اسکادران «سومار»؛ آرزوی دوربردی که خیلی زود برآورده شد

رونمایی از موشک کروز حمله به اهداف زمینی "سومار" که روز یکشنبه به نیروی هوافضای سپاه پاسداران تحویل داده شد یکی از بزرگترین دستاوردهای دفاعی جمهوری اسلامی ایران در حوزه موشکی بوده و جمهوری اسلامی ایران را به جمع بسیار محدودی از کشورهای دارنده این فناوری وارد کرد.
اما نوع موشک "سومار" چیست؟ تفاوت آن با سایر کروزهای ایرانی در چه مواردی خلاصه می شود و چه مزایایی را برای ما به همراه خواهد داشت؟
در ابتدا بهتر است نگاهی به تاریخچه این سلاح مهم بیاندازیم. موشک های کروز برای اولین بار در قامت موشک کروز V-1 ساخت آلمان نازی وارد میدان نبرد شده و در مراحل پایانی جنگ دوم جهانی بر علیه انگلستان به کار رفت. در طول جنگ سرد، آمریکا و اتحاد شوروی سابق بر روی موشک های کروز در نقش حمل کلاهک های هسته ای حساب می کردند و نقش بعدی که برای آنها در نظر گرفته شد حملات ضد کشتی بود.
تا به امروز نیز عمده کشورهای جهان ترجیح داده اند تا از موشک های کروز در نقش ضد کشتی بهره ببرند چراکه موشک های کروز حمله به اهداف زمینی، پیچیده تر و گران قیمت تر بوده و عمدتا کشورهای کمتری وارد بحث طراحی و ساخت یا خرید این موشک ها می شوند.
امروزه برخی از کشورهای جهان مثل برخی از همسایگان جنوبی ایران اقدام به خرید موشک های کروز هوا پرتاب با قابلیت حمله به اهداف زمینی کرده اند که عمدتا بردی بین 500 الی 700 کیلومتر دارند. اما وارد شدن به بردهای بیش از 1000 کیلومتر، کاربر را با چالش های بسیار بزرگی رو به رو می کند.
موشک کروز در نقش ضد کشتی در نزدیکی سطح آب پرواز می کند و در این شرایط پستی و بلندی در برابر این موشک وجود ندارد، این موشک تا فاز نهایی خود را بر اساس اطلاعات ضبط شده در کامپیوتر خود طی کرده و در مرحله نهایی با استفاده از جستجوگرهای راداری، فروسرخ و یا اپتیکی اقدام به یافتن هدف و قفل بر روی آن می کند. البته امکان دریافت اطلاعات جدید در زمان پرواز و تغییر مسیر نیز در این موشک ها وجود دارد.
جمهوری اسلامی ایران از سالها قبل، دارای موشک های کروز ضد کشتی بوده و تا به امروز نیز بخش عمده ای از موشک های کروز ایرانی مثل نور، کوثر یا قادر از گونه های ضد کشتی بوده اند.

سابقه ساخت موشک های کروز زمینی در ایران

چندی پیش و در جریان بازدید حضرت آیت الله خامنه ای از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوا فضای سپاه از موشک کروز حمله به اهداف زمینی "یا علی" رونمایی شد که بر اساس اعلام مسئولین بردی در حدود 700 کیلومتر دارد. پیش از این و در شهریور ماه سال 1391، سردار فرحی معاون وزیر دفاع در گفتگویی از وجود یک موشک کروز حمله به اهداف زمینی به نام "مشکات" با برد 2000 کیلومتر خبر داد که البته تا به امروز از خبری جدید یا تصویری از آن موشک کروز منتشر نشد و پیگیری خاصی نیز از سوی رسانه ها در این زمینه انجام نگرفت.
اگرچه در جریان رونمایی از موشک کروز "سومار"، اطلاعات دقیقی از برد، وزن سرجنگی و یا سامانه های هدایتی آن اعلام نشده است اما با نگاهی بر برخی از موشک های کروز خارجی و مقایسه آن با "سومار" می توان به صورت گمانه زنی غیر دقیق، مشخصاتی از این موشک ایرانی را اعلام کرد.
به عنوان مثال، موشک کروز هوا پرتاب روسی KH-55 شباهت جالبی به "سومار" ایرانی دارد و می توان این گونه برداشت کرد که احتمالا متخصصان ایرانی برای ساخت موشک خود، از برخی ویژگی های ظاهری و فنی عیان، در این سلاح مهم ساخت شوروی سابق الگو برداری کرده اند.
موشک KH-55 یک موشک کروز استراتژیک هوا پرتاب ساخت شوروی سابق است که از سال 1981 وارد خط تولید شده است. این موشک در چندین مدل تولید شده و امروز نیز مدل های ارتقاء یافته آن در حال ورود به خدمت در نیروی هوایی روسیه هستند. به طور معمول این موشک ها از هواپیماهای بمب افکن Tu-95 و Tu-160 پرتاب می شوند. برد این موشک در مدل های مختلف بین 3000 تا 300 کیلومتر می باشد.
سرعت این موشک 0.77 ماخ و وزن سرجنگی آن 400 کیلوگرم بوده و ارتفاع پروازی این موشک نیز بین 40 تا 110 متر از سطح زمین می باشد.
با نگاهی به ظاهر دو موشک متوجه شباهت هایی میان این دو موشک خواهیم شد. البته در انتهای موشک ایرانی یک شتاب دهنده دیده می شود که برای بالا بردن موشک در هوا به کار می رود. در گونه روسی چون موشک کروز مورد نظر توسط هواپیما به ارتفاع مورد نظر حمل شده و پس از پرتاب موتور آن فعال می شود، نیاز به شتاب دهنده مرحله اول نمی باشد.
دو باله موشک کروز نیز بعد از پرتاب و رسیدن به ارتفاع مورد نظر و فعال شدن موتور توربوفن باز شده و به هدایت موشک و پرواز بهتر آن کمک می کنند. البته "Tamir Eshel" سردبیر نشریه الکترونیکی "Defense Update" که در سرزمین های اشغالی منتشر می شود در مطالبی به موشک کروز "سومار" پرداخته و برد آن را بیش از 2000 کیلومتر اعلام کرده است که فاقد استنادات تخصصی است.
البته با توجه به تدابیر رسمی کشورمان، اصولا موشک هایی با برد بیش از 2000 کیلومتر در دکترین دفاعی کشور ما جایی نداشته و نهایتا برد 2000 کیلومتر برای نیروی موشکی کشور ما تعریف شده است تا در صورت نیاز، رژیم اشغالگر قدس را تنبیه و فلج کند.
اگرچه از نظر مقایسه با موشک های هم رده، با توجه به اندازه موشک کروز "سومار"، داشتن بردی در حدود 2 هزار کیلومتر برای این موشک دور از ذهن نیست، با فرض فوق، ایران وارد جمع بسیار محدودی از کشورهای دارنده موشک کروز حمله به اهداف زمینی با برد بلند شده است. پیش از این تنها 3 کشور آمریکا، روسیه و چین دارای موشک هایی با این برد هستند.
آیا کروزهای ایرانی قابلیت عملیاتی حمله به اهداف در دوردست را دارند؟
اما به یکی از چالش برانگیز ترین بحث ها در مورد موشک کروز "سومار" که همان هدایت است می رسیم. به طور عمده و برای هدایت دقیق موشک های کروز حمله به اهداف زمینی، امروزه از چند روش بهره گرفته می شود. یکی بحث استفاده از ماهواره و نقشه برداری و دیگری بحث رادارهای تعقیب عوارض زمینی هستند که کمی قدیمی تر به حساب می آیند.
در جریان رونمایی از موشک "سومار" به نوع سامانه هدایت آن اشاره ای نشده اما با توجه به عدم دسترسی کامل ایران به ماهواره های نقشه برداری و سامانه های مکان یاب مثل جی پی اس یا گلوناس که قطعا در زمان استفاده از این موشک ها، محدودتر نیز خواهد شد با نگاهی به مشخصات اعلام شده از موشک KH-55 به یک سامانه هدایتی می رسیم که در کشور ما نیز وجود دارد.
این موشک روسی بخش عمده ای از مسیر پروازی خود را با استفاده از نقشه های توپوگرافی طی می کند. این نقشه ها بعد از تهیه شدن در حافظه کامپیوتر موشک ثبت شده و در زمان پرواز، رادار نصب شده بر روی موشک اقدام به تصویر سازی از مسیر جلوی موشک کرده و با همسان سازی تصویر بدست آمده با نقشه مورد نظر، مسیر خود را پیدا می کند.
به یاد داشته باشید در شهریور ماه سال جاری و در جریان روز صنعت دفاعی، از نسل جدیدی از پهپادهای ایرانی یعنی مهاجر 4 رونمایی شد. این پهپاد قابلیت تهیه نقشه های فتوگرامتری را داشته و بایستی به این نکته اشاره کرد که نقشه های توپوگرافی جزء زیر مجموعه های نقشه های فتوگرامتری هستند. امروزه با وجود پهپادهای برد بلند در کشور مثل نمونه ای که اخیرا توسط سردار سلامی به وجود آن اشاره شده و بردی برابر با 3000 کیلومتر دارد، امکان نصب سامانه نقشه برداری مورد نظر، ارسال پهپادهای ایرانی و تهیه نقشه های مورد نیاز کاملا عملی است.
در مرحله نهایی تقرب به سمت هدف نیز این موشک می تواند با استفاده از سامانه راداری فعال و غیر فعال نصب شده، به کشف هدف نهایی و قفل بر روی آن اقدام کند. فراموش نکنیم که اصولا در منطقه ای چون سرزمین های اشغالی هدف متحرکی برای موشک استراتژیک "سومار" وجود ندارد. سکوهای سامانه های رادار ضد موشک، مناطق حساس یا پایگاه های نظامی رژیم صهیونیستی همه اهدافی ثابت و بزرگ هستند که برای یک موشک کروز هدفی آسان به حساب می آیند. پس نبود ماهواره که برای هدف قرار دادن اهداف متحرک با موشک های کروز ضد اهداف زمینی برد بلند نیاز می باشد، مشکلی را برای جمهوری اسلامی ایران به وجود نخواهد آورد.
اگر فرض کنیم که برد این موشک به فلسطین اشغالی می رسد، مسیری مثل کوهستان های شمال غرب ایران، کوه های شمال عراق و سپس بلندی های جولان مسیری ایده آل برای کروز ایرانی برای حرکت به سمت سرزمین های اشغالی با کمترین احتمال کشف می باشد. مساحت بسیار کم سرزمین های اشغالی نیز زمان برای واکنش در برابر این موشک ها را نیز بسیار کم می کند.
فراموش نکنیم که از بین بردن رادارها و سامانه های دفاع ضد موشکی اسراییل راه را برای دست مهاجم اصلی سپاه، یعنی موشک های بالستیک بسیار هموارتر کرده و توان دفاع اسراییل را شدیدا کاهش خواهد داد.
یکی دیگر از قابلیت های موشک های کروز مثل KH-55 که احتمالا در "سومار" نیز استفاده شده است، بحث توان این موشک ها در حمله دسته جمعی و ارتباط با یکدیگر در زمان حمله است. در این روش، یکی از موشک ها در نقش رهبر دسته موشک های مهاجم وارد عمل شده و سایر موشک ها را هدایت می کند. در صورت لزوم یک یا چند فروند از موشک های مورد نظر توسط رهبر دسته به جلو ارسال شده و در حقیقت طعمه قرار می گیرند تا راه برای سایر موشک ها باز شود.

مزیت مهم لانچرهای پرتاب سومار

با توجه به تصاویر پخش شده از پرتاب موشک "سومار" به مزیت دیگری از این موشک می رسیم، این موشک از پرتابگرهای زمینی به سمت هدف پرتاب می شود. اندازه کوچک پرتابگر و تحرک بالای آن، این قابلیت را به این سامانه می دهد که بتواند در هر نقطه ای از کشور برای پرتاب آماده بشود. استفاده از این گونه پرتابگرها بقاء پذیری این سامانه را شدیدا افزایش داده و این قابلیت را به آنها می دهد که بتوانند به سرعت به شلیک اقدام کرده و سپس با سرعت بالا از منطقه خارج شوند.
در نهایت اضافه شدن این موشک به سازمان رزم نیروی هوا فضای سپاه باعث افزایش بسیار بالای توان پاسخگویی این نیروی انقلابی شده است و حتی می تواند خبری خوش برای رزمندگان مقاومت باشد چراکه زیرساخت های پرتاب این موشک، در این مناطق هم قابل ایجاد است. واکنش ناگهانی و گسترده برخی رسانه ها و مسئولان صهیونیست به رونمایی از این سلاح استراتژیک، گویای سیلی محکمی است که رونمایی از این موشک به آنها وارد کرده است.
بدین سان، سومار که در دوران دفاع مقدس نماد مظلومیت مردم کشورمان بود و بارها مورد حمله شیمیایی قرار گرفت، امروز تبدیل به نماد جدیدی از قدرت دفاعی و بازدارندگی ایران شده است.
منبع مقاله : مشرق نیوز