ارزيابي اصطلاحنامه هاي مبتني بر وب

پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات ايران: رويکرد توصيفي

چکيده:

اصطلاحنامه هاي پيوسته براي کاربردپذيري و آساني استفاده بايد داراي مجموعه ويژگي هاي خاص و عام باشند. ويژگي هاي عام آنها مانند ويژگي هاي عام طراحي صفحات وب و وب سايت ها هستند و ويژگي هاي خاص آنها، قابليت هاي ويژه اين اصطلاحنامه ها براي کاربرد در وب را در بر مي گيرند. در اين پژوهش، اصطلاحنامه هاي پيوسته پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات، با توجه به استانداردهاي تدوين اصطلاحنامه هاي يک يا چند زبانه و استاندارد طراحي صفحات وب، به وسيله يک سياهه وارسي و به روش تحليل محتواي صفحات وب، مورد ارزيابي قرار گرفته اند. تلاش شده است تا معيارهاي مد نظر درج شده در سياهه وارسي با مشاهده مستقيم صفحه وب اصطلاحنامه ها و جستجو در آن بررسي شود. نتايج نشان مي دهد که اين اصطلاحنامه ها ساختار مطلوبي دارند، اما براي کاربردپذيري مبتني بر وب مناسب نيستند و قابليت هاي آنها براي جستجو و دسترسي به منابع اطلاعاتي در مقايسه با اصطلاحنامه هاي معادل خارجي بسيار اندک است و رابط کاربري آنها براي برقراري ارتباط با کاربر اصطلاحنامه، ضعيف عمل مي کند.
کليد واژه ها: اصطلاحنامه هاي پيوسته، نظام هاي ذخيره و بازيابي اطلاعات، جستجوي اطلاعات، پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات، ارزيابي

1- مقدمه

از مهمترين مباحث قابل تأمل در عصر حاضر، استفاده از اطلاعات موجود و پيرو آن توليد اطلاعات جديد است. با توجه به اينکه شبکه جهاني وب، در حال حاضر، حجم زيادي از اطلاعات را در اختيار کاربران قرار مي دهد، چگونگي دسترسي به اطلاعات اين رسانه عظيم که به طور مرتب در حال رشد است، مبحث قابل توجهي است. مهمترين مسأله در بازيابي اطلاعات از اينترنت، آشنايي با روش هاي جستجو و استفاده از اصطلاحات مناسب براي تشکيل سؤال جستجوست و اصطلاحنامه پيوسته، به عنوان منبعي براي انتخاب اصطلاحات براي تشکيل سؤال جستجو مطرح مي شود. با استفاده از اصطلاحنامه مي توان به جستجوي مفهومي پرداخت و روابط ميان اصطلاحات را به صورت کارآمد، مورد شناسايي و استنباط قرار داد. کاربرد نوين اصطلاحنامه هاي سنتي بر روي اينترنت و برخي شبکه هاي ملي و بين المللي از تحولات قابل توجه در عرصه ذخيره و بازيابي اطلاعات به حساب مي آيد و براي توليدکنندگان پايگاه هاي اطلاعاتي، پيشرفتي طبيعي محسوب مي شود. اين پژوهش، کوششي براي ارزيابي ساختار اصطلاحنامه هاي پيوسته پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمي ايران در مقايسه با ساختار اصطلاحنامه هاي پيوسته بر اساس استانداردهاي تدوين اصطلاحنامه يک يا چند زبانه است.

2- مباني نظري

1-2. اصطلاحنامه و جايگاه آن در نظام هاي ذخيره و بازيابي اطلاعات

از جمله امکانات کمکي پايگاه هاي اطلاعاتي، استفاده از زبان کنترل شده در نمايه سازي و در دسترس قرار دادن اصطلاحات آن براي جستجو در پايگاه است. اصطلاحنامه يکي از انواع زبان هاي کنترل شده است که همراه با روابط متقابل بين اصطلاح ها، اگر به دقت و استادانه تعيين شده باشند، موجب انعطاف در تخصيص اصطلاحات مناسب به مدارک و کمک به کاربر در تعيين اصطلاحات کنترل شده براي ساختن سؤال جستجو مي شود. زبان هاي کنترل شده، اصطلاحات استاندارد و مجاز را ارائه و به اين وسيله از بين تعدادي اصطلاح، يکي را براي توصيف يک مفهوم يا موضوع استفاده مي کنند. روابط موجود در اصطلاحنامه آن را به ابزاري مناسب در جريان بازيابي اطلاعات از منابع الکترونيکي تبديل مي نمايد (Craige and Schriar 2001).
به وسيله اصطلاحنامه، اصطلاحات زيادي که براي يک موضوع وجود دارد و مجموعه اصطلاحات اصطلاحنامه را تشکيل مي دهد شناسايي و تعريف هاي پنهان براي اصطلاحات آشکار مي شود. به اين ترتيب، هر مفهوم در ساختار اصطلاحنامه، بهتر و دقيق تر نشان داده مي شود. اصطلاحنامه با ارائه مفاهيم به شيوه هاي مختلف و بر اساس ماهيت متفاوت مقوله هاي مربوط، ارزشيابي مقوله هاي پيشنهادي، و نشان دادن اهميت مقوله هاي تعيين شده براساس اطلاعات به دست آمده از نويسندگان، در نظام ذخيره و بازيابي اطلاعات، به عنوان يک عنصر کليدي عمل مي کند (Lopez- Huertas 1997).
از نظر آچسن و همکارانش، با وجود افزايش کاربرد نظام هاي اطلاعاتي پيوسته، به ويژه استفاده متن آزاد همراه با کاربرد زبان طبيعي هنگام جستجو در عنوان و چکيده و متن کامل، زبان هاي کنترل شده به عنوان وسيله اي براي بازيابي باقي خواهند ماند، اگرچه بعضي از ويژگي ها و شيوه استفاده از آنها تغيير مي کنند (Aitchison, Gilchrist, and Bawden 2000,5). اين تغييرات مي توانند شامل توسعه نقش اصطلاحنامه و تقويت عملکرد آن در نظام هاي متن کامل و به عنوان ابزاري در استفاده از سايت ها و شبکه هاي داخلي يا در يک يا چند فرايند، به طور جداگانه يا همزمان باشند ( Greenberg 2001 a, 2001b.2004).
اهميت اصطلاحنامه در ترجمه زبان طبيعي نويسندگان و نمايه سازان و کاربران به توصيفگر، افزايش هماهنگي در انتخاب اصطلاحات نمايه، تعيين روابط بين اصطلاحات، و ايفاي نقش به عنوان يک ابزار کاوش در بازيابي اطلاعات، مشخص مي شود (Shiri 2004, ANSI 2006).

2-2. اصطلاحنامه پيوسته

نمايش کامپيوتري اصطلاحنامه همراه با کاربرد فناوري رايانه در عرصه ذخيره و بازيابي اطلاعات رايج شده است. سور گل مهمترين مزاياي نمايش پيوسته را چنين برمي شمرد:
1- در دسترس بودن اصطلاحنامه. کاربر در يک نظام ذخيره و بازيابي به داشتن نسخه اي از اصطلاحنامه هنگام جستجو نياز دارد. اين مطلب، به ويژه در شبکه هايي که کاربر از يک خروجي از نظام هاي ذخيره و بازيابي گوناگون با اصطلاحنامه هاي گوناگون جستجو مي کند، اهميت دارد.
2- انعطاف پذيري در نمايش و کاربرد. در نظام هاي ماشيني ذخيره و بازيابي، براي نمايش توصيفگرها، محدويت فضاي چاپي وجود ندارد. در محيط چاپي اگر تدوينگر بخواهد با يک هزينه معقول کار خود را ادامه دهد ميزان اطلاعاتي که براي هر مدخل ارائه مي شود محدود خواهد بود، اما در محيط الکترونيکي اين مشکل کمتر وجود دارد (Sorege 1974, 255).
از نظر آچسن و همکارانش، اصطلاحنامه هاي الکترونيکي را مي توان در يکي از شکل هاي " فايل مسطح "(1) و " پايگاه اطلاعاتي ساخت يافته " (2) و " فرامتن " مشاهده کرد. فايل مسطح، شکل ساده الکترونيکي اصطلاحنامه در قالب پردازش متن است و قابليت هاي يکپارچه اي را ارائه نمي کند. به طور کلي، فقط ابزاري براي ذخيره و برقراري ارتباط و چاپ يک اصطلاحنامه است. پايگاه اطلاعاتي ساخت يافته از انواع شيوه هاي نمايش اصطلاحنامه هاي الکترونيکي است. استفاده از اصطلاحات يک اصطلاحنامه در يک پايگاه اطلاعاتي، به ويژه براي نمايه سازي فايل هاي اطلاعاتي، موجب تسهيل نمايه سازي و بازيابي خواهد شد و امکان استفاده خودکار از اصطلاحنامه براي نمايه سازي و کاوش ميسر مي شود. با ظهور فرامتن، به عنوان ابزاري براي مديريت اطلاعات، درباره همياري هاي نظري بين اين ابزار و اصطلاحنامه اظهار نظرهاي زيادي شده است. اصطلاحنامه را مي توان به شکل فرامتن راه اندازي و قابل دسترس نمود. شيوه مفصل تر و دقيق تر دستيابي به اصطلاحنامه ها را به شکل فرامتن مي توان با " فراواژه نامه مجازي "(3) فراهم کرد. اين روش، امکان ايجاد اصطلاحنامه به صورت فرامتن را ايجاد مي کند که با فرامتن هاي موجود مرتبط شده و يافتن آسان تعاريف واژگان و مترادف ها و رابطه هاي معنايي را فراهم مي کند. به اين ترتيب، کاربرد اوليه اصطلاحنامه را مي توان در بازيابي اطلاعات در نمايه سازي هوشمند يا خودکار در يک پايگاه اطلاعاتي و يا در کاوش در آن پايگاه چنين برشمرد:
1- استفاده از اصطلاحنامه در نمايه سازي و جستجو؛
2- استفاده از اصطلاحنامه در نمايه سازي و نه در جستجو؛
3- استفاده از اصطلاحنامه در جستجو و نه در نمايه سازي (Aitchison, Cilchrist, and Bawden 2000, 1-2).
مفهوم اصطلاحنامه در حالت سوم، اصطلاحنامه کاوش نام دارد که در اواخر دهه 80 معرفي شد. اين نقش اصطلاحنامه، با پيشنهاد اصطلاحات بيشتر، به ويژه مترادف ها و اصطلاحات اخص، کمک به جستجو در پايگاه اطلاعاتي تمام متن است. اين پيشنهاد ممکن است به صورت آشکار با ارائه اصطلاحات به کاوشگر و يا به صورت خودکار باشد. هر يک از اين دو گزينه به معناي آن است که اصطلاحنامه به صورت الکترونيکي وجود دارد. اين اصطلاحنامه از لحاظ ماهيتي با اصطلاحنامه سنتي، به ويژه در خصوص فراهم آوري اصطلاحات مدخل، متفاوت است.
با افزايش تعداد اصطلاحنامه هاي الکترونيکي ضميمه شده به نظام هاي بازيابي اطلاعات، ويژگي ها و تسهيلات گوناگوني براي کمک به کاربران در انتخاب اصطلاحات فراهم شده است. بررسي ساختار اصطلاحنامه، به عنوان منبعي براي انتخاب اصطلاحات و شکل هاي گوناگون ارائه اصطلاحنامه و تجهيزات جستجو، از نکات مهم در پايگاه هاي اطلاعاتي است (Shiri 2004).
درباره اهميت اصطلاحنامه هاي پيوسته همين بس که مهمترين چالشي که کاربران در طول فرايند جستجوي اطلاعات با آن روبرو هستند، انتخاب اصطلاحات جستجو و توسعه آن معرفي مي شود. اصطلاحنامه ها، به عنوان يکي از منابع انتخاب اصطلاحات هستند که مي توانند به کاربران در تشکيل و توسعه سؤال جستجو کمک نمايند. با افزوده شدن تعدادي از اصطلاحنامه هاي الکترونيکي به پايگاه هاي اطلاعاتي، دامنه اي از تسهيلات و ويژگي هاي خاص براي کمک به کاربران در تشکيل و توسعه سؤال جستجو پديد آمده است (Shiri and Revie 2001).
يک اصطلاحنامه پيوسته، جزء مکمل بسياري از نظام هاي بازيابي اطلاعات است و به عنوان ابزاري براي انتخاب اصطلاحات در يک جستجوي پيوسته به شمار مي آيد. بيشتر اصطلاحنامه هاي موجود در پايگاه هاي اطلاعاتي به شکل چاپي هم وجود دارند با اين تفاوت که اصطلاحنامه چاپي هميشه در دسترس نيست و اين عدم دسترسي منجر به عدم استفاده از آن مي شود. اصطلاحنامه هاي پيوسته اين مشکل را حل کرده و دسترسي پيوسته را فراهم کرده اند؛ اين ساختار يک دسترسي غيرخطي به اطلاعات را فراهم مي کند. در يک اصطلاحنامه پيوسته در قالب فرامتن هر اصطلاح به يک گره اختصاص دارد و روابط بين اصطلاحي از طريق پيوندهاي بين گره اي ايجاد مي شود. در اين ساختار مي توان از يک مرورگر گرافيکي براي نمايش نقشه جهاني و محلي شبکه استفاده کرد (Polard 1990).
اين اصطلاحنامه ها در بخش جستجوي پيشرفته قرار دارند و ارزش آنها از ميزان اثرگذاري آنها در تشکيل و ارتقاي سؤال جستجو سنجيده مي شود. همچنين، اين اصطلاحنامه ها وابسته به مجموعه بوده و براي ذخيره و بازيابي مدارک متون و مدارک پايگاه خود، کاربرد دارند (Jing and Croft 1994). مهمترين کاربرد اصطلاحنامه پيوسته، استفاده از آن در تشکيل يا توسعه سؤال جستجوست. براساس يافته هاي شيري در دو پژوهش مختلف در مورد ساختار و کاربرد اصطلاحنامه در توسعه سؤال جستجو، اصطلاحنامه هاي استاندارد با روابط سلسله مراتبي و هم ارز و وابسته، به طور وسيعي براي انتخاب اصطلاحات و توسعه سؤال جستجو استفاده شده اند (Shiri 2004; Shiri, Revie, and Chowdhurry 2002a).
اين اصطلاحنامه ها به پايگاه هاي دانش و نظام هاي خبره ملحق شده و کاربران را در انتخاب اصطلاحات جستجو و توسعه آن ياري مي کنند. اصطلاحنامه هاي جستجو، با نام اصطلاحنامه هاي کاربران نهايي نيز شناخته شده اند. اين اصطلاحنامه ها شامل تعداد وسيعي از اصطلاحات مدخل، مترادف ها، نيمه مترادف ها، و اصطلاحات متغير هستند که کاربران نهايي را براي يافتن اصطلاحات جانشين براي افزودن اصطلاحات و توسعه سؤال جستجو ياري مي کنند. ترکيبي از انواع اصطلاحنامه، براي سؤال جستجو، نتايج بهتري را نسبت به استفاده از يک نوع اصطلاحنامه ارائه مي دهد (Shiri, Revie, and Chowdhurry 2002a; 2003).
اصطلاحنامه هاي بازيابي اطلاعات که به اصطلاحنامه هاي ساخت يافته نيز معروف هستند (Greenberg 1998; 2001a)، شبکه هاي معنايي غني اي از اصطلاحات تخصصي را ارائه مي کنند. اين ابزارها با هدف پشتيباني از نمايه سازي و بازيابي اسناد ايجاد شده اند. برخي از مهمترين ويژگي هاي اين اصطلاحنامه ها به قرار زير است (Shiri, Revie, and Chowdhurry 2002a):
1- اين اصطلاحنامه ها براساس مجموعه اي از استانداردها ايجاد شده اند که از ميان آنها مي توان به استاندارد تدوين اصطلاحنامه هاي يک زبانه " انسي " (4) و استاندارد تدوين اصطلاحنامه چند زبانه "IS 05946" اشاره داشت؛
2- اين اصطلاحنامه ها از مجموعه اي از اصطلاحات تخصصي و روابط بين آنها تشکيل شده اند؛
3- اصطلاحات درون اين اصطلاحنامه ها توصيفگر يا غيرتوصيفگر هستند که بين آنها روابط هم ارزي/ برابري و سلسله مراتبي و مرتبط وجود دارد؛
4- اين اصطلاحنامه ها طي يک فرايند انساني به وجود مي آيند. حتي اگر در مراحل ابتدايي ايجاد آنها از قالب هاي تمام خودکار و الکترونيکي استفاده شده باشد باز هم براي رمزگشايي از روابط معنايي آنها و کاربرد آنها به تفکر و خلاقيت انساني نياز است؛
5- اين اصطلاحنامه ها، به طور کامل، موضوعي هستند؛
6- ساختار آنها با پشتوانه انتشاراتي (5) در زمينه موضوعي اصطلاحنامه روزآمد مي شود؛
7- اين اصطلاحنامه ها با اصطلاحنامه هاي عمومي مانند " روژه " (6) يا سرعنوان هاي موضوعي متفاوتند.

3- پيشينه پژوهش

پيشينه بررسي اهميت و ساختار اصطلاحنامه ها به دهه 80 باز مي گردد. در آن زمان، استفاده از زبان هاي کنترل شده و اهميت آنها بسيار مورد توجه بود و بيشتر پژوهشگران در تلاش بودند تا اهميت و کارآيي زبان هاي کنترل شده، به ويژه اصطلاحنامه ها را در ذخيره و بازيابي اطلاعات نشان دهند. ساختار اين پژوهش ها، از آن زمان تاکنون، تغيير کرده است و بيشتر آنها به نظر کاربران درباره ساختار اصطلاحنامه وکارآيي آن باز مي گردد.
فارناس و همکارانش در پژوهشي، مشکلات واژگاني به هنگام جستجوي کامپيوتري کاربران را مطالعه کردند و در نهايت، از نظر کاربران و ميزان کارآيي اصطلاحنامه در جستجوي آنها، براي ارزيابي اصطلاحنامه ها استفاده کردند (Furnas et al. 1987).
بيتز در دو مطالعه، درباره توسعه واژگان و رابط کاربري نظام هاي ذخيره و بازيابي اطلاعات و اهميت آنها در پشتيباني از کاربران در انتخاب اصطلاحات جستجو بحث مي کند. وي در اين بررسي، مدلي را طراحي کرد که در آن، کاربران با دامنه گسترده اي از اصطلاحات جستجو کنند. اين مدل شامل اصطلاحات جايگزين و نيز رويکردهاي گوناگون انتخاب اصطلاحات بود (Bates 1986; Bates 1998).
ميلستد در بررسي اي در سال 1997 بيان مي کند که مديران پايگاه هاي اطلاعاتي، اصطلاحنامه ها را به طور واقعي براي کاربرد واقعي در نظام هاي ذخيره و بازيابي اطلاعات فراهم نمي کنند و اصطلاحنامه هاي پيوسته موجود در پايگاه هاي اطلاعاتي رابط کاربر، کارآيي کافي و لازم را براي تعامل با کاربر ايجاد نمي کنند. به اعتقاد وي، اصطلاحنامه براي ناوبري بهتر و فراهم آوردن دسترسي و کاربرد آسان، به ابزارها و تجهيزات بيشتري نياز دارند (Milstead 1997).
دسته اي ديگر از پژوهش ها، درباره رفتارهاي اطلاع جويي و جستجوي کاربران در گروه هاي گوناگون هستند و ابعاد خاصي از رفتارهاي جستجوي آنها را بررسي کرده اند. اين مطالعات نشان مي دهد که انتخاب اصطلاحات به کمک اصطلاحنامه ارتقا پيدا مي کند (Hsieh-Yee 1993; Efthimiadis2000; Sutcliffe et al. 2000, Vakkari 2000).
تعدادي از پژوهش ها اصطلاحنامه را به عنوان منبع اصلي اصطلاحات جستجو در هر دو فرايند شکل دهي سؤالات جستجو و فرايند توسعه آن معرفي کرده اند (Spink 1994; Spink and Saracevic 1997).
برخي ديگر از پژوهش ها، براي بررسي ارزش واژگان کنترل شده به اهميت توسعه ميانجي هاي هوشمند اشاره مي کنند که به وسيله آنها، انتخاب اصطلاحات جستجو مي تواند به صورت خودکار با اصطلاحات اصطلاحنامه مطابق شود (Fidel 1991).
گروه ديگري از مطالعات، ميزان مؤثر بودن استفاده از اصطلاحنامه در توسعه سؤال جستجو به وسيله ميانجي کاربران را نشان مي دهد. در اين راستا، ميانجي کاربر اصطلاحنامه ارزيابي مي شود. نتايج مطالعات نشان مي دهد که استفاده ضمني يا مستقيم از اصطلاحنامه، در طول توسعه سؤال جستجو و يا کاربرد خودکار آن سومند است (Jones al. 1995).
در بررسي ديگري در سال 2004 چنين نتيجه گيري شد که کاربراني با پيش زمينه موضوعي و واژگاني گسترده تر، بهتر مي توانند در طول جستجوي خود از اصطلاحنامه استفاده کنند (Sihvonen and Vakkari 2004).
در دو ارزيابي از ميانجي اصطلاحنامه در نظام ذخيره و بازيابي اطلاعات به اين نتيجه رسيدند که کاربران، انتخاب اصطلاحات جستجو را به عنوان فرايندي مي دانند که در آن به کمک و پشتيباني واژگاني براي تأمين اصطلاحات علمي و فني در ميانجي جستجو نياز دارند (MCMath Tamaru, and Rada 1989; Brajnik, Mizzaro, and Tasso 1996).
با توجه به مطالب بيان شده، توجه به اين نکته ضروري است که در طول دو دهه اخير، تعدادي از مطالعات تجربي نيز درباره ميانجي هاي کاربري نظام هاي ذخيره و بازيابي اطلاعات انجام شده است (Bates 1990; Beaulieu 1997; Hearst and Karadi 1997;Lin 1999;Blocks et 2002).
سورگل نيز پاسخ به نکات زير را در ارزيابي واژگان کنتر شده لازم مي داند:
- آيا واژگان کنترل شده اصطلاحاتي را در بر مي گيرند که بدون آنکه رابطه خاصي را نشان دهند، مترادف يا معادل باشند ؟
- نمايش اصطلاحنامه تا چه اندازه مي تواند تجزيه و تحليل مفهومي اصطلاحنامه را نشان دهد ؟
- آيا در موارد لازم، يادداشت هاي تاريخي براي اصطلاحات فراهم شده است ؟
- آيا اصطلاحات، با توجه به کاربرد تعريف شده براي آنها، روزآوري مي شوند ؟
- آيا در نمايش الفبايي واژگان، مترادف براي يک اصطلاح، به طور کامل، ارائه شده است ؟
- آيا شکل نمايش اصطلاحات يکدست و جامع است ؟
-آيا شکل اصطلاحات با کاربرد رايج آنها متناسب است ؟
- آيا ارجاعات درون متني، فراپيوندهاي فعال هستند ؟
- آيا واژگان کنترل شده به نمايه واژگان پيوسته يا جستجوي پيوسته مجهز است ؟
- آيا پايگاه واژگان کنترل شده قابل جستجو است ؟
- منابع به کار رفته براي ايجاد واژگان کنترل شده کدامند ( بررسي اعتبار منابع به کار رفته است )؟ ( Soergel 2002 )
همان طور که ملاحظه مي شود، هيچ کدام از بررسي هاي انجام شده به ارزيابي ساختار اصطلاحنامه نپرداخته اند و فقط در برخي ابعاد با اين پژوهش وجه اشتراک داشته اند. به طور کلي، پژوهش هاي مورد اشاره بيشتر پژوهش هايي درباره کارکردهاي اصطلاحنامه هاي پيوسته و نه ارزيابي آنها هستند.

4- هدف و فايده پژوهش

با توجه به اهميت پايگاه هاي اطلاعاتي فراهم شده در وب سايت پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات و درصدد بالاي استفاده روزانه از اين پايگاه ها، اجراي جستجوي مناسب و کارآمد در آنها ضروري است. در چنين شرايطي، مجهز کردن کاربران پايگاه هاي اطلاعاتي با منابع واژگان موضوعي مرتبط مي تواند گام مؤثري در بهبود پرسش هاي جستجوي کاربران و در نتيجه موفقيت آنها در جستجوي منابع اطلاعاتي جديد شود. از اين رو، بررسي ساختار اصطلاحنامه هاي پيوسته موجود در پايگاه اطلاعاتي پژوهشگاه و ميزان کارايي آنها از اهميت زيادي برخوردار است. اين مقاله در نظر دارد اصطلاحنامه هاي پيوسته پژوهشگاه را ارزيابي و آنها را با استانداردهاي موجود براي اصطلاحنامه هاي پيوسته مقايسه نمايد تا بدين ترتيب بتواند به توليد کنندگان آنها راهکارهايي را براي بهبود اين اصطلاحنامه ها و در نتيجه افزايش کاربرد آنها ارائه دهد. اين راهکارها همچنين اين اصطلاحنامه ها را به معيارهاي اصطلاحنامه هاي همتاي خود مانند اصطلاحنامه هاي پيوسته يونسکو و سرعنوان هاي موضوعي پزشکي و اريک که نمونه هاي منحصر به فرد اصطلاحنامه هاي پيوسته در جهان هستند، نزديک تر مي سازد. اين پژوهش فوايد زير را به همراه خواهد داشت:
1- خوانندگان را با استانداردها و معيارهاي اصطلاحنامه هاي پيوسته آشنا خواهد کرد، همچنين مراکز و سازمان هاي ديگري که قصد توليد اصطلاحنامه پيوسته دارند، مي توانند از آنها بهره مند شوند؛
2- به توليدکنندگان و دست اندرکاران اصطلاحنامه هاي پيوسته در پژوهشگاه، ديدگاه ها و راهکارهايي براي بهبود و ارتقاي کارايي اصطلاحنامه ها ارائه مي دهد.

5- سؤالات پژوهش

براساس سياهه وارسي پژوهش، سؤالات زير براي پژوهش مطرح و پاسخ داده شد:
1- اصطلاحنامه هاي پيوسته پژوهشگاه تا چه حد با معيارها و استانداردهاي مشترک بين منابع پيوسته مطابقت دارند ؟
2- استانداردهاي موجود براي توصيفگرهاي اصطلاحنامه هاي پيوسته تا چه ميزاني در اصطلاحنامه هاي پژوهشگاه رعايت شده اند ؟
3- امکانات جستجوي اصطلاحنامه ها چقدر است ؟
4- آيا نمايش هاي مختلفي در اصطلاحنامه ها وجود دارد ؟
5- راهبري در اصطلاحنامه ها چگونه است ؟
6- آيا مقدمه اصطلاحنامه ها جامع و کامل است ؟
7- آيا دسترسي دائم و آسان به اصطلاحنامه ها وجود دارد ؟
8- رابط کاربر اين اصطلاحنامه ها تا چه حد از کاربران پشتيباني مي کند ؟

6- روش و جامعه پژوهش

روش اين پژوهش، پيمايشي است و نتايج اين پژوهش به روش تحليل محتواي صفحات وب به دست آمده است، بدين ترتيب که بودن يا نبودن تمامي معيارهاي ارزيابي موجود در سياهه وارسي، از طريق مشاهده صفحه وب اصطلاحنامه ها به وسيله نويسندگان مقاله بررسي شد. اين اصطلاحنامه ها در حوزه علوم و در موضوعات فيزيک، شيمي، رياضيات، علوم زيستي، ارتقاي بهداشت، مديريت بحران، کشاورزي، جامعه شناسي، زمين شناسي، و فني- مهندسي هستند.

7- ابزار گردآوري اطلاعات

ابزار گردآوري اطلاعات سياهه وارسي است که خود پژوهشگران آن را طراحي کرده اند. در تدوين اين سياهه وارسي و استخراج معيارهاي کلي ارزيابي که بين تمامي منابع پيوسته موجود در وب مشترک است از پژوهش هاي خاتميان فر (1368) و عصاره و مرادمند (1384) و براي معيارهاي ارزيابي مختص اصطلاحنامه هاي پيوسته از استاندارد انسي (ANSI 2005) و اصطلاحنامه هاي يونسکو و اريک و فايل دريافت شده از کتابخانه کنگره (Soergel 2002) استفاده شد. اين سياهه، به وسيله چهار صاحبنظر در حوزه اصطلاحنامه هاي پيوسته مورد بررسي قرار گرفت و روايي آن تأييد شد.

8- يافته ها

براي آگاهي از وجود يا فقدان هر کدام از اقلام موجود درسياهه وارسي، هر يک از اصطلاحنامه هاي پيوسته پايگاه وب پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات، به طور جداگانه بررسي شدند. يافته هاي اين بررسي ها در هفت دسته به شرح زير است:

1-8. ارزيابي کلي

- اعتبار و شهرت اصطلاحنامه و صحت مطالب آن (Soergel 2002)
ارزيابي کلي پژوهشگران از اصلاحنامه هاي پيوسته پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات نشان مي دهد اين اصطلاحنامه ها داراي شهرت ملي هستند و مطالب موجود در آنها از صحت و اعتبار کافي برخوردار است. با توجه به اينکه اين اصطلاحنامه ها، به طور عمده، ترجمه اصطلاحنامه هاي معتبر خارجي هستند و تعدادي از مدخل هاي آنها، به طور تصادفي، با معادل خارجي آنها مقايسه شدند، اين اعتبار مورد تأييد قرار گرفت. از طرف ديگر، گروه تدوين اصطلاحنامه هاي پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات داراي شهرت و اعتبار ملي است و اعتبار عملکرد آنها با توجه به کسب جوايز معتبر ملي مانند جشنواره فارابي تأييد مي شود.
اصطلاحنامه هاي پيوسته پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات همگي داراي معادل هاي چاپي هستند که در قالب کتاب منتشر شده اند. از آنجا که در ابتدا، انتشار اين اصطلاحنامه ها فقط در قالب کتاب چاپي بوده است، از طرفي، کتاب ها پيش از انتشار در شوراي پژوهش داوري مي شوند، مطالب مندرج در اين کتاب ها و در نتيجه اصطلاحنامه هاي پيوسته معادل آنها منابع واژگاني معتبري هستند.
- پوشش موضوعي ملي و ميان ملل
به دليل الگوگيري از اصطلاحنامه هاي معتبر جهاني و در برخي موارد، ترجمه اين اصطلاحنامه ها، اصطلاحنامه هاي پژوهشگاه داراي پوشش موضوعي کلي و بين المللي هستند و موضوعات تحت پوشش اين اصطلاحنامه ها شامل موضوعات اصلي اي مانند کشاورزي، فني- مهندسي، شيمي، فيزيک، و مانند آن است.
- روزآوري (ANSI 2005, 9698, Soergel 2002)
اصطلاحنامه ها روزآوري مي شوند، اما سرعت و بازه زماني و چگونگي اين روزآوري در وب سايت اصطلاحنامه مشخص نيست و فقط با توقف نشانگر روي واژگاني که با علامت نقطه پر مشخص شده اند، مي توان تاريخ روزآوري آنها را مشاهده کرد. اما، اين روزآوري نشان نمي دهد که آيا اين اصطلاح، اصطلاح جديدي است يا توصيفگر قديمي اي است که به دليل تغييرات به وجود آمده در واژگان تخصصي اين زمينه موضوعي تغيير کرده است. چنانچه استاندارد " انسي " بيان مي کند روزآوري شامل افزودن اصطلاح جديد يا اصلاح يا حذف اصطلاحات موجود است. بر اين اساس، يک اصطلاحنامه پيوسته استاندارد بايد نوع روزآوري را مشخص نمايد که اصطلاحنامه هاي پژوهشگاه از اين جهت براساس استاندارد عمل نکرده اند.
- نظم منطقي در ارائه مطالب ( عصاره و مرادمند 1384).
در ارائه مطالب موجود در اصطلاحنامه، نظم الفبايي وجود دارد و تنها راه دسترسي به اصطلاحات، مرور آنها در ساختار يا نمايش الفبايي است.
- امکان ارائه نظر و پيشنهاد درباره اصطلاحنامه و اصطلاحات آن و ارتباط با پديدآورندگان آن (ANSI 2005, 102)
در وب سايت اصطلاحنامه جايگاه خاصي براي ارائه نظر درباره تمام اصطلاحنامه يا اصطلاحات آن وجود ندارد. همچنين، اطلاعاتي درباره پديد آورندگان اصطلاحنامه و شيوه ارتباط با آنها ارائه نشده است. نشاني سايت اصطلاحنامه ثابت و از صفحه اصلي وب سايت پژوهشگاه قابل دسترسي است.
- رابط کاربري قوي و بازيابي توسط موتورهاي جستجو (ANSI 2005,76-77)
اصطلاحنامه، رابط کاربري قوي اي ندارد و استانداردهاي يک رابط کاربري قوي در آن رعايت نشده است. چنانچه در استاندارد " انسي " بيان مي شود مشاهده اطلاعات در صفحه کامپيوتر با مشاهده اطلاعات به شکل چاپي متفاوت است. با نمايش روي صفحه کامپيوتر:
- به خاطر سپردن متن و مرور آن مشکل تر است؛
-نگاه کردن به صفحه کامپيوتر و مرور نتايج مشکل تر است؛
- ممکن است به دليل محدوديت هاي نمايش کامپيوتري، ارتباطات و پيوستگي صفحات و توصيفگرها با يکديگر به خوبي قابل مشاهده نباشند.
به همين دليل و با توجه به محدوديت هاي صفحه وب، نمايش کامپيوتري بايد به شکلي باشد که افراد با توانايي هاي مختلف و نيز افراد با معلوليت هاي خاص بتوانند از اين صفحات به خوبي استفاده کنند. همچنين، رابط کاربر بايد به گونه اي باشد که به کاربران ناآشنا با مفهوم و کاربرد واژگان کنترل شده کمک کند.
- بازيابي توسط موتورهاي جستجو (soergel 2002)
امکان جستجوي توصيفگرهاي اصطلاحنامه از صفحه وب اصطلاحنامه در موتور جستجوي گوگل وجود دارد، اما اصطلاحنامه ها توسط موتورهاي جستجو بازيابي نمي شوند.

2-8. توصيفگرها

- استفاده از ارجاعات مناسب
توصيفگرهاي اين اصطلاحنامه ها داراي ارجاعات مناسب و کافي براي توصيفگرهاي انگليسي هستند، چنانچه يک جامعه شامل 50 اصطلاح جستجو بررسي شد و 70 درصد از اصطلاحات، ارجاعات مناسب بودند. اما، اصطلاحنامه براي واژگان فارسي ارجاعات مناسب ارائه نکرده است، چنانچه در يک جامعه شامل 48 پرسش جستجو، 32 پرسش هيچ نتيجه اي به همراه نداشت و فقط 16 پرسش نتيجه داشت. از اين 16 پرسش نيز فقط 6 پرسش ارجاع مناسب داشت و ساير نتايج بدون ارجاع يا فقط با ترجمه عبارت انگليسي بودند. از طرف ديگر، اين اصطلاحنامه ها واژگان فارسي با نوشتارهاي گوناگون را بازيابي نمي کنند، به اين معني که ارجاعات کافي درباره اين واژگان در اصطلاحنامه در نظر گرفته نشده است.
- اشاره به روابط ويژه لازم براي اصطلاحات (ANSI 2005, 53)
روابط ويژه بين اصطلاحات اصلاحنامه براي آنها در صورت وجود قيد شده است. اين رابطه شامل رابطه هم ارز و سلسله مراتبي و وابستگي است.
- يادداشت دامنه (ANSI 2005, 22)
در موارد لازم، يادداشت دامنه براي اصطلاحات ارائه شده است، اما تعداد اين يادداشت هاي دامنه کافي نيست. با توجه به ترجمه بودن اين اصطلاحنامه ها، فقط در مواردي که در اصطلاحنامه اصلي يادداشت دامنه وجود داشته است، اين يادداشت ترجمه شده است در حالي که با توجه به ضرورت هاي زبان فارسي و الزامات زباني نياز به يادداشت هاي دامنه بيشتري احساس مي شود.
- اصطلاحات اعم، اخص، وابسته، و هم ارز (ANSI 2005, 51-56,60-62)
براي هر مدخل، با توجه به گستردگي و نياز، انواع اصطلاحات اعم، اخص، وابسته، و هم ارز بيان شده است که هر دسته از اصطلاحات يا علائم اختصاري ارائه شده اند.
- يادداشت تاريخ، شامل آخرين تاريخ روزآوري اصطلاح يا ورود آن به مجموعه (ANSI 2005, 97-98)
در اصطلاحنامه ها يادداشت تاريخي اي درباره روزآوري اصطلاحنامه يا ورود آن به مجموعه وجود ندارد.
- منبع اصلي اخذ اصطلاح (ANSI 2005, 81-82)
براي اصطلاحات منبعي آورده نشده است. اين عدم اشاره به منبع اصلي اصطلاحات مي تواند به اين دليل باشد که اين اصطلاحنامه ها ترجمه اصطلاحنامه هاي زبان اصلي هستند و اشاره به منبع اصلي اصطلاحات در آثار اصلي، ضروري به نظر نرسيده است.

3-8. جستجو (ANSI 2005, 77)

- امکان جستجوي کليد واژه اي براي انواع اصطلاحات
از نظر جستجو، امکان جستجوي کليد واژه اي مرکب و مفرد براي هر اصطلاحنامه، به طور جداگانه و به صورت گروهي، براي همه اصطلاحنامه ها، براي توصيفگرها و غيرتوصيفگرها وجود دارد.
- امکان جستجوي جداگانه در هر اصطلاحنامه
براي هر اصطلاحنامه امکان جستجوي جداگانه وجود دارد.
- امکان جستجو در توصيفگرها و غيرتوصيفگرها
در توصيفگرها و غيرتوصيفگرها امکان جستجو وجود دارد و ذيل نتايج هر جستجوي توصيفگر، غيرتوصيفگرها نيز مشاهده مي شوند و برعکس.
- امکان جستجو در نمايش الفبايي يا سلسله مراتبي (ANSI 2005, 77)
تنها راه جستجو در اصطلاحنامه ها، نمايش الفبايي است و نمايش سلسله مراتبي يا نمايش گرافيکي که از انواع رايج نمايش هاي اصطلاحنامه هستند در اصطلاحنامه ها ارائه نمي شود و کاربر فقط مي تواند با وارد کردن کليد واژه، جستجوي خود را آغاز کند. به عبارت ديگر، کاربر در ابتداي جستجو، به جز قسمت جستجو، نمايش ديگري از اصطلاحنامه را در دسترس ندارد. نکته قابل تأمل اين است که اين نمايش الفبايي بيشتر يک ارائه الفبايي واژگان اصطلاحنامه است نه نمايش الفبايي، زيرا در اصطلاحنامه هاي پيوسته استاندارد مانند " اريک " کاربر بدون نياز به وارد کردن اصطلاح جستجو مي تواند روي حروف الفبايي که بالاي صفحه وب اصطلاحنامه وجود دارد کليک کند و وارد واژگان اختصاص يافته به حرف مورد نظر شود. اين در حالي است که در اصطلاحنامه هاي پژوهشگاه، کاربر فقط با وارد کردن اصطلاح جستجو مي تواند به بدنه اصطلاحنامه و واژگان آن وارد شود.
- امکان جستجو از طريق رهنمودهاي مرتب سازي و برگه آرايي و مرتب سازي نتايج جستجو (ANSI 2005, 63)
امکان جستجو از طريق رهنمودهاي مرتب سازي و برگه آرايي وجود ندارد و ابزارهاي مرتب سازي يا برگه آرايي خاصي براي مرتب کردن نتايج به منظور اهداف خاص در صفحه جستجو وجود ندارد و نتايج جستجو فقط به صورت الفبايي، ارائه مي شوند.
- وجود راهنماي جستجو (ANSI 2005, 78)
راهنماي جستجو يي براي اصطلاحنامه ها وجود ندارد و کاربران بدون آشنايي با ساختار و عملکرد اصطلاحنامه نمي توانند از اين اصطلاحنامه ها استفاده کنند.
- امکان طرح پرسش جديد در هنگام مشاهده نتايج جستجوي پيشين (Soergel 2002)
هنگام جستجو، امکان آغاز جستجوي جديد در کنار جستجوي پيشين وجود ندارد.
- امکان جستجو در زبان هاي گوناگون
براي کاربران، امکان جستجو در اصطلاحنامه ها به دو زبان فارسي و انگليسي وجود دارد، اما براي زبان فارسي ارجاعات مناسب براي کلماتي با نوشتار متفاوت وجود ندارد و بسياري از جستجوهاي فارسي بدون نتيجه باقي مي ماند. در واقع، فقط واژگاني در جستجو پيدا مي شوند که تدوينگران اصطلاحنامه آن را به عنوان توصيفگر يا غيرتوصيفگر انتخاب کرده اند. به عبارتي، اصطلاحنامه از قابليت اندکي براي برقراري ارتباط بين پرسش جستجوي کاربر و مجموعه اصطلاحات درون آن برخوردار است.
- امکان جستجوي توصيفگر، به طور همزمان در موتورهاي جستجوي شناخته شده
امکان برقراري ارتباط بين نتايج جستجو و موتور جستجوي گوگل وجود دارد.
- امکان جستجوي ابتر (7) واژگان، اصلاح سؤال جستجو، يا پيشنهاد واژگان جديد.
اصطلاحنامه ها امکاني براي جستجوي واژگان ابتر ندارند. همچنين، تسهيلاتي براي اصلاح کليد واژه هاي جستجو، رفع غلط هاي املايي، يا پيشنهاد کليد واژه جديد ندارند و در صورت نداشتن شکل صحيح کليد واژه کاربر قادر به جستجو در اصطلاحنامه نيست. حتي با توجه به مشکلات و ويژگي هاي خاص زبان فارسي واژگاني با نوشتارهاي دو گانه يا چند گانه قابل اصلاح و در نتيجه قابل جستجو نيستند. با توجه به اينکه يکي از قابليت هاي اصطلاحنامه پيوسته فراهم آوردن امکانات جستجوي مناسب براي کاربر براي رسيدن به توصيفگرهاي مناسب است مي توان گفت اصطلاحنامه هاي پژوهشگاه از قابليت هاي کافي براي اجراي جستجوي موفق برخوردار نيستند.

4-8. نمايش (ANSI 2005, 57)

- امکان مشاهده يادداشت هاي دامنه و نمايش الفبايي و نمايش سلسله مراتبي
از نظر نمايش، اصطلاحنامه امکان مشاهده يادداشت هاي دامنه را فراهم کرده است، اما نمايش الفبايي يا سلسله مراتبي ارائه نکرده است.
- نمايش روابط ويژه بين اصطلاحات و چاپ نتايج جستجو (ANSI 2005, 58-60)
روابط بين اصطلاحات و ارتباط بين توصيفگرها و غيرتوصيفگرها قابل مشاهده است، اما کاربران نمي توانند از نتايج جستجوي خود، به شکل از پيش تعبيه شده اي، نسخه چاپي دريافت کنند.

5-8. راهبري

- راهبري قوي (ANSI 2005, 79)
اصطلاحنامه داراي راهبري قوي است به اين مفهوم که مي توان به آساني از توصيفگري به توصيفگر ديگر و روابط بين آنها حرکت کرد. اصطلاحنامه به آساني قابل مرور است و مي توان در روابط سلسله مراتبي آن حرکت و يادداشت هاي دامنه و پيوندهاي فراهم شده براي اصطلاحات را مشاهده کرد.
- امکان مرور اصطلاحنامه (ANSI 2005, 79)
نتايج اصطلاحنامه، به وسيله دکمه هاي Page Down و Page Up قابل مرور است و با دوبار کليک روي هر توصيفگر، واژگان و روابط مرتبط با آن در پايين صفحه ظاهر مي شوند، اما نتايج به وسيله علامت هاي مثبت و منفي قابل باز و بسته شدن نيستند و فقط به صورت خطي ظاهر مي شوند. همچنين، کاربر ناچار است همه نتايج جستجو را مرور نمايد.
- راهبري فرامتني (ANSI 2005, 80)
راهبري فرامتني مطلوبي در اصطلاحنامه وجود دارد به اين مفهوم که بين توصيفگرها و اصطلاحات اعم و اخص و وابسته آن پيوندهاي لازم برقرار است.

6-8. مقدمه (ANSI 2005, 81-82)

چنانچه در استاندارد انسي بيان مي شود همه توصيف ها و توصيفگرها و واژگان کنترل شده در اصطلاحنامه بايد مستند باشند. در اصطلاحنامه هاي چاپي اين مستندسازي بايد بخشي از مقدمه باشد و براي اصطلاحنامه پيوسته بايد به عنوان بخشي جداگانه به صورت پيوسته در دسترس باشد. اصطلاحنامه هاي وب سايت پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات مقدمه ندارند و در نسخه مبتني بر وب آنها هيچ توضيح، مقدمه، شرح اهداف، دامنه و... وجود ندارد و اين ضعف بزرگي براي اصطلاحنامه هاي پژوهشگاه به شمار مي رود.

7-8. دسترس پذيري (soergel 2002)

دسترسي به اصطلاحنامه ها از طريق وب سايت پژوهشگاه به راحتي ممکن است هر چند کاربراني که از خارج از پژوهشگاه به وب سايت وارد مي شوند از سرعت بسيار پايين و گاهي قطع بودن سايت گلايه دارند. همچنين، اين اصطلاحنامه هاي پيوسته داراي نسخه چاپي قابل دسترس براي افراد هستند. دسترسي به اصطلاحنامه هاي پيوسته، رايگان و به زبان هاي فارسي و انگليسي است. با اين وجود، اصطلاحنامه ها فقط از طريق وب سايت پژوهشگاه قابل دسترس هستند و از طريق پيوندهاي ديگر نمي توان آنها را در وب پيدا کرد.

9. نتيجه گيري و پيشنهادات

در مجموع، مي توان گفت اصطلاحنامه هاي پژوهشگاه از نظر ويژگي هاي ظاهري صفحات وب به استانداردها نزديک هستند با اين وجود، افزودن ويژگي هاي گرافيکي و ناوبري بهتر در صفحات اصطلاحنامه ضروري به نظر مي رسد. همچنين، استانداردهاي انتخاب توصيفگر در توصيفگرهاي وارد شده در اصطلاحنامه ها رعايت شده است، هر چند براي توصيفگرهاي فارسي روابط ارجاعي ضعيف تر ارائه شده است. اصطلاحنامه داراي راهبري خوبي است و امکان حرکت بين توصيفگرها و روابط ميان آنها وجود دارد. امکانات جستجوي اصطلاحنامه، بسيار ابتدايي و ساده است و امکانات جستجوي پيشرفته براي توصيفگرها وجود ندارد. اصطلاحنامه مقدمه ندارد و استاندارد ارائه مقدمه در آن وجود ندارد. وجود مقدمه براي معرفي اصطلاحنامه، دامنه موضوعي آن، هدف از ايجاد اصطلاحنامه، کاربرد آن، و نيز روش هاي استفاده از ساختار اصطلاحنامه ضروري است. اصطلاحنامه از طريق وب سايت پژوهشگاه، به آساني قابل دسترس و جستجو است. اصطلاحنامه، رابط کاربري ساده اي دارد و حداقل امکانات رابط کاربري در آن ارائه شده است به طوري که با نداشتن بخش اظهارنظر و پرسش و پاسخ، کاربر به هيچ روشي نمي تواند با تدوينگران اصطلاحنامه ارتباط برقرار کند و اظهارنظر نمايد و درباره مشکلاتي سؤال کند. حتي بخش پاسخ به سؤالات رايج (9) براي کاربران در نظر گرفته نشده است.
استانداردهاي انتخاب توصيفگر، درباره توصيفگرهاي فارسي، نسبت به توصيفگرهاي انگليسي، بسيار کمتر رعايت شده است به طوري که بسياري از پرسش هاي جستجوي آزمايش شده، به طور عملي نتيجه اي در بر نداشتند و از آنجا که تنها راه ورود به متن اصطلاحنامه هاي پژوهشگاه، پرسش جستجو و آغاز به جستجو است، اين مورد، نقص بزرگي به حساب مي آيد. امکانات جستجوي اين اصطلاحنامه ها بسيار محدود و ناچيز است و در عمل، به جز پذيرفتن يک اصطلاح ساده، براي ساير واژگان، به صورت ترکيبي ( پرسش هاي جستجوي بيش از چند کلمه ) يا کلمات جمع در فارسي نتيجه اي به دست نمي آيد. توصيفگرهاي انگليسي مندرج در اين اصلاحنامه ها، توصيفگرهاي اصطلاحنامه هاي اثر اصلي هستند و با توجه به اعتبار آنها، اين توصيفگرها از اعتبار کافي برخوردارند. درباره توصيفگرهاي فارسي، سياست اصطلاحنامه در مورد شکل ارائه آنها و محدوديت هاي موجود درباره ارائه آنها روشن نيست و کاربر در جستجوي فارسي، به طور کامل، سردرگم مي شود.
از نظر اعتبار، اين توصيفگرها به دليل اينکه در قالب کتاب منتشر شده اند، از اعتبار برخوردارند. نکته مهم درباره اصطلاحنامه هاي پيوسته، ميزان کارايي آنها در ايجاد يا بهبود پرسش جستجو است. بررسي ها و آزمون ها نشان مي دهد اين اصطلاحنامه ها دست کم در قالب توصيفگرهاي فارسي کمکي به کاربران خود نمي کنند. اين اصطلاحنامه ها، در ارائه نتايج جستجو فقط نتايج را در قالب الفبايي ارائه مي کنند و نمايش ديگري ندارند، به همين دليل کاربران فقط با ورود به جستجو و وارد کردن کليد واژه اي که با توصيفگرها يا غيرتوصيفگرهاي مندرج در اصطلاحنامه مطابقت دارد مي توانند ساير توصيفگرهاي اصطلاحنامه را ببينند. بنابراين، نوع نمايش اين اصطلاحنامه ها نيز در حداقل است.
در مجموع ارزيابي اصطلاحنامه هاي پيوسته پژوهشگاه مي توان گفت اين اصطلاحنامه ها ساختار مطلوبي دارند، اما هنوز براي استفاده مبتني بر وب کامل نشده اند. قابليت هاي اين اصطلاحنامه ها براي افزايش دسترس پذيري و جستجوپذيري بايد اصلاح و افزوده شوند. براي افزايش قابليت جستجو در اين اصطلاحنامه ها بايد نمايش هاي گرافيکي و سلسله مراتبي آنها در وب ارائه شود تا براي کاربراني که با کليدواژه ها آشنا نيستند امکان جستجو ايجاد شود. همچنين، وجود رابط کاربري قوي براي اين اصلاحنامه ها بسيار احساس مي شود. اين اصطلاحنامه ها امکان اصلاح يا پيشنهاد کليدواژه را براي کاربر فراهم نمي کنند و در بسياري موارد، کاربر با چند جستجو بن بن بست مي رسد. همچنين، از نظر کاربردپذيري، اين اصطلاحنامه ها با هدف استفاده در ذخيره و بازيابي اطلاعات طراحي شده اند پس لازم است توصيفگرهاي اين اصطلاحنامه ها به اسناد و مدارک موجود در پايگاه هاي اطلاعاتي و کتابخانه اي که براي نمايه سازي اسنادش از آنها استفاده مي کنند متصل باشند و بين توصيفگرها و منابع اطلاعاتي موجود در پايگاه اطلاعاتي پژوهشگاه، چنانچه در اصطلاحنامه هاي معتبر مانند سرعنوان هاي موضوعي پزشکي و اريک مشاهده مي شود، رابطه منطقي و متقابل وجود داشته باشد.
از طرف ديگر، تدوينگران اين اصطلاحنامه ها بايد مقدمه اي گسترده شامل شرح هدف، دامنه، نحوه ايجاد، روزآوري، منابع واژگان، قوانين انتخاب توصيفگرها، و معرفي زمينه هاي موضوعي اصطلاحنامه ايجاد کنند تا کاربر اصطلاحنامه در استفاده از اصطلاحنامه ديد روشن تري داشته باشد و فرايند ساده تري را براي جستجو در اصلاحنامه طي کند. همچنين، لازم است راهنماي جستجوي مناسب براي کاربران فراهم شود و نيز بخش جستجوي پيشرفته به صفحه اصلي اصطلاحنامه در وب اضافه شود. ضروري است از وب سايت جستجوي پژوهشگاه که شامل جستجو در پايگاه ها و کتابخانه است پيوند مؤثري با اصطلاحنامه برقرار شود. تهيه کنندگان اصلاحنامه بايد با ارتباط با ساير پايگاه هاي اطلاعاتي هم مرتبه، اصطلاحنامه را از طريق پيوندهاي بيشتري در دسترس قرار دهند تا کاربران بيشتري جلب کنند و نيز به تدريج ارتباط بين پايگاه هاي اطلاعاتي ديگر و پايگاه پژوهشگاه را افزايش دهند.
اصطلاحنامه هاي موجود در پايگاه بيش از آنکه بومي شده باشند ترجمه هستند و بسياري از اصطلاحات آنها، به طور عملي، کاربرد ندارند. لازم است تهيه کنندگان به اين موضوع توجه نمايند و از طريق بررسي جستجوهاي کاربران پايگاه اطلاعاتي و بررسي تکرار کليدواژه ها و نيازهاي کاربران، اصطلاحنامه روزآوري شود. از سوي ديگر، اصطلاحنامه ها بايد از نظر خط مشي روزآوري و سياستگذاري هاي آن، اطلاعات بيشتري در اختيار کاربر قرار دهند و نيز روزآوري آنها همگام با نيازهاي اطلاعاتي کاربران و روزآوري اصطلاحنامه هاي اصلي باشد که از آن به فارسي ترجمه شده اند. در مجموع بايد گفت اين اصطلاحنامه ها تلاش بسيار زيادي را نياز داشته اند، اما براي کاربردي کردن اين اصطلاحنامه ها برنامه ريزي گسترده و نيروي انساني متخصص و منابع مالي کافي لازم است. اميد است که اين بررسي در بهبود ساختار اصطلاحنامه ها مفيد واقع شود.

10- تقدير و تشکر

نويسندگان اين مقاله بر خود لازم مي دانند که از آقايان علي اصغر شيري و مهرداد نوروزي اقبالي براي کمک به تکميل و تأييد روايي سياهه وارسي تشکر و قدرداني نمايند.
منابع تحقيق:
خاتميان فر، پريسا. 1386. معيارهاي ارزيابي منابع اينترنتي. ارتباط علمي: مجله الکترونيکي پژوهشگاه علوم و فناوري اطلاعات 7(1)http://www.irandoc.acir/data/E-J/vol7/Khatamiyanfar-abs.htm(دسترسي در 1388/9/19 ).
عصاره، فريده، و علي مرادمند. 1384. شناسائي ويژگي هاي عمده در طراحي وب سايت کتابخانه هاي ملي جهان. فصلنامه علوم و فناوري اطلاعات2(5-6): 169-180.
Aitchison,J,A.Gilchrist,and D. Bawden. 2000. Thesaurus construction and use: a Practical manual. London: Aslib.
American National Standard Institute (ANSI) 2005. Guidelines for the construction format and management of monolingual thesauri. national Information Standards Series. Bethesda: NISO Press
Bates, M. J. 1986. Subjectaccess in online catalogs: a design model. Journal of the American Society for Information Science 37)6(: 357-76
Bates M. J. 1990. Design for a subject search interface and online thesaurus for a very large record management database. In Proceedings of the 53 rd Annual Meeting of the American Society for Information Science, Henderson, D ed. 20-8. Torinto, Ontario, 4-8. November. Learned Information, Medford, N J.
Bates, M. J. 1998. Indexing and access for digital Libraries and the internet: Human, database, and domain factors. Journol of the American Society for Information Science 49(13): 1185-205.
Beaulieu, M 1997. Experiments of interfaces to support guery expansion. Jounal of Documentation 53(1):8-19.
Blocks, D. C. Binding. D. Cunliffe, and D. Tudhope.2002. Qualitative evaluation of thesaurus-based retrval. In Proceedings of 6 European Conference on Research and advanced Technology for Digital Libraries, 346-61. Agosti, M and C. Thanso, eds, Rome, 16-18
september
Brajiik, g, s. Mizzaro, and c. Tasso. 1996. Evaluating user interfaces to information retrieval systems: a case study on user support. In Proceedings of the 19 th. Annual International ACM/SIGIR Conference on Research and Development in Information Retrieval, Zurich, 18-22 August, 128-36.
Craige, A, and S. Schriar. 2001. The Find ILLinoiscontrolled Vocabulary: the Jesica subject tree Govern ment Information Quarterly 18 (3): 195-208
E fthimiadis, E. N. 2000. Interactive Guery expansion: a User-based evaluation in a relevance feedback environment Journal of the American Society for Information Science 51(11) : 989-1003
Fidel, R. 1991. Searcher s selection of search keys: I The selection routine. Journal of the American Society for Information Science 42(7): 490-500.
Furnas, G. W, T. K. Landauer, L. M. Gomez, and S. T. Dumais, 1987. The Vocabulary Problem in human-system communication. Communication Of ACM 30 30(11):964-971.
Greenberg, J. 1998. An examination of the impact of Lexical-Semantic relationships on retrieval effectiveness during the query expasion process. University of Pittsburgh, School of Information Science.
Greenberg, J 2001a. Automatic Query expansion Via Lexical- Semantic relationships. Journalof the American Society for Information Science 52(5), 402-415
Greenberg, J. 200b. Optimal Query expansion (QE) processing methods with semantically encoded structured thesauri termino logy. Journal of American Society of Information Science and Technology 52(6):487-498.
Greenberg. J. 2004b. Optimal Query expansion )QE(processing methods with semantically encoded structured thesauri terminology. Journal of American Society of Information Science and Technolog 52 (6): 487-498
Greenberg, J. 2004.User cmprehension and searching with information retrieval thesauri. Cataloguing and Classification Quarterly 37 )3-4(: 103-120
hearst, M .A. and C. Karadi. 1997. Cat-a-cone: an interactive interface for specifying searches and viewing retrieval results using a Large category hierarchy In Proceedings of the 20 th Annual International ACM/SIGIR Conference on Research and Development in Information Retrieval, philadelphia, PA, 27-31July, 246-55. A CM, New yORK< ny
hsIEH-yEE. i 1993. eFFECTS OF SEARCH eXPERIENCE AND SUBJECT kNOWLEDGE ON THE SEARCH TACTICS OF NOVICE AND EXPERIENCED SEARCHERS. jOURNAL OF THE aMERICAN sOCIETY FOR iNFORMATION sCIEnce 44(3) 161-74.
International Organization of Standardization (ISO) 1985. ISO 5964: Guidelines for the establishmant and development of multilingual thesauri. Geneva: ISO Press.
ing, Y. and W. B. Croft. 1998. An association Thesaurus for information retrieval. in Proceeding of RIO 94. 146-160. University of Massachusetts Amherst, MA, USA,
lin X. 1999. Visual MeSH. In Proceeding of 22nd Annual International ACM/SIGIR Conference on Research and Development in Information Retrieval of the Association for Computing Machinery Special Interest Group on Information Retrieval, M. Hearst et al. eds, Berkeley, CA, 15-19 August, ACM, 317-18. New York , NY.
Lopez- Huertas, M. J. 1997. Thesaurus structure design: a conceptual approach for improved interaction. Journal of Documentation 53(3): 139-177
McMath, C. F. R. S. Tamaru, and R. Rada 1989. A Graphical thesaurus-based information retrieval system. International Journal of Man-Machine Studies 31(2): 121-47
Milstead, J. L. 1997.use of the thesauri in the full-text environment. In Visualizing subject access for 21 st century information resources: Proceedings of the 34th Annual Clinic on Library Applications of Data Processing Graduate School of Library and Information Science, 28-38. University of Illinois, Champaign, LL
Pollard.R1990Hypertext Presentation of thesauri used in online searching. Electronic publishing 3(3),155-172
Shiri, A. A. 2004. End-user interaction with thesaurus enhanced search interface: an evaluation of search term selection for query for query expansion. ACMSIGIR Forum. 38(1):80
Shiri, A. A, and C. Revie. 2001. User thesaurus interactionin a Web-based database: an evaluation of user s tem selection behavior, In Proceedings of Infotech Oulu International Workshop on Information Retrival IR 2001 September 19-2. Oulu, Finland.
Shiri, A. A,C. Revie, and G.Chowdhury. 2002a. Assessing the impact of user interaction with thesaurus Knowledge structure: a quantitative analysis framework. Proceeding of ISKO 10-13 July, Granada, Spain.
Shiri A, A, C. Revie and G. Chowdhury 2002b. Thesaurus enhanced search interfaces. Journal of Information Science 28(2): 111 122
Shiri, A. A. C. Revie, and G. Ghowdhury. 2003. Thesaurus Assisted Search Term Selection and Query Expansion: A Review of User-Centered Studies. http://www.cis. strth.ac,uk9(accessed 29/05/2006)
Sihvonen, A. and P. Vakkari. 2004. Subject Knowledge improves interactive query expansion assisted by a thesaurus. Journal of Documentation 60(6): 673-90
Soergel, d.2002 Thesauri and ontologoes indigital Libraries: Tutorial. In Evaluation of Thesauri: Joint Conference on Digital Library, Portland, Oregon, July 14(JCDL 2002). http://www.dsoergel. com/cv/B63.pdf(accessed 15/05/2010)
Soergel, D . 1974 Indexing Ianguage and thesauri: construction and maintenance. LosAngeles, CcccA: Melville.
Spink, A. 1994. Term relevance feedback and query expansion: Relation to design. In Proceedings of the Association for computing Machinery Special Interest Group on Information Retrieval (ACM/SIGIR)17 th Annual International Conference on Research and Development in Information Retrieval, W. BH. Croftand C. J. Van Rijsbergen, eds. 81-90. Springer-Verlag. Berlin Spink, A. and T. Saracevic. 1997. Interaction in information retrieval: Selection and effectiveness of search terms. Journal of the American Society for Information Science48(8):741-761
Sutcliffe, A G. M. Ennis, and S. J. Watkinson 2000. Empirical Studies of end-user information searching. Journal of the American Society for Information Science 51(13): 1211-1231
Vakkari p. 2000. Cognition and changes of search terms and tactics during task performance: a Longitudinal case studay. In Proceedings of RIAO 2000. Content-b-Based Multimedia Information Access RIAO. Conference, Paris, 12-14 Aprill. CID, Paris, 894-907

پي‌نوشت‌ها:

1-Virtual Hyper Glossary(VHG)
2- Flat file
3- database structured
4- Virtual Hyper Glossary(VHG
5-American National Standard Institute(ANSI)
6- Literary Warrant
7- Roget thesaurus
8-orphan
9- fREQUENCY aSKED qUESTIONS (faq)

منبع مقاله :
فصلنامه ي، علمي پژوهشي پژوهشگاه علوم و فنّاوري اطلاعات ايران، دوره26/ شماره ي3/ ص ص 675-694 ، بهار 1390،