيري در اين زمينه ظرفيت دگرگون سازي صنعت سکوي نظامي را دارد.
اين پروژه انتظار دارد که هواپيماهاي آينده از قطعات و سيستم هاي قديمي و متعددي که به طور مکانيکي به هم وصل شده اند ساخته نشوند. در ساختار بال اين هواپيما ممکن است از مواد « هوشمند » کاملاً يکپارچه تعبيه شده توسط نانوتکنولوژي بکار رود يا از مکانيسم هاي عاملي استفاده شود که بال هاي هواپيماها را به سطوح جديدي از کارايي هاي ايروديناميکي و کنترل هواپيما مجهز مي کنند. اين سکو توانايي پاسخ به شرايط دائماً متغير پرواز را دارد؛ حسگرها مانند اعصاب درون بال پرندگان عمل خواهند کرد و فشار کل سطح بال را اندازه گيري خواهند کرد و مطابق با تغييرشکل بال هاي هواپيما عمل مي کنند تا همواره شرايط پرواز را بهينه کنند. در اينجا، استفاده گسترده از نانوتکنولوژي ممکن است براي بهبود حس و فعال سازي همانند پليمرهاي الکتروفعال در حال گسترش انجام شود. محققاني که در اين زمينه فعاليت مي کنند امروزه يک مکانيسم فعال کامپوزيتي پليمري نانولوله اي کربني ( CNT ) تک ريخت اصلي جديد اختراع کرده اند (7).
پس از 11 نوامبر 2009، ضرورت رديابي دراز مدت CBRNE ( مواد منفجره هسته اي راديولوژيک زيستي شميايي ) تشخيص داده شد؛ اين ماده توسط بسياري از تحليل گران امنيت به عنوان خطر محتمل در آينده مطرح شده است. اين مسئله به طور خاصي چالش دار است. اينجا، در محيط هاي شلوغ شهري که درگير فعاليت هاي مشکوک به ساخت بمب هستند، شناسايي دقيق مردم و اماکن ضروري است. هم زمان تروريست هاي عصر مدرن از دستگاه هاي منفجره اصلاح شده ( IEDs ) کنترل دار بي سيم و بمب هاي نقليه اي استفاده مي کنند که خسارت هاي چشمگير جاني به همراه دارند و به زيرساخت آسيب مي رسانند. علاوه بر آن، دانشمندان براي ساخت دستگاه هاي مکانيسم شناسايي، نانوتکنولوژي را کنار ساير تکنولوژي ها مي گذارند. مي توان در کنار پردازش علامتي ضعيف به منظور توانمندسازي رديابي طولاني مدت بناهاي مخفي و مستتر که ممکن است مواد منفجره در آن ساخته و ذخيره شود از تکنولوژي طيف سنج نوري – صوتي معکوس دو شعاعي ( REPAS ) استفاده کرد. از دستگاه رديابي شيميايي دستي نيز انتظار مي رود که توانايي شناسايي مقدار جزيي ترکيبات خطرناکي که توسط مردم حمل مي شوند را داشته باشند (8).
در تمامي نبردهاي نظامي اخير، به دليل کشنده بودن گلوله هاي ( سوراخ کننده ) اورانيوم تهي شده ( DU ) در مقابله با اهداف سخت شده و وسايل نقليه مجهز دشمن استفاده از آن همواره ناراحتي هايي را به همراه دارد. اين عمدتاً بدين دليل است که گلوله هاي اورانيوم تهي شده راديواکتيويته پسماند دارند و بنابراين، براي بشر سمي ( سرطان زا )، منفجره و مهلک هستند. با اين وجود، هيچ جايگزيني براي استفاده از گلوله هاي اورانيوم تهي شده وجود ندارد زيرا آنها مکانيسم خودتيزکني منحصر به فردي در اصابت گلوله به هدف دارند. آلياژهاي سنگين نانوکريستالي مبتني بر تنگستن به دليل ويژگي هاي منحصر به فرد دگرريختني شان مانند لغزش مرز دانه اي [ تغيير شکل ذرات بدون اينکه به مرزهاي آن ها خللي وارد شود ] ( grain – boundary sliding )، خود را مرهون چنين مکانيسم خودتيزشوندگي ( Self-sharpening ) مي داند. بنابراين آلياژها و کامپوزيت هاي سنگين نانوکريستالي مبتني بر تنگستن به عنوان کانديداهاي بالقوه براي جايگزيني سوراخ کننده هاي اورانيوم تهي شده ارزيابي مي شوند (9)
يک شرکت خصوصي آمريکايي در نيويورک ( مواد آپ نانو ) موفق به توليد نانولوله هاي ديسولفيد غيرآلي تونگستن ( WS2 ) در مقادير صنعتي شده است. اين موفقيت چشمگير در 30 ژوئن 2008 اعلام شد. اين ماده فوق العاده قوي براي توليد جليقه هاي ضدگلوله، کلاه هاي ايمني و ساير تجهيزات ايمني شخصي استفاده مي شود. اين ماده چهار تا پنج برابر از استيل و شش برابر از کولار ( Kevlar )، ماده پذيرفته شده براي استفاده در جليقه هاي ضد گلوله، قوي تر است (10).

تسليحات و مهمات معمولي و غيراتمي

مواد قوي تر و سبک تر مبتني بر نانوتکنولوژي مي تواند در ساخت تسليحات غيراتمي لوله اي شکل با جرم کاهش يافته کمک کند. قابل تصور است که جنگ افزارهاي کوچک و سلاح هاي سبک بتوانند از لوله جنگ افزار، قفل گلنگدن و غيره که از کامپوزيت هاي نانوفيبري ساخته شده اند استفاده کنند. در واقع، اين مي تواند به کاهش وزن چنين سلاح هايي کمک کند. حتي نسبت به موشک هاي باليستيک و هوايي، جرم کاهش يافته مي تواند به افزايش چشمگيري در سرعت، طيف يا بار مفيد و کاهش اندازه حامل تبديل شود. همچنين پيش بيني شده است که باروت و مواد منفجره اي که توسط نانوتکنولوژي اصلاح شده اند احتمالاً طي دهه آينده وارد کاربري نظامي شوند (11).
مطالعات اخيري که موضوع آنها چگونگي تهيه و استفاده مواد منفجره توسط نانوتکنولوژي است حکايت از چگونگي کاربري اين تکنولوژي نسبت به کاربردهاي نظامي تهاجمي دارد. زماني که احتراق و انفجار مواد منفجره قوي مدنظر باشد، مهندسي و کنترل ويژگي هاي مواد فعال در مقياس نانو از اهميت بيشتري برخوردار است. امروزه، دانشمندان به ميزان نسبتاً زيادي در کنترل ويژگي هاي احتراق و انفجار مواد منفجره قوي از طريق ساختار آن به موفقيت هايي دست يافته اند (12). آنها در جايگاهي هستند که ذرات مواد منفجره قوي را با مقياس نانو به دست آورده و به حالت تثبيت و موازنه در مي آورند. تاکنون، تنها راه براي تنظيم واکنش پذيري انفجاري، ترکيب کردن چند ماده شيميايي براي به دست آوردن ترکيبي با ويژگي هاي صحيحي بود. امروزه، حداقل امکان نظري براي تغيير ويژگي هاي واکنش پذير از طريق ساختار مواد منفجره وجود دارد. انتظار مي رود که نانوتکنولوژي به تعريف ميزان احتراق مهمات و نيز تنظيم سرعت انفجار مواد منفجره قوي کمک کند (13).

جنگ افزارهاي اتمي

مشاهده شده است که در مقايسه با جنگ افزارهاي اتمي، انقلاب در نانوتکنولوژي تغيير چنداني در ويژگي هاي تسليحات اساسي به همراه ندارد. اگر هر تغييري وجود داشته باشد، انتظار مي رود که به عرصه سيستم هاي راهنمايي، ايمني، مسلح کننده و ذوب وارد شود (14).
خازن هاي جديد، مدارهاي مجتمع ( IC ) جديد مقاوم در برابر تشعشعات اتمي، مواد کامپوزيتي جديد قادر به تحمل دماهاي بالا و شتاب موجب پيشبرد سطح بيشتر کوچک سازي و افزايش متناظر ايمني و قابليت استفاده سلاح هاي هسته اي مي شوند. در نتيجه، تأسيسات نظامي و امکان آرايش نظامي رو به جلو، و نيز توانايي مأموريت هاي جديد افزايش خواهد يافت (15).
هر پيشرفتي در محاسبات توانمندسازي نانوتکنولوژي ( NT enabled computing ) مي تواند مدل سازي کلاهک هاي جنگي را به سطح بسيار بالايي از تکامل و مهارت امروزي برساند (16).

پيش بيني اوضاع جوي فضايي

در سال هاي پيش رو، از آنجايي که ارتباط و ناوبري مي تواند الزاماً با سيستم هاي فضايي کنترل خواهند شد، احتمالاً وابستگي نظامي به تجهيزات فضايي افزايش مي يابد. نامتعادل بودن امواج فضايي ( Ionospheric )، طوفان هاي خورشيدي و ساير طوفان هاي ژئومغناطيسي بر روي عملکرد سيستم هاي فضا تأثير مي گذارند. با اين نگرش، داشتن اطلاعات دقيقي از جو فضا در نزديکي زمين و محيط فضايي خورشيد ضروري است. در حال حاضر، تلاش ها براي پيش بيني جو فضا با چالش هاي تکنولوژيکي مواجه مي شوند. انتظار مي رود که حسگرهاي نانوساختار نقش اساسي در دريافت اطلاعات از امواج فضايي و ساير مناطق فضا ايفا کنند (17).

سرمايه گذاري هاي نظامي در نانوتکنولوژي: چشم اندازي جهاني

در قرن 21، هزينه هاي نظامي ايالات متحده تقريباً نيمي از کل هزينه هاي نظامي جهان محسوب مي شود (18). اساساً ايالات متحده بر تحقيق و توسعه ( R&D ) نظامي سرمايه گذاري مي کند. اين حجم سرمايه گذاري ها نزديک به دو سوم هزينه هاي جهان براي تحقيق و توسعه نظامي است. ارتش آمريکا از اوايل دهه 1980 درگير پژوهش نانوتکنولوژي شده است (19). از دهه اخير، سرمايه گذاري هاي پژوهشي و نظارتي از سوي وزارت دفاع ( DoD ) در عرصه نانوتکنولوژي چشمگيرتر شده است. در اواسط دهه 1990، وزارت دفاع نانوتکنولوژي را به عنوان يکي از شش حوزه استراتژيکي پژوهش شناخت (20). برنامه نانوتکنولوژي وزات دفاع به هفت ناحيه تشکيل دهنده برنامه اي ( PCAs ) طبقه بندي مي شوند (21) که منطقه تشکيل دهنده برنامه، ابتکار عمليات نانوتکنولوژي ملي آمريکا ( NNI ) را منعکس مي کند (22). نزديک به نيمي از سرمايه گذاري نانوتکنولوژي وزارت دفاع به DAPRA ( آژانس پروژه هاي تحقيقاتي پيشرفته دفاعي ) اختصاص مي يابد و بقيه آنها به نيروهاي مسلح مي رسد (23). آنها همچنين از سال 1998 مؤسسه اي براي نظامي شدن نانوتکنولوژي در انستيتو نانوتکنولوژي ماساچوست دارند که بکار تحقيق و توسعه در موضوعات متعدد نانوتکنولوژي نظامي مشغول است (24).
وزارت دفاع براي پيشبرد اهداف تهاجمي و دفاعي بر روي نانوتکنولوژي سرمايه گذاري مي کند (به شکل 1-4 مراجعه شود). اولين مناطق مدنظر آنها شامل جمع آوري، پردازش، ذخيره سازي و نمايش اطلاعات ( نانوالکترونيک )، عملکرد و قدرت خريد مواد ( مواد نانو )، و دفاع جنگي شيميايي و زيستي ( حسگرهاي نانويي ) مي شود. آنها همچنين به نانوتکنولوژي به عنوان تکنولوژي مبنا در توليد ابزار حفاظتي سرباز مي نگرند. يکپارچگي اين عامليت ها در يک تکنولوژي واحد هدف نهايي « مؤسسه نانوتکنولوژي نظامي ( Institute for Soldier Nanotechnologies ) مي باشد (25). نمودار بعدي ( شکل 1–4 ) سرمايه گذاري سالانه وزارت دفاع در نانوتکنولوژي را نشان مي دهد:
نمودار سرمايه گذاري سالانه وزارت دفاع در نانوتکنولوژي

منبع: وزارت دفاع، برنامه هاي تحقيق و توسعه نانوتکنولوژي دفاعي (26)
در ايالات متحده، تأمين بودجه قابل قبولي براي ساير بخش ها به غير از بخش دفاعي نيز در نظر گرفته شده است. جدول 1-4 الگوي تأمين بودجه ايالات متحده تا سال 2008 را براي آژانس هاي مختلفش مانند آژانس حفاظت محيط ( EPA )، وزارت انرژي ( DOE )، بنياد ملي علوم ( NSF )، انستيتو ملي استاندارد و تکنولوژي ( NIST ) و ناسا را نشان مي دهد. به نظر مي رسد درک اهميت تکنولوژي در دولت ايالات متحده موجب شده است تا بودجه اختصاص يافته به اين بخش طي 4 سال حدود 15% افزايش يابد.
جدول واگذاري بودجه مصوبه تحقيق و توسعه نانوتکنولوژي در قرن 21 ( ميليون دلار آمريکا )

آژانس	سال 2005	سال 2006	سال 2007	سال 2008
NSF	385	424	449	476
DOE	317	347	380	415
NIST	68/2	75	80	84
NASA	34/1	37/5	40	42/3
EPA	5/5	6/1	6/4	6/8
کل	809/8	889/6	955/4	1024/1

منبع: گرافاگيني ( ويراستار )، کتاب راهنماي نانوتکنولوژي (27).
به غير از ايالات متحده، بسياري از قدرت هاي ديگر مانند آلمان، فرانسه، انگليس و روسيه (28) نيز بر روي تحقيق و توسعه سيستم ها و مواد مبتني بر نانوتکنولوژي براي کاربردپذيري نظامي سرمايه گذاري مي کنند. با اين وجود، بيشتر کشورهاي آسيايي و اروپايي، به استثناي سوئد (29)، برنامه هاي اختصاصي براي پژوهش هاي دفاعي نانوتکنولوژي را پيگيري نمي کنند. از اين گذشته، آنها چند پروژه مبتني بر نانوتکنولوژي را در ساختارهاي دفاعي – پژوهشي متداول مانند پژوهش مواد، پژوهش دستگاه هاي الکترونيکي يا پژوهش حفاظت زيست – شيميايي را با هم ادغام مي کنند (30). حتي در مورد ايالات متحده، سرمايه گذاري هاي عظيمي در بخش نانوتکنولوژي با موضوعاتي غير از دفاع صورت مي گيرد. رييس جمهور بوش در سال 2003 مصوبه تحقيق و توسعه نانوتکنولوژي در قرن 21 را امضا کرده است. در طي سال 2008 دولت به طور رسمي 3/7 ميليارد دلار آمريکا براي بودجه نانوتکنولوژي صرف کرده است (31). نانوتکنولوژي يک تکنولوژي دو کاربردي است و پيشرفت هاي صورت گرفته در حوزه هاي علمي و بازرگاني تحت بودجه مدني احتمالاً راه خود را براي استفاده دفاعي پيدا مي کند.
ژاپن در سال 2002 بيش از يک ميليارد دلار آمريکا تنها براي پژوهش در حوزه نانوتکنولوژي سرمايه گذاري کرد؛ برآورد شده است که چين سالانه 300 – 400 ميليون دلار آمريکا در اين حوزه سرمايه گذاري کند؛ و اتحاديه اروپا 3/3 ميليارد دلار آمريکا تا سال 2006 – 2007 در اين حوزه صرف کرده است (32). شايد به نسبت سرمايه گذاري هاي پژوهشي در اين زمينه چين در جايگاه دوم باشد و از ژاپن پيشي بگيرد. در سال 2005 چين در صرف هزينه در نانوتکنولوژي عمومي مقام دوم را داشت (33). اکنون چين در سرمايه گذاري شرکتي مقام پنجم را دارد و تقريباً سه درصد سرمايه گذاري هاي بخش خصوصي تحقيق و توسعه جهان را به خود اختصاص داده است (34). در واقع، نانوتکنولوژي به عنوان يکي از اجزاي کليدي جنبش پيشرفت تکنولوژي چين در طي دهمين برنامه پنج ساله ( 2000 – 2005 ) و توسعه تکنولوژي نانومتري پزشکي و زيستي، الکترونيک و اجزاي تشکيل دهنده به عنوان اهداف ميان مدت و بلند مدت در نظر گرفته شده است. مرکز ملي چين براي علوم نانو و تکنولوژي، بيش از 3000 دانشمند دارد که در جنبه هاي مختلف نانوتکنولوژي مشغولند (35).
ايالات متحده، چين و آلمان پس از سال 1975، داراي بالاترين رتبه بين المللي امتياز نانوتکنولوژي مرتبط با بهداشت هستند که به ترتيب 33 درصد، 20 درصد و 13 درصد کل را به خود اختصاص مي دهند. هر چند چين در اين زمينه پيشتاز قدري است، ولي در مذاکرات بين المللي درباره نقش نانوتکنولوژي در توسعه پايدار شرکت نمي کند (36). قضاوت دقيق در مورد سرمايه گذاري هاي نظامي چين در حوزه نانوتکنولوژي غيرممکن است ولي با نگاه به گذشته چين، مي توان معتقد بود که به برنامه هاي نانوتکنولوژي نظامي هم علاقمندند.
چين در تلاش است به حداکثر مزاياي تحقيق و توسعه انجام شده توسط تشکل هاي جهاني علمي و تجاري در اين حوزه دست يابد. آنها خود را با سازمان هاي جهاني متعدد نانوتکنولوژي مرتبط ساخته اند تا درباره اين تکنولوژي بيشتر بياموزند. آنها با شرکت هاي نانوتکنولوژي پيشتاز در ايالات متحده و اروپا همکاري فعالانه اي دارند. اين به آنها کمک مي کند تا همگام با پيشرفت ها و اختراعات در اين زمينه پيش بروند. استراتژيست هاي ارتش آزاي بخش خلق چين ( PLA ) با تيزبيني سرمايه گذاري هاي ارتش آمريکا در اين حوزه را رصد مي کنند (37). تحت اين شرايط، به نظر مي رسد که اين يک نتيجه گيري منطقي است که چين دانش به دست آمده در حوزه غيرنظامي نانوتکنولوژي را با معماري نظامي همراه سازد.
نانوتکنولوژي براي نيروهاي مسلح روسيه حوزه مهمي است که آينده نيروهاي مسلح آنان در گرو آن است. بر اساس طرح پيشنهادي « خط مشي پيشرفت نيروهاي مسلح فدراسيون روسيه تا سال 2030 » تنظيم شده توسط وزارت دفاع روسيه که تا سال 2008 نهايي شد، نانوتکنولوژي موضوع مورد توجه آنها تا 22 سال آينده مي باشد. به نظر آنها برتري تکنولوژيکي و نظامي در حال رشد کشورهاي پيشتاز تهديد بزرگتري را پيش روي آنها قرار مي دهد و روسيه نيز به سرمايه گذاري در تکنولوژي هاي جديد متعددي نياز دارد که نانوتکنولوژي يکي از آنها است (38).
هند نيز پيشرفت هاي سريع نانوتکنولوژي را به دقت نظاره مي کند. دولت در دهمين برنامه پنج ساله خود « هيئت علوم و تکنولوژي مواد نانو ( NSTM ) » را تأسيس کرده است. بر اين اساس، وزارت علوم و تکنولوژي گشودن چارچوبي براي ابتکار ملي در اين زمينه را آغاز کرد. در اکتبر 2001، هند رسماً مؤسسه پيشرفت علوم و تکنولوژي مواد نانو ( NSTI ) را راه اندازي کرد. امروزه نانوتکنولوژي در هند همانند ساير کشورها عرصه پژوهش چند تخصصي شده است. حوزه بيوتکنولوژي نيز از پروژه هاي متعددي در نانوبيوتکنولوژي پشتيباني مالي مي کند (39).
در حوزه دفاع، سازمان تحقيق و توسعه دفاعي ( DRDO ) هند در حوزه هايي مانند حسگرها، کاربردهاي پرانرژي، اخفا و استتار، دستگاه هاي NBC، کاربردهاي ساختاري، نانوالکترونيک و تعيين ويژگي مشغولند. اين مؤسسات پيشرفته در سال 2006 شروع بکار کردند. در حال حاضر تمرکز اصلي آنها بر گسترش انواع مختلف حسگرها، دستگاه هاي حفاظتي و رديابي NBC و گسترش رنگ آميزي با ويژگي هاي استتار مي باشد (40).

کنترل نانوتکنولوژي نظامي و جنگ افزارهاي بازدارنده

بر اساس وضعيت موجود تکنولوژي، مي توان استدلال کرد که بسياري از کاربردهاي نانوتکنولوژي براي کامل شدن حداقل به دو تا سه دهه زمان نياز دارند. به دليل ظرفيت زياد بازار، انتظار مي رود که اين تکنولوژي بيشتر در حيطه غيرنظامي رشد کند. توسط برخي ادعا شده است که اين تکنولوژي ابتدا در عرصه غيرنظامي رشد و تکامل مي يابد و سپس به سمت ارتش راه مي يابد. هر چند، با نگاه به سرمايه گذاري هاي نظامي اخير، به نظر مي رسد که احتمالاً در مقرهاي نظامي همزمان رشد کند. نانوتکنولوژي نظامي با کاربرد محدود همچنان جا پاي محکمي در پژوهش بسياري از مناطق پرخطر خواهد داشت.
از ديدگاه کنترل جنگ افزارها، کاربردهاي نظامي گوناگون نانوتکنولوژي حداقل تا آينده اي نزديک نمي تواند موجب تشويق سازندگان شود. اصولاً از نانوتکنولوژي انتظار مي رود که سيستم هاي نظامي موجود را با ساخت سبک تر، قابل حمل تر بودن و توانمندتر کردن بهبود بخشد. ولي در ضمن انجام تمامي اين کارها، نمي تواند مستقيماً هيچ معاهده بين المللي را نقض کند. بنابراين، « کاربري نظامي نانوتکنولوژي » فرصت کمتري در مسئوليت به چالش کشيدن مستقيم هرگونه رژيم کنترلي جنگ افزارها را دارد. به طور همزمان، در برخي محافل گمان مي رود که کاربردهاي نانوتکنولوژي ممکن است به سلامتي بشر آسيب رساند يا بر محيط تأثير منفي گذارد. فصل آخر اين کتاب نگاه کوتاهي به اين موضوعات دارد. چنين موضوعات قانوني نيازمند تعيين ابزارهايي براي اداره موضوعات نشأت گرفته از کاربردهاي غيرنظامي و نظامي است.
ممکن است کشورها مجبور باشند در برابر کشورهايي که در بکارگيري نانوتکنولوژي مولکولي در معماري نظامي شان موفق بوده اند احتياط را رعايت کنند. اگر گسترش مولکولي نانوتکنولوژي تا چند دهه آينده محقق شود، کشورهاي داراي مونتاژکن هاي مولکولي خود همتاساز، قادر به توسعه گسترده توليد نظامي خواهند شد. اين امر مي تواند توازن نظامي منطقه و جهان را به طور ناگهاني در بسياري از مناطق تغيير دهد.
در چنين شرايطي، مونتاژکن ها قادر به توليد تسليحات و ناوهايي شبيه به تفنگ ها، تانک ها يا هواپيماهاي معمولي هستند و اين تکنولوژي برتري کامل خود را با ساخت انواع جديد سيستم هاي داراي ويژگي هاي خاص نانوتکنولوژي مولکولي مانند کوچک بودن، اتکا به منابع در دسترس محلي، تعداد خيلي زياد، نيروي محاسباتي بسيار بالا، تنوع وسيع حسگرها و مکانيسم هاي عامل استفاده مي کنند نشان خواهند داد (41). هرگونه هنجارشکني در اين حوزه احتمال شروع مناقشات مهمي درباره اقدامات پيشگيرانه کنترل جنگ افزارها در نانوتکنولوژي را در پي خواهد داشت.
زماني که نانوتکنولوژي در بستر سيستم تعاملي بين المللي و منافع ملّي مسلم قرار گيرد، مي تواند تهديدها را افزايش و ثبات را کاهش دهد. براي جلوگيري يا حداقل کاهش چنين خطرهايي، بايد پيش از گسترش تسليحات و جنگ افزارها يا تکنولوژي هاي جديد در زمين، پيشاپيش با محدوديت هايي موافقت شود تا عمدتاً در مراحل گسترش يا آزمايش، و گاهي اوقات در مرحله پژوهش اعمال شوند (42).
براي کنترل جنگ افزارهاي بازدارنده - نوع ديگري از کنترل جنگ افزارهاي کيفي همانند پيمان 1972 ABM ( ضد موشک هاي باليستيک ) ( اکنون منسوخ شده )، کنوانسيون 1972 سلاح هاي سمّي زيستي ( BTWC )، پروتکل 1995 درباره تسليحات کور کننده ليزري (43)، پيمان ماه 1979، سوابق و پيشينه اي وجود دارد. سرمايه گذاري ها و پژوهش هاي نظامي که در اين فصل تاکنون از آن سخن به ميان آمد، براي ارائه نشانه ها و دلايلي مبني بر رسيدن زمان رسيدگي به اقدامات کنترل جنگ افزارهاي بازدارنده در اين عرصه کافي است.
يکي از چالش هاي مرتبط با مقررات امنيت ملّي، همانطور که براي نانوتکنولوژي بکار مي رود، سطح تهديد امنيتي برخاسته از ظرفيت مقياس نانو است که بدون در نظر گرفتن چگونگي بي خطر بودن کاربرد اوليه اين تکنولوژي به وجود مي آيد. کنترل هاي امنيت ملّي در مورد انتقال بين المللي تکنولوژي و دانش فنّي حول هدف محدود کردن توانايي هاي نظامي برنامه ريزي شده است. مي توان چنين استدلال کرد که حتي دانش و تخصص عمومي درباره استفاده مواد، دستگاه ها و فرآيندها در مقياس نانو را مي توان به راحتي براي طيف وسيعي از کاربردهاي نظامي بکار برد. ولي خوشبختانه، در بيشتر کشورها، صدور تکنولوژي و اطلاعات فنّي با کاربردهاي بالقوه نظامي معمولاً نيازمند موافقت قبلي دولت مي باشد. هر چند حائز اهميت است تا يادآور شويم که تحت قوانين کنوني کنترل صادرات، ميزان قابل توجهي از نانوتکنولوژي و فنون مرتبط با آن تابع سيستم هاي کنترل صادرات بين المللي و قوانين مرتبط کنترل صادرات هستند. در واقع، ميزان زيادي از اطلاعات و تکنولوژي که قبلاً خلاف قوانين کنترل صادرات منتقل شده بودند با علم نانو مرتبطند (44). در سال آينده ممکن است چندين کشور نانويي مدعي نيز گسترش يابند يا در غير اين صورت نانوتکنولوژي هاي مرتبط با ارتش را کسب کنند (45). از آنجايي که وضعيت دقيق نانوتکنولوژي در اين وضعيت بحراني تا حدودي مبهم است؛ برخي از اين تکنولوژي ها زماني که با ظرفيت کامل توسعه مي يابند شايد تحت قوانين موجود کنترل صادرات قرار گيرند و شايد هم اين اتفاق نيافتد.
چندين کاربرد نظامي برنامه ريزي شده نانوتکنولوژي وجود دارند که اعلام خطر کرده اند زيرا ممکن است استانداردهاي پذيرفته شده قوانون بين المللي را نقض کنند. در حالي که کاربردهاي پزشکي نانوتکنولوژي آشکارا براي اهداف پيشگيري کننده و صلح آميز طراحي شده اند، برخي از تکنولوژي هاي آشکارا براي اهداف پيشگيري کننده و صلح آميز طراحي شده اند، برخي از تکنولوژي هاي در حال توسعه، براي تحويل دارو به بشر از طريق « محصولات هوشمند » يا ساير سيستم هاي تحويل، به نظر مي رسد که به همان اندازه توانايي تحويل عامل هاي مضر را خواهند داشت. چنين استدلال مي شود که پزشکي نانو زمينه اي است که احتمالاً در آن نقض قوانين طراحي شده تحت BTWC و CWC ( کنوانسيون سلاح هاي شيميايي ) صورت مي گيرد (46).
چندين تحليل گر نانوتکنولوژي نظامي بر اين موضوع توافق دارند که فراخواني براي مهلت قانوني درباره کاشت هاي غيرپزشکي بدن که مي تواند براي کاربردهاي نظامي استفاده شود ( سربازان سايبري ( فرمانشي؛ م ) ) لازم است و نيز پيشنهاد مي دهند که ايالات متحده بايد پژوهش بر روي کاربردهاي نظامي نانوتکنولوژي را به منظور فرصت دادن به مذاکرات جهاني درباره محدوديت هاي قانوني اين تکنولوژي را به تأخير اندازد (47).
در 8 فوريه 2008، اين کميسيون اروپايي ضوابط اجرايي داوطلبانه در حوزه نانوتکنولوژي را با نام « نظام نامه اجرايي براي پژوهش هاي پاسخگو به علم نانو و نانوتکنولوژي » اتخاذ کرد. اين نظام نامه اجرايي با پيشنهادي براي ايجاد چند رهنمود در اين حوزه پژوهشي در حال گسترش سريع و کمتر شناخته شده پديدار شد (48). چنين تلاش هايي نشان مي دهد که از آنجايي که نانوتکنولوژي به خوبي در سياست عمومي پيشرفت کرده است، کشورها متمايل به اتخاذ ضوابط اصلاحي زودهنگام شده اند.

نتيجه گيري

بحث فوق نشان مي دهد که کاربردهاي نظامي نانوتکنولوژي همچنان ادامه خواهند داشت. کشورها احتمالاً سرمايه گذاري هاي بسيار بيشتري در اين تکنولوژي مي کنند. موفقيت هاي مختلف در اين تکنولوژي ( براي استفاده غيرنظامي يا استفاده دفاعي ) احتمالاً مزاياي بيشتري براي جامعه و به ويژه براي صنايع دفاعي دارد.
نانوتکنولوژي کاربردهاي دفاعي حياتي مانند گسترش حسگرهاي متعدد، کيت هاي حفاظتي سرباز، پيشرفت در ساختار C4ISR، و غيره را عرضه مي کند. بنابراين، سرمايه گذاري در حوزه الکترونيک و تکنولوژي حسگرها اجتناب ناپذير است. جالب اين که برخي از حوزه هاي پژوهشي انگيزشي نظامي مي توانند منافع گسترده تري براي جوامع غيرنظامي داشته باشند. سرمايه گذاري ها در طراحي و گسترش باطري هاي قوي تر ولي سبک تر، محصولات هوشمند، و غيره از مصاديق آن است.
صرف نظر از مواد و حسگرها / الکترونيک، نانوتکنولوژي داراي کاربردپذيري مستقيم نظامي در ساخت جنگ افزارهاي زرهي سخت، توليد دستگاههاي تجسسي بسيار کوچک، بهبود عملکرد UAV يا UCAVها و ارتقاي برقراري ارتباط و هدف گيري براي سربازان و خلبان هاي جنگنده / بمب افکن است.
همانند هر تکنولوژي نظامي ديگري، کشورها بايد اقدامات متقابلي را براي مقابله با تهديدات تسليحات نانويي در نظر بگيرند. در حقيقت، تکنولوژيست هاي نظامي حتي براي طراحي اقدامات تاکتيکي متقابل ممکن است از نانوتکنولوژي استفاده کنند. هر چند، از آنجايي که اين تکنولوژي در مرحله گسترش است، در اين مرحله تجزيه و تحليل تأثيرگذاري جنگ افزار و تسليحات عليه اقدامات متقابل هنوز زود به نظر مي رسد.
کشورهايي مانند ايالات متحده سرمايه گذاري هاي چشمگيري در اين زمينه انجام داده اند و قطعاً براي ساخت زرادخانه تسليحات نانويي تلاش مي کنند. در آينده، همگام با ايالات متحده، انتظار مي رود که هم پيمانان آنها نيز از اختراعات نظامي در اين زمينه بهره مند شوند. انتظار مي رود که کشورهايي مانند روسيه و چين تلاش هايي براي هم سان سازي خود با کارشناسان آمريکايي انجام دهند. در اين شرايط احتمالي، کنترل هر چه جدّي تر جنگ افزارها مطلوب به نظر مي رسد. پيمان ها و رژيم هاي تنظيمي کنترل جنگ افزارهاي بين المللي گوناگوني وجود دارند که مي توان از آنها به عنوان الگويي براي تدوين سياست جهاني قابل قبولي براي نانوتکنولوژي استفاده کرد. در غير اين صورت، ممکن است در دهه هاي آينده رقابت جنگ افزاري اجتناب ناپذير باشد.
دانشمندان و مهندسان تشخيص داده اند که نانوتکنولوژي محدوديت هاي بنيادي دارد. حتّي ممکن است آنچه امروزه جوامع علمي دريافته اند، قابل دست يابي هم نباشد (49). حوزه هاي خاصي از نانوتکنولوژي، به ويژه نانوتکنولوژي مولکولي همچنان در مرحله گسترش پيدايش آن است؛ بنابراين، تشخيص واضح کاربردهاي خاص آن براي صنايع دفاعي دشوار است. هر چند، بر اساس قدرت مشاهده شده اين تکنولوژي، دانشمندان و استراتژيست هاي نظامي بايد براي جهت دادن اين پژوهش در مسير مورد نياز بکوشند.
هند بايد از تمرکز بر اهداف بلند پروازانه نظامي با اين نوع تکنولوژي خودداري کند و در ابتدا بايد با کارهاي قابل دوام اقتصادي و از لحاظ تکنولوژي عملي بودن شروع کند. استراتژيست هاي نظامي بايد با همتايان غيرنظامي خود کار کنند زيرا مشترکات بسيار زيادي در هر دو رشته وجود دارد. بر ارتش است که از همان ابتدا درگير فرآيند تحقيق، توسعه و طراحي شود.
سرانجام، ضرورت ايجاب مي کند که استفاده نظامي از نانوتکنولوژي نه در انزوا، بلکه همگام با چند تکنولوژي ديگر از جمله فناوري اطّلاعات و بيوتکنولوژي بررسي شود.

پي‌نوشت‌ها:

1. اتيليا ساکسل، « نانوتکنولوژي در صنايع فضايي و دفاعي – فاکتورهايي که موجب ايجاد مواد نانويي مي شود »
http://www.asonano.com/details.asp?ArticleID=592 (accessed on 12 August 2007).
2. ميهاييل روکو و ويليام سيمز بين بريج، نانو تکنولوژي: مفاهيم اجتماعي 1)، (هلند: اسپرينگر، 2007)، 82 – 83.
3. « مواد نانو و کاربردهاي آن » مراجعه کنيد به:
http://www.azom.com/Details.asp? Article ID=1066 (accessed on 10 July 2008).
4. آئروژل ها مود کم تراکم جامدي هستند که از ژلي مشتق شده اند که در آن اجزاي مايع ژل با گاز جايگزين شده است. حاصل اين کار يک جامد بسيار کم تراکم با چند ويژگي قابل توجه است که جالب ترين آنها کارايي آن به عنوان عايق است. آنها متخلخل و بسيار سبک هستند و در عين حال مي توانند 100 برابر وزن خود را تحمل کنند. بر روي ساير شيوه هاي مشابه نيز کار مي شود. لطفاً مراجعه کنيد به:
اي.اي. گاش و همکاران، « آماده سازي مستقيم مواد فعال با ساختار نانو که از روش هاي سل –ژل استفاده مي کنند » در کاربردهاي دفاعي مواد نانويي، اندرج دابليو. ميزيولک، شاشي پي. کاما، جي. متيو مائورو و ريچارد اي. وايا، (واشينگتن: دپارتمان کتاب هاي اي سي اس، 2004)، 198 – 21.
5. احمد کي.نور و همکاران، « تکنولوژي ساختارها براي سيستم هاي هوا و فضا در آينده »، کامپيوترها و ساختارها، 74، شماره 5 (2000): 507 – 19.
6. کارين انسکامب، « تکنولوژي هوشمند: پروژه تغيير شکل ناسا » مراجعه کنيد به:
http://www.starstreamresearch.com/smart_tech.htm (accessed on 25 February 2009).
7. مايکل برگر، « تحقيق نانوتکنولوژي ناسا در تغيير شکل هواپيماها »
http://www.nanowerk.com/spotlight/spotid=6067.php (accessed on 9 June’2008)
8. وايالوژي ردياب هاي انفجاري دور برد را بر پايه تکنولوژي ORNL بنا خواهند کرد. مراجعه کنيد به:
ARTICLE_ID=288434&p= 109 (accessed on 12 May 2008).
9. مواد نانويي و کاربردهاي آن مراجعه کنيد به:
http:///www.azom.com/Details.
asp?Article ID=1066 (accessed on 10 July 2008).
10. « مواد آپ نانو از موفقيت هاي مهمي در توليد نانو لوله هاي صنعتي براي جليقه هاي ضد گلوله خبر مي دهند » مراجعه کنيد به:
http://wwww.nanowerk.com/news/newsid=6237. Php (accessed on 8 July 2008).
11. جارگن آلتمن، نانوتکنولوژي نظامي (لندن: راتلج، 2006)، 88-85، 82-81.
12. ام کامت و همکاران، « آماده سازي نانوذرات انفجاري در يک ماتريک اکسيد کرميوم متخلخل: اولين تلاش براي کنترل واکنش مواد قابل انفجار » نانوتکنولوژي 19 (2008)، 1-9 مراجعه کنيد به:
www.stacks.iop.org/Nano/19/285716 (assessed on 12 June 2008).
13. مايکل برگر، « نانوتکنولوژي نظامي: مواد منفجره بسيار دقيق از طريق ساختاربندي نانويي » مراجعه کنيد به:
http://www.nanowerk.com/ spotlight/ spotid/ =5956.php (accessed on 9 June 2008).
14. جارگن آلتمن، « کاربردهاي نظامي نانوتکنولوژي: چشم اندازها و نگراني ها »، سکيوريتي دايالاگ 35، شماره 1 (2004): 68.
15. اس. کالشرستا، « تأثير نانوتکنولوژي بر روي سلاح هاي هسته اي »، يو اس آي ژورنال، 136، شماره 564 (2006): 291.
16. جارگن آلتمن، نانوتکنولوژي نظامي (لندن: راتلج، 2006)، 99.
17. آر. اي درسر و همکاران، « چالش هاي نانوتکنولوژي در شبکه هاي آينده پيش بيني هوا » در کاربردهاي دفاعي مواد نانويي، اي دبليو ميسيولک و همکاران، ( واشينگتون، دپارتمان کتاب هاي اي سي اس، 2004)، 46 – 62.

19. « برنامه تحقيق و توسعه نانوتکنولوژي « دفاعي »، گزارشي توسط وزارت دفاع ايالات متحده، به تهيه کنندگي تحقيق و مهندسي دفاعي (26 آوريل 2007)،1.
20. پنج تاي ديگر علوم مهندسي زيستي، علوم اجرايي انساني، نفوذ اطلاعات، مواد چند کاربردي، نيروي محرکه و علوم فعال مي باشند.
21. آنها پديده هاي نانويي بنيادي و مواد نانويي، دستگاهها و سيستم هاي نانويي، تحقيق تجهيزات، علم اندازه گيري، و استانداردهاي نانوتکنولوژي، توليدات نانويي، يادگيري تأسيسات و امکانات تحقيقات اصلي و ابعاد اجتماعي مي باشد.
22. براي جزييات بيشتر در خصوص NNI لطفاً به ام. سي. روکو، « مؤسسه ملي نانوتکنولوژي – گذشته، حال، آينده »، وليليام اي. گودارد، رساله اي در خصوص علم، مهندسي و تکنولوژي نانو، تيلور و فرانسيس (2007) مراجعه کنيد.
23. مايکل برگر، « نانو تکنولوژي نظامي و دليل نگراني ما، مراجعه کنيد به:
http://www.nanowerk.com/spotlight/spotid=1015.php (accessed on 20 January 2007).
24. جارگن آلتمن، نانوتکنولوژي نظامي (لندن راتلج 2006)، 56.
25. کريستن کولينوسکي، «نانوتکنولوژي: از موفقيت تا شکست » در: خطر، اخلاق و قانون نانوتکنولوژي، هانت و مايکل مهتا (لندن: ارث اسکن، 2006).
26. منبع شکل 1: وزارت دفاع، « برنامه هاي تحقيق و توسعه نانوتکنولوژي دفاعي » مراجعه کنيد به:
http://www.nano.gov/html/res/DefenseNano2006.pdf and
http://www.nseresearch.org/2008/presentations/Day2_Porter_DoD.pdf (accessed on 24 February 2009).
27. منبع جدول يک: مارک گرافاگيني، رساله نانوتکنولوژي: کسب و کار، سياست گذاري و قانون IP، انتشارات ويلي 2004، 141 (دسترسي در 20 نوامبر 2008).
28. جارگن آلتمن، نانوتکنولوژي نظامي (لندن: راتلج، 2006) 63 – 66.
29. در سوئد، يک برنامه نانوتکنولوژي دفاعي سوئدي وجود دارد.
30. مايکل برگر، « نانو تکنولوژي نظامي و دليل نگراني ما» به: http://www.nanowerk.com?
Spotlight/spotid=1015.php (accessed on 23 June 2007). مراجعه شود.
31. مارگارت اي. کوزال، « آيا چيز کوچک ترسناک است؟ »، بولتن علوم اتمي، 60، شماره 5، (2004): 43.
32. در همانجا، 46.
33. « سود جستن از نانوتکنولوژي بين المللي »، شرکت تحقيقاتي لوکس، مراجعه کنيد به:
http://www.luxresearchinc.com/press/RELEASE_NationsRanking2007.pdf (accessed on 14 April 2008).
34. جان، اف. سارجنت، « نانوتکنولوژي: الفباي سياست گذاري »، گزارش CRS براي کنگره (2008): 8.
35. People’s Daily, http://english.people.com.cn/ 200506/ 10/ eng20050610189657. Html, 10 June 2005 (accessed on 11 December 2006).
36. مايک تردر، « نانوتکنولوژي و چين » مراجعه کنيد به:
http://crnano.typepad.com/crnblog/2005/11/nanotech_and_ch.html (accessed on 27 January 2007).
37. الکساندر نمتس، « انقلاب نانوکولوژي چين » بنياد جيمزتون – چاينا بريف 4، شماره 16، (2004) به:
http://www.jamestown.org/single/?no_cache = 1&tx_ttnews %5 Btt_news %5D_26719. مراجعه شود.
38. اعتماد ارتش روسيه به نانوتکنولوژي و مشمولين تا سال 2030 مراجعه کنيد به:
http://www.Kommersant.com/page.asp? Id=-12956 (accessed on 2 August 2008); and ‘The Defense Ministry Acknowledges U.S.’ , http://www.kommersant.com/ page.asp?id=1007705(accessed on 7 August 2008).
39. Http://dst.gov.in/about_us/ar01-02-sr-serc.htm (Background note, Emerge Tech Conclave, Confederation of Indian Industry (CII), New Delhi, 28 September 2006) and http://www.arci.res.in/nsnt 2007/default_fi les/nsnt.pdf (accessed on 21 February 2008).
40. دکتر ان. ايزوار پراساد (DRDO، گروه پيش بيني و آناليز سيستم ها و تکنولوژي ها [ GRAST ])، مبحث، 15 ژولاي 2007، تعدادي از دانشمندان DRDO کارهاي خود در اين موضوع را در ژورنال هاي پژوهشي منتشر کرده اند. سرينيواس مانتا و اس. واتسال، « بسامد انتشار نانو داتس » ژورنال بين المللي علوم مواد 2، شماره 1 (2007) : 41 – 44.
41. جارگن آلتمن، « کاربردهاي نظامي نانوتکنولوژي: چشم اندازها و نگراني ها »، سکيوريتي دايالاگ 35، شماره 1 (2004): 70.
42. Ibid.
43. Ibid., 71.
44. جفري اچ. ماتسورا، مقررات و سياست گذاري جهاني نانوتکنولوژي (لندن: آرتک هاوس، 2006)، 91-89.
45. ميهاييل روکو و ويليام سيمز بين بريج، نانوتکنولوژي: مفاهيم اجتماعي 1، (هلند: اسپرينگر، 2007) 35 – 234.
46. همان، 83 – 82.
47. جفري هانت، « اصول اخلاقي جهاني نانوتکنولوژي » در خطر، اخلاقيات و قانون نانوتکنولوژي، جفري هانت و مايکل مهتا، (لندن: ارث اسکن، 2006)، 187.
48. لي فيليپس، « اتحاديه اروپا ضوابط اخلاقي تحقيقات نانوتکنولوژي را مي خواهد » مراجعه کنيد به:
http://www.euobserver.com/9/25636 (accessed on 16 March 2008).
49. به ويژه، موازي ها بايد از ميدان اَبَر رسانايي استخراج شوند. دانشمندان در ابتدا يک انقلاب را در تکنولوژي پيش بيني کرده بودند ولي تاکنون در دستيابي به نتايج مورد نياز براي کسب ابر رسانايي در دماي اتاق ناکام مانده اند.

منبع مقاله :
لل، آجي، (1390)، تکنولوژي هاي استراتژيک براي نيروهاي انتظامي (راهگشاي مرزهاي جديد)، ترجمه: سيد حسن صانعي، سيده بيتا مرتضوي و فائزه مسعودي فر، تهران، نشر انديشمند، چاپ اول