در ایران نیز با توجه به سطح علمی بسیار بالای متخصصان، طراحی و ساخت رادارهای آرایه فازی در دستور کار قرار گرفت و نمونه‌های متعدد با کاربری‌های مختلف از آنها توسعه یافته‌اند. رادارهای آرایه فازی دارای توانمندی‌های بالایی هستند که ناشی از به کار گیری فناوری‌های جدید است. در این رادارها برای جستجو در فضای تحت پوشش سهم عمده به جای گردش مکانیکی آنتن رادار بر عهده تغییر در زاویه انتشار امواج است.
پویش بسیار سریع محیط (در حدود میلی ثانیه)، مقاومت بالا علیه اقدامات ضد الکترونیک و کشف بسیار مشکل محل رادار توسط سامانه‌‌های الکترونیکی گیرنده و هشدار راداری دشمن از جمله مهمترین ویژگی‌های عملکردی این رادارهای پیشرفته است.
همچنین امکان پرش پرتو رادار از یک هدف به هدف دیگر در زمانی در حدود چند میکروثانیه، بهره (Gain) بالاتر آنتن رادار و انتشارات جانبی کمتر که به معنی امکان انتشار انرژی بیشتر در جهت مطلوب است و امکان فراهم‌سازی پرتوهای چابک که تحت کنترل رایانه هستند از دیگر مزیت‌های رادارهای آرایه فازی است.
در این رادارها تعداد زیادی المان فرستنده و گیرنده در کنار یکدیگر قرار داشته و هر یک از آنها در واقع یک رادار کوچک هستند که در مجموع با عملکرد هماهنگ، قابلیت‌های ویژه رادارهای آرایه فازی نظیر توانایی شاسایی همزمان صدها هدف که در فواصل و ارتفاعات مختلفی در پهنه آسمان توزیع شده‌اند را بوجود می‌آورند.
این رادارها دارای دو نوع اصلی فعال (اکتیو) و غیرفعال (پسیو) بوده که در نوع فعال می‌توانند تا 1000 بار در ثانیه تغییر فاز داده و در صورت بروز اشکال در برخی المان‌های گیرنده و فرستنده، کل رادار دچار اختلال نمی‌شود. رادارهای آرایه فازی الگوی مشخصی از انتشار امواج ایجاد نمی‌کنند در نتیجه سامانه‌های هشدار دهنده دشمن نمی‌توانند محل دقیق این رادار را مشخص نمایند.
همچنین رادارهای آرایه فازی سامانه‌های کنترل آتش، قادر به هدایت چندین موشک علیه چندین هدف در زمان واحد بوده و چون در کسری از ثانیه تغییر فاز می‌دهند شناسائی منبع پرتو برای دشمن کاری بسیار مشکل خواهد بود. این رادارها در صورت کشف شدن توسط دشمن یا مواجهه با اخلال‌های الکترونیکی، به دلیل تغییر فاز به میزان بسیار بالائی مقاوم هستند و در زمینه‌های گسترده‌ای ازجمله رادارهای هواشناسی، نصب بر روی جنگنده‌ها، ناوها و رادارهای رهگیری موشک‌های بالستیک قابلیت به کار گیری دارند.
بیشتر رادارهای نسل جدید ایرانی را انواع آرایه فازی تشکیل داده‌اند که متناسب با نیازهای روز کشور در فضای نبردهای مدرن هستند. در نبردهای امروز مجموعه پدافند هوایی باید در برابر طیف وسیعی از اهداف شامل هواپیماهای جنگنده و ضربتی، بمب‌افکن‌های بزرگ، انواع هواگردهای بدون سرنشین و انواع موشک‌های بالستیک و کروز و ضد رادار مقابله کنند.
این نیاز تنها با اتکا به رادارهایی بر طرف می شود که توانایی کشف و ردگیری تعداد بالایی از اهداف را داشته باشند. بنا بر این رادارهای آرایه فازی از بهترین ابزارها در این زمینه خواهند بود. از طرفی ضرورت تحرک بالای سامانه‌های پدافندی نیز این الزام را ایجاد می‌نماید تا اجزاء مختلف آنها از توانمندی جابجایی راحت و سریع برخوردار باشند.
رادارهای نجم-802 و معراج، دو نمونه از رادارهایی هستند که برای ردگیری اهداف و کنترل فضای نبرد مدرن ساخته شده‌اند. این رادارها از نوع آرایه فازی بوده و با نگاهی به پیشرفت‌های کشورهای مختلف توسط متخصصان داخلی توسعه یافته‌اند.

نجم

رادار نجم-802 ساخت ایران یکی از نمونه‌های جدید بومی است که يك رادار آرايه فازي با قابليت جستجو و ردگيري چندگانه اهداف هوايي بوده و براي استفاده در سامانه‌هاي پدافند هوايي برد متوسط طراحي و ساخته شده است.
اولین تصویر از آن در نمایشگاهی از دستاوردهای دفاعی در تابستان سال 1390 منتشر شد که مورد بازدید فرماندهی کل قوا قرار گرفت. این رادار پیشرفته که ساخت شرکت صنایع الکترونیک ایران (صاایران) است در بیست و پنجمین جشنواره بین المللی خوارزمی در همان سال رتبه اول پژوهش‌های کاربردی را در بخش طرح‌های ویژه به همراه موشک سجیل و رادار مطلع الفجر-2 به خود اختصاص داد.

رادار نجم-802 در حالت جستجو می‌تواند اهداف را در برد متوسط آشكارسازي و آنها را با بهره‌گیری از قابلیت TWS ردگيري کند. با استفاده از توانایی TWS در حالی که رادار مشغول ردگیری یک یا چند هدف شناسایی شده است بخشی از توان خود را نیز برای جستجوی مجدد اختصاص داده و در واقع هوشیاری مجموعه پدافند نسبت به فضای تحت پوشش بیشتر می‌شود زیرا با وجود این قابلیت در صورت حضور اهداف جدید در پهنه آسمان، سامانه از وجود آنها مطلع خواهد شد.
در حالت ردگيري با مديريت منابع رادار و استفاده از روش شكل‌‌دهي ديجيتالی پرتو رادار نجم قادر است اهداف را به صورت همزمان از فاصله متوسط ردگيري كند. با روش شکل‌دهی پرتو می‌توان امواج را در جهات مورد نظر تقویت یا تضعیف کرده بهترین مسیر را برای سیگنال‌های ارسالی و مشخصات مقدار و فاز آنها مطابق شرایط تنظیم کرد.
رادار نسبتاً بزرگ نجم-802 بر روی یک تریلر قرار داده شده و توسط یک کامیون جابجا می شود. سبک طراحی آن را می توان مشابه رادار معروف و بسیار پیشرفته روسی گاما و همچنین رادار Type-305B چینی دانست.
در این رادارها آنتن از دو بخش مستطیلی تشکیل شده که در حال حرکت از هم جدا شده و در دو طرف محور طولی خودرو قرار می گیرند و در حالت آماده به کار نیز این 2 بخش به هم متصل شده و یک صفحه بزرگ را ایجاد می نمایند. بخش های پردازش و کنترل این رادارها نیز روی خودروی دیگری قرار می گیرد.

البته ساختار آنتن رادار نجم-802 مشابه رادارهای اشاره شده خارجی نبوده و از 5120 المان کوچک مربعی در قالب ماتریسی با 64 سطر و 80 ستون تشکیل شده است که هر یک از دو بخش مستطیلی دارای 32 سطر از المان های فوق هستند.
در رادار نجم که پیشرفته ترین رادار معرفی شده ایرانی محسوب می شود، احتمالاً کار پویش (اسکن) در ارتفاع با تغییر الکترونیکی زاویه امواج اجرا می شود. در برخی رادارهای هم رده با نجم، پویش در صفحه افقی با چرخش مکانیکی آنتن به انجام می‌رسد که در مورد این رادار ایرانی نیز با توجه به تصاویر منتشر شده از آن ممکن است عملکرد فوق به همین صورت باشد. ارتفاع آنتن نجم-802 را می توان در حدود 3.5 تا 4 متر تخمین زد.


به گزارش مشرق، احتمالاً برد رادار نجم نیز با نمونه روسی و چینی قابل مقایسه خواهد بود و رادار ایرانی نیز مانند دو نمونه مشابه باید دارای عملکردی 3 بُعدی بوده و در فرکانس‌های باند L یا S عمل نماید. 2 گونه مختلف رادار پیشرفته روسی گاما دارای محدوده برد 10 تا 400 کیلومتر هستند که دستکم وجود یکی از آنها در ایران نیز اعلام شده است.
با توجه به اعلام کاربرد نجم-802 در آتشبارهای موشکی پدافند هوایی و عملکرد آرایه فازی آن احتمالاً این رادار از اجزای سامانه پدافند هوایی موشکی دوربرد و بومی باور-373 خواهد بود که رقیبی برای سامانه‌های اس-300 روسی و اچ-کیو-9 چینی محسوب می‌شود. این سامانه‌های پدافندی نیز به ترتیب از اطلاعات رادارهای گاما و Type-305B بهره می‌برند.
مجموعه رادارهای نیروهای مسلح ایران که از فناوری‌های پیشرفته و روز دنیا در کنار توان بالای طراحی و ابتکارات بومی ایرانی بهره می‌برند در بردها و ارتفاعات مختلف، با فرکانس‌های کاری مختلف و برای انواع مأموریت‌های لازمه ساخته شده‌اند که عملکرد مطلوب این رادارها نیز در مواقع مختلف در کشف و ردگیری انواع پهپادها و هواپیماهای جاسوسی دشمن نمود داشته است.
این چشمان بیدار پدافند هوایی ایران که توسط متخصصان داخلی و با نگاهی هوشمندانه به آخرین فناوری‌ها و نمونه‌های مطرح دنیا طراحی و ساخته می‌شوند به طور گسترده در اختیار یگان‌های عملیاتی قرار گرفته و نه نتها کشور را از وابستگی به محصولات خارجی بی‌نیاز کرده‌اند بلکه قطعا علاقه مشتریان خارجی مختلفی را نیز به خود جلب کرده اند.
منبع مقاله : مشرق

/ج