حدود رابطه ي زن و مرد در اسلام

آيا وضعيت حاضر در دانشگاه ها، ادارات، کارخانه ها و مجامع ديگر و نحوه ي برخورد زنان و مردان، مورد رضايت دين است؟

بعد از بحث و بررسي مسائل متعددي که مربوط به زن و مرد و تفاوت هاي آن دو از جهت تکويني و حقوقي و کارکرد اجتماعي و اقتصادي، حکمت پوشش و حدود آن بود، اينک دورنماي جامعه ي اسلامي و مورد نظر دين بهتر روشن مي شود. نگاهي به مباحث گذشته و نکات بسيارديگري که ناگفته ماند، نشان مي دهد که نحوه ي حضور بسياري از زنان و مردان در صحنه هاي اجتماعي سالم و بي ضرر نيست. بيش تر اختلاط ها در دانشگاه، اداره، کارخانه، مغازه و بازار و سخن گفتن هاي بدون حدّ و مرز و نگاه هاي زهرآگين و مانند آن ها، برخلاف دستورات صريح مذهي ماست.
اسلام با اختلاط مخالف است نه با شرکت زن در مجامع با حفظ حريم و حدود شرعي. سنّت و روش جاري مسلمانان از صدر اسلام همين بوده است که زنان از شرکت در مجالس و مجامع منع نمي شده اند، ولي همواره اصل « حريم » رعايت و توصيه مي شده است. در مساجد و مجامع، حتي در کوچه و معبر، زن با مرد مختلط نبوده است. شرکت مختلط زن و مرد در برخي مجامع – حتي حرم هاي متبرّک – برخلاف رضايت شارع مقدس اسلام است. (1) اسلام به خطرات ناشي از روابط به اصطلاح آزاد جنسي کاملاً آگاه است، کما اين که به ميل جنسي شديد مرد که با کم ترين بهانه اي حتي تخيّلي، تحريک مي شود و نيز ميل شديد زن به تزيّن و آرايش نيز آشناست، به همين دليل اسلام نهايت مراقبت را در برخوردهاي زنان و مردان اجنبي دارد و تا حدودي که منجر به حرج و فلج شدن جامعه نگردد، طرفدار دور نگه داشتن زنان از مردان است. اسلام مي خواهد محل اجتماع و ورود و خروج زنان و مردان جدا باشد. مي گويند پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) در زمان حيات خويش اشاره کرد که در ورودي زنان به مسجد از در ورودي مردان مجزّا باشد. (2)
نيز مي گويند پيغمبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) دستور داد که شب هنگام که نماز تمام مي شود، اوّل زن ها بيرون بروند، بعد مردها.
رسول خدا خوش نمي دانست که زن و مرد در حال اختلاط از مسجد بيرون روند، زيرا از همين اختلاط ها فتنه بر مي خيزد. رسول خدا براي اين که برخورد و اصطکاکي رخ ندهد، دستور مي دادند مردان از وسط و زنان از کنار کوچه ها يا خيابان بروند. (3)
فقهاي بزرگوار اسلام به همين مناسبت فتوا مي دهند که اختلاط مردان و زنان مکروه است، (4) مگر در مورد پيرزنان. بعضي مي پرسند آيا نتيجه و معناي دستورات اسلامي، محدوديت حضور زن در اجتماع نيست؟ جواب اين است که البته احکام و اهداف اسلامي وظايف خاصّي را به دوش زن و مرد گذاشته است و نمي توان محدوديت حضور زنان را در جامعه ي ديني نسبت به جوامع غربي و امروزي منکر شد و کتمان کرد. مهم اين است که اسلام با اصل حضور مخالف نيست و زن را در خانه زنداني نمي کند و امکان بروز استعدادهاي زن را فراهم مي آورد، امّا اجازه ي اين حضور و فعاليّت مشروط به مراعات کامل شؤون ديني است و نظام ديني بايد بستر چنين حضوري را فراهم کند نه اين که هر فعاليت اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي حتّي بدون مراعات موازين شرعي انجام گيرد که در اين صورت ضرر و خسارتش به آرمان هاي ديني بيش تر از نفع آن است.
توجه به دستورات ديني و سفارشات اخلاقي در زمينه ي رابطه زن و مرد و مسائل مربوط به آن ها، بحث را روشن تر مي کند. براي نمونه و به جهت اختصار تنها به چند مورد اشاره مي نماييم: (5)
الف. پوشاندن کلّ بدن زن – غير از دست ها تا مچ و گردي صورت – از نامحرم واجب است و اگر همراه زينت اضافي و خاصّي باشد، بايد حتّي آن ها را هم پوشاند خصوصاً هنگام سوء استفاده ي افراد چشم چران.
ب. تماس بدني زن و مرد به هر صورتي حرام است و دست دادن جايز نيست، مگر همراه دستکش و بدون فشار دست.
ج. سخن گفتن زن با ناز و کرشمه جايز نيست.
د. گفت و گوي بي جا و خنديدن با نامحرم و خلوت در مکاني که ورود و خروج ديگران آزاد نيست، ممنوع است.
هـ. تداخل زن و مرد در محيط هاي مختلف مورد پسند دين نيست.
و. آرايش کردن زن براي نامحرم و جلوه دادن خود – علي رغم ميل شديد زنان به خودنمايي – حرام است.
ز. حضرت علي (عليه السلام) به امام حسن (عليه السلام) در نهج البلاغه توصيه مي فرمايند:
تا مي تواني کاري کن که همسرت با مردان بيگانه معاشرت نداشته باشد. هيچ چيز بهتر از خانه زن را حفظ نمي کند. همان گونه که بيرون رفتن آنان از خانه و معاشرت با مردان بيگانه در بيرون خانه براي آنان مضرّ و خطرناک است، وارد کردن و آوردن مرد بيگانه به داخل خانه و اجازه ي معاشرت در داخل خانه نيز مضرّ است. اگر بتواني کاري کني که جز تو مرد ديگري را نشناسند، چنين کن. (6)
ح. حضرت زهرا (سلام الله عليه) مي فرمايند:
از همه چيز بهتر براي زن اين است که مرد بيگانه اي را نبيند و مرد بيگانه اي هم او را نبيند. (7)
از مجموعه ي موارد ذکر شده و چندين دليل و شاهد ديگر که در معارف اسلامي ما وجود دارد، مذاق اسلام و هدف دين مشخص مي شود. گرچه امثال اين دو روايت حمل بر توصيه ي اخلاقي مي شود و نشان دهنده ي حرمت شرعي رابطه ي زن و مرد نيست، امّا فهم دانشمندان ديني از امثال اين سفارشات آن است که اين گونه جمله ها ارشاد به حقيقتي روحي و رواني در روابط دو جنس است و بي ترديد حقيقتي را بيان مي کند. رابطه ي زن و مرد اجنبي سخت خطرناک است. اين جا لغزشگاه بزرگان و بيش تر انسان هاست.
آنچه اسلام به صورت يک امر اخلاقي توصيه مي کند، اين است که تا حد ممکن اجتماع مدني غيرمختلط باشد. جامعه ي امروز زيان هاي اجتماع مختلط را به چشم خود مي بيند. غالباً روابط نامشروع از سلام و احوال پرسي و يک سؤال درسي يا کاري شروع مي شود و بعد به مسائل حاشيه اي و غيرضروري و سپس اعمال حرام منتهي مي گردد. چه لزومي دارد که زنان فعاليت هاي خود را به اصطلاح « دوش به دوش » مردان انجام دهند؟ آيا اگر در دو صف جداگانه به کار بپردازند، نقصي در فعّاليت و راندمان کار آنان رخ مي دهد؟
اثر اين دوش به دوش بودن ها و همکاري هاست که ايشان را از کار باز مي دارد و هر يک را به جاي توجّه به کار متوجّه « همدوش » و « همکار » مي کند تا آن جا که مکرراً اين همدوشي ها به اعمال حرام و احياناً هم آغوشي منتهي مي شود. به هر حال غرض دين متعالي اسلام سلامت روحي و جسمي فرد و جامعه است و هرگونه برنامه و کاري که در جهت خلاف اين هدف باشد، غيرديني است. هر قدر پوشيدگي زن و مرد بيش تر رعايت شود، بهتر است. جدايي زن و مرد، پوشش، ترک نظر و هر چيز ديگري که انسان را از حريم مسائل جنسي دور مي کند، بايد مراعات شود، چرا که هيچ غريزه اي به سرکشي و حسّاسيّت غريزه ي جنسي نيست. (8)
کشاندن زن به خارج از خانه با دليل و بدون دليل و نشاندن او در کنار مردان، در کلاس ها يا در کارگاه، کارخانه، شرکت و ادارات دولتي و خصوصي، در حالي که نه مرد و زن به گونه اي تربيت شده اند که حدود الهي را کاملاً مراعات کنند و نه محيط ما سالم و مانع انجام گناه است، به هيچ وجه قابل توجيه شرعي نيست. چندين سال نشستن دانشجو، کارمند و کارگر ناهمجنس در کنار هم و رابطه ي قهري و طبيعي آن ها – نه رابطه ي حرام و گناه آلود – کم کم وضعيّتي را به دنبال خواهد آود که شاهد هستيم. ادامه ي وضعيت نامناسب اين مراکز که براساس اهداف و بينش هاي غير الهي و الگوي غربي به وجود آمده اند، نتيجه اي جز افزايش گناه، روابط نامشروع و سطوح مختلف و ابعاد گوناگون، افزايش آمار طلاق، بالا رفتن سنّ ازدواج، سرد شدن روابط خانوادگي، پايين آمدن بازدهي کار و بي اعتنايي نسبت به مقررّات ديني و ده ها مشکل ديگر به دنبال ندارد.

پي‌نوشت‌ها:

1.ر. ک به: مرتضي مطهري: مسأله ي حجاب، ص 225.
2.ابوداوود: سنن، ج 1، ص 109؛ به نقل از: مرتضي مطهري: مسأله حجاب، ص 218.
3.کليني: الکافي، ج 5، ص 518.
4.سيد محمد کاظم طباطبايي يزدي: العروة الوثقي، فصل اوّل، نکاح، مسأله 49.
5.نگاه کنيد به: احکام زن و مرد در رساله ي توضيح المسائل مراجع عظام از جمله در بحث نگاه، نماز جماعت و آداب نماز.
6.محمد بن حسن عاملي: وسائل الشيعه ج 14، ابواب مقدمات نکاح، باب 24، حديث 2؛ نهج البلاغه، نامه 31.
7.همان مصدر، باب 24، حديث 7.
8.ر. ک به: مرتضي مطهري، مسأله حجاب، صص 223 – 217.

منبع مقاله :
کريمي، حميد، (1387) حقوق زن، تهران: انتشارات کانون انديشه جوان، چاپ چهارم.