در یونان قدیم هرچند رسته ای بنام کانون حقوقدانان متمایز از اولیاء امور سیاسی و دینی وجود نداشته است و لیکن به هنگام بروز اختلافات میان مردم مراجعی بنام مفسّر پیرامون سُنن و شعائر اظهار نظر می کردند و نظرشان معتبر بود. در مرافعات نیز افرادی به نمایندگی متداعیین سخن می گفتند یا به کسانی که قادر به دفاع نبودند کمک می نمودند و تا حدودی کار این اشخاص بی شباهت به وکلای دعاوی نبود. از طرف دیگر عدّه ای هم مانند وکلای عمومی بنام حفظ مصالح اجتماع در محاکمات حضور داشتند. دسته ای دیگر که در فنّ استدلال ورزیده بودند لوایح و نطقهای دفاعیه ی اصحاب دعوی را در ازای مبلغی حق الزّحمه می نوشتند.

در رُم قوانین مشخّص و مدوّنی برای داوری وجود داشت و طبعاً گروهی به نام مشاورین حقوق و وکلای دعاوی طرف مراجعات مردم بوده اند. زیرا از یک سو تنوّع و تعقید قوانین و از سوی دیگر اشکالات ناشیه از وسعت قلمرو امپراطوری رُم که اصحاب دعوی نمی توانستند شخصاً در محاکم حاضر شوند وجود و وکلای دعاوی را ایجاب می کرد. قضات دادگاه مراقب بودند فقط افرادی به وکالت برگزیده شوند که گذشته از شمّ قضائی واجد ملکات فاضله ی اخلاق باشند و برای رسیدگی به دعاوی و کشف حقیقت از صرف وقت و دقّت کوتاهی نکنند تا زنگاری که ممکن است بر اثر القاء شبهات و اغفال قضات آینه ی حقیقت را تیره و تار سازد به همّت و هدایت ایشان شسته شود. سخنگوی حق پرست شیراز گفته است:


حقیقت سرائیست آراسته *** هوی و هوس گرد برخاسته
نبینی بجائی که برخاست گرد *** نبیند نظر گرچه بیناست مرد

از سیسرون ( 43-106 پیش از میلاد ) نقل است که در دادرسی وکلای دعاوی مشاور حقوقی و حامی موکّل خود بوده اند. عصر طلائی وکلای دعاوی را در اواخر دوره ی جمهوری و اوائل امپراطوری نوشته اند. پس از آن چندی به انحطاط گرائید (1) ولی در قرون پنجم و ششم میلادی پیشرفتهای بزرگی روی داد و بگفته ی یکی از استادان نامی امریکا در رشته ی حقوق دارای آثاری گرانبهاست وکالت دعاوی تا حدودی به صورت امروزی درآمد و سازمان امروزی قاره ی اروپا به پیروی از رُم بسط و توسعه یافته است (2).

وکلای دعاوی دست از خطابه کشیدند و در مدارس حقوق که در شهرهای بزرگ تأسیس شده بود به تحقیقات و مطالعات علمی پرداختند و مقام مهمی را که روزی مشاوران حقوق داشتند بدست آوردند. از وکلا عدّه ی معیّنی برای هر یک از دادگاه ها تعیین شد. سازمانی برای وکلا ترتیب دادند. شرایط سختی برای اشتغال به شغل وکالت قائل شدند. تعرفه ای برای حق الوکاله و آیین نامه ای برای انضباط نوشتند. تا 204 سال پیش از میلاد مسیح حق الوکاله رسماً مجاز نبود ولی سرانجام در عهد کلودیوس امپراطور رُم (3) ( سالهای 41 تا 54 بعد از میلاد ) حق الوکاله رسمیّت یافت.

در این هنگام رومیان برای تنظیم وصیّت نامه و اسناد انتقال و معاملات رسمی یا درباره ی حقوق و تکالیف خود با مشاورین حقوق به مشورت می پرداختند و مشاورین مزبور در تکوین و تدوین قوانین نقش بسیار مهمّی داشتند. تقریرات و تحریرات این دانشمندان در بسط و توسعه ی دامنه ی علم حقوق در دنیای جدید تأثیر بسزائی داشته است. از منابع موثّقی که برای قوانین عرف شناخته شده کلمات همین اشخاص است. صدور پروانه ی وکالت را اکتاویانوس نخستین امپراطور رُم ملقّب به اغسطوس بمعنی مفخّم و عظیم الشأن و مقدّس (4) باب کرد. هادریانوس ( آدریان ) (5) امپراطور دیگر رُم ( در سالهای 117 تا 138 بعد از میلاد ) گفت عقاید ایشان برای دادرسان الزام آور است. شالوده ی علم حقوق در قرون وسطی و دنیای جدید به دست رومیان گذاشته شده است.

در اوائل قرون وسطی اصحاب دعوی در اروپای غربی شخصاً در محاکمات عرف حاضر می شدند ولی در دادگاه کلیسا که اهمیّت بیشتری داشت به شیوه ی قانون رُم اجازه داشتند وکیل بگیرند. این روش بالمآل تعمیم یافت و در جمیع محاکم پذیرفته شد با این تفاوت که خود کشیش وکالت می کرد و چون تنها دانشمندان روحانی برای خدمت آمادگی داشتند وکالت به طبقه ی مزبور منحصر گشت و درجاتی قائل شدند و پایه ی عالی مُختص دکترای حقوق بود. ولی در انگلستان حقوقدانان عرف گروه جداگانه ای گرد آوردند. بحث از مراتب و مدارج مختلف وکالت و مراحل تاریخی وکلای آن کشور در گنجایش این سطور نیست. امّا ناگفته نماند که برای مهمترین مقامات قضائی چه در محاکم عالی چه در محاکم تالی وکلائی برگزیده می شوند که در جمیع مراحل حق وکالت دارند. در نتیجه میان حکّام محاکم و وکلای دعاوی هم آهنگی و همفکری عجیبی پدید آمده که در غیر این صورت و در بسیاری از کشورهای اروپائی انجام پذیر نیست.

در امریکا نیز تقریباً همه ی قضات از میان وکلای دعاوی برگزیده می شوند و پس از پایان دوره ی خدمت قضا می توانند به شغل وکالت خود برگردند. عدّه ی اعضاء کانون مرکزی وکلای امریکا در اواسط عشره ی 1950 تا 1960 میلادی متجاوز از 80.000 تن بوده است. وکلای دعاوی در امریکا همیشه در امور مملکتی و قوای ثلاثه چه مجریه، چه قضائیه، چه مقنّنه نقش رهبری داشته و دارند. مثلاً در هشتاد و پنجمین کنگره ی امریکا ( 59-1957 ) 66 درصد اعضاء مجلس سنا و 56 درصد مجلس نمایندگان از حقوقدانان انتخاب شدند. در کارهای اجتماعی دیگر نیز مصدر خدمات شایانی بوده اند. شغل شاغل و کار روزانه ی آنها تطبیق قوانین یا امور محاکماتی و مرافعات مردم است. ولی ضمن همین کار در تکوین قانون اساسی و تدوین قوانین موضوعه نیز نقش مؤثری داشته اند. گذشته از اینها برای حفظ حقوق افراد در برابر دولت و اجرای اعلامیّه ی حقوق مردم و چاره جوئی و چاره سازی در مقابل مشکلات وجود وکلا ضروریست (6).
 

پی‌نوشت‌ها:

1- تسیتوس مورخ رم ( حدود 120-55 بعد از میلاد ) Tacitus, cornelius و نویسنده و خطیب دیگر رم بنام پلینی یوس Gaius Plinius, Caecilius Secudus Pliny the Younger. ( 61 یا 62 تا 113 بعد از میلاد ) معروف به پلینی یوس جوان.
2- راسکو پاوند- وکیل دعاوی از روزگاران کهن تا عهد جدید، چاپ 1953 میلادی. Roscoe Pound, The Lawyer From Antiquity to
Modern Times, West Publishin Company, St. Paul, 1953.
3- Claudius, Tiberius Claudius Drusus Nero Germanicus
4- Augustus, Gaius Julius Caesar Octavianus ( تاریخ تولد 63 پیش از میلاد- امپراطور 27 پیش از میلاد، وفات 14 بعد از میلاد ).
5- Adrian یا Hadrian
6- برای آگاهی بیشتر به امر وکالت و تعلیمات حقوقی در امریکا و انگلستان و ایرلند و اروپا نگاه کنید به مقالات زیر در دائرة المعارف بریطانیکا و دائرة المعارف امریکانا:
Megarry, Robert Edgar, Legal Education, Encyl, Br, vol. 13, 1960, pp. 872-874.
Williams, John Eryl Hall, Legal Profession, Encycl. Br. vol. 13, 1960, pp. 874-875.
Plucknett, T.F.T, Professor of Legal History, University of London, Law, Encycl. Am, 1963, vol. xvii, pp. 110-116
Ellicott, Shelden D, Prsident, Association of American Law Schools, Encycl, Am, 1963, vol. xvii, pp. 117-120.

منبع مقاله :

صالح، علی پاشا؛ (1390)، سرگذشت قانون ( مباحثی از تاریخ حقوق، دورنمایی از روزگاران پیشین تا امروز )، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران