نام‌های ترکمنی

در جامعه ایل نشین پس از تولد فرزند، از ریش سفید و یا روحانی محل دعوت می شود تا اسم خوبی متناسب با اوضاع برای او بگذارد. در بین ترکمن ها مانند بسیاری از مناطق کشورمان رسم است چنانچه کسی از خانواده، قبلاً فوت کرده باشد، اسم متوفی را با توجه به مرد و یا زن بودنش روی نوزاد می گذارند. در این صورت اگر نوزاد دختر باشد و مادربزرگ مرده باشد، در این صورت نام مادر بزرگ بر نوزاد نهاده می شود و اگر پسر باشد و از طرفی پدر بزرگ یا پدرش مرده باشد در آن صورت نام متوفی را بر او می گذارند، لذا نام افراد در بین ترکمن ها همیشه زنده است و این نام به ترتیب از نوزادی به نوزاد دیگر منتقل می شود. از طرفی مادر خانواده به کسی که بر نوزادش اسم گذاشته هدیه می دهد و سپس برای نوزاد دعا گرفته و به گردن او می اندازند تا چشم نخورد ( جرجانی، 1382، 46- 47 ).
ترکمن ها با توجه به ویژگی های قومی و محلی و شرایط زیست خود، اسامی زیبایی بر فرزندان خود می نهند. البته این اسامی را از طبیعت و محیط اطرافشان و شرایط اجتماعی اقتصادی الهام می گیرند (همان: 48 ). علاوه بر این، به دلیل ریشه قومی مذهبی، در نهادن اسامی مبارک حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)، حضرت علی (علیه السلام) و اهل بیت بر فرزندان خود با اخلاص عمل می کنند. در فرهنگ نام گذاری کودکان، اسامی اهل بیت جایگاهی خاص دارد. نام گذاری فرزندان در بین ترکمن ها با آداب و رسوم خاصی همراه است. نام حضرت علی (علیه السلام) در اولویت قرار دارد و علاوه بر آن اسامی حسن، حسین، فاطمه، زهرا، صدیقه، مهدی، تقی، رضا و ... در نام گذاری فرزندان رواج دارد، به طوری که در حال حاضر نام چند تن از روحانیون سرشناس ترکمن علی است و نام فرزندان بعضی از آنان، فاطمه، حسن و حسین و... است و می توان گفت نام علی (علیه السلام) و نام های دیگر خلفای راشدین در قلب مردم این دیار جای دارد. در بین ترکمن ها مرسوم است که اگر کودکان دو قلو پسر به دنیا بیایند، نام آنان را حسن و حسین، یوسف و احمد، رحمان و رحیم و ... می گذارند ( همان، ص 25- 26 ).
مشاهیر ترکمن نیز مانند اقوام دیگر به دو دسته قومی و ملی تقسیم می شوند. مشاهیر ملی افرادی اند که به گذشته تعلق دارند و کسانی که معاصر و در زمان کنونی هستند.
بسیاری از مشاهیر ایرانی و ترکمنی در سرزمین پهناور ایران پرورش یافته و زندگی کرده اند. لذا برای ترکمن ها و هم برای سایر اقوام ایران به عنوان مشاهیر بزرگ ایران زمین مطرحند. شعرای بزرگی چون مختومقلی فراغی، امیرعلیشیر نوائی، استاد ملانفس، دولت محمد آزادی، سیدنظر سیدی، آرتیق محمد سیدی، نور محمد عندلیب و صدها شاعر دیگر و همچنین عارفان بزرگی چون محمد بهاء الدین نقشبندی، نجم الدین کبری « شیخ شهید »، صوفی الله یار، ابوسعید ابوالخیر « مهنه بابا » خواجه احمد یسوی، خواجه یوسف همدانی و مفسرین و عالمان دینی مشهوری همچون نسایی « صاحب سنن نسایی یکی از صحاح سته »، جارالله زمخشری، علامه ترمذی و بخاری نمونه هایی از جمع کثیری می باشند که از مناطق ایران بزرگ برخاسته اند و مورد احترام و تکریم همه اقوام ایرانی از جمله ترکمن ها هستند.
غیر از مشاهیر قدیمی یاد شده در بالا، بزرگانی از علم و ادب ترکمن در دوران جدیدتر هستند که شهرت و شوکتی در نزد ترکمن ها دارند. « برخوردار ترکمن » از جمله آن هاست. وی از شاعران قرن دوازده هجری است و در نواحی افغانستان، مرو، اصفهان و قوچان روزگار گذرانده. از او آثاری چون، « محفل آرا » و « محبوب القلوب » ( با نام شمسی و قهقهه در کتابخانه مجلس موجود است ) به یادگار مانده، هنگامی که او « محفل آرا » را به پایان رسانید جنگی در محل زندگی او اتفاق افتاد که باعث نابودی اثر وی شد. بعد از آن واقعه، وی اثر دیگر خود، « محبوب القلوب » را تألیف کرد، که باقی مانده است. علاوه بر آن، اثر دیگری به نام « رعنا و زیبا » از او به جا مانده. برخوردار ترکمن، آثار خود را به زبان فارسی نگاشته است. در دوران وی جنگ های بین قبیله ای از یک سو و یورش های وحشیانه خان های بخارا و خیوه از سوی دیگر، بر سرزمین ترکمن پنجه افکنده بود.
خوجه نفس یکی دیگر از مشاهیر ترکمن است. وی تاجر ترکمنی است که در اواخر قرن 17 و اوایل قرن 18 م. در مانقیشلاق زندگی می کرد. اما نام خوجه نفس در تاریخ، نه از بابت این است که وی تاجر نامداری بوده، بلکه او از جهت کوشش برای توسعه تجاری، اقتصادی و سیاسی روس و ترکمن شهرت یافته و تلاش وی برای گشایش راه تجارت روس به مغرب زمین از طریق جریان دادن آب آمودریا، از مسیر اوز بویون به دریای خزر و آبیاری اراضی کشاورزی ترکمن و بسط روابط تجاری از آبراه مذکور، موجب شهرت وی شده است ( دایرة المعارف روس- ترکمن، جلد 9، 441 ).
ملانفس نیز در میان ترکمن ها از شهرت زیادی برخوردار است. وی که در اوایل قرن 19 م. در میان ترکمن های تکه از طایفه وکیل و تیره بازی در حوالی شهر سرخس به دنیا آمد، در ادبیات ترکمن به عنوان « سلطان سرزمین عشق » شهرت یافته است. تحصیل در شهر بخارا وی را با ادبیات فارسی و به ویژه سروده های امیر خسرو دهلوی، مولوی و حافظ آشنا ساخته بود.
مسکین قلیچ از طایفه آتای، عارف وارسته قرن 19 ترکمن از دیگر مشاهیری است که شهرتی در ادبیات عرفانی ملل مسلمان دارد. قلیچ در سرودن شعر استاد برجسته ای بود و تخلص خود را مسکین قلیچ برگزیده و به همین نام هم شهرت پیدا کرده بود. مسکین قلیچ به زبان های فارسی و عربی تسلط داشته و با آثار نویسندگانی همچون مختومقلی، خرمالی، ملانفس و سیدی آشنایی داشته و گاهی نیز با نام ساری بخشی خوانندگی ( بخشی لیق ) می کرده است.
در دوران جدید نیز منطقه ترکمن ایران، مشاهیر و بزرگان علمی، مذهبی و ادبی و ... دارد که ضمن فعالیت های اجتماعی، سیاسی و علمی دارای شهرت و احترام خاصی در میان ترکمن ها هستند:
عالم گوکلانی استاد « دوست محمد آخوند » از روحانیون برجسته منطقه کلاله گلستان است که در سال های گذشته، فعالیت های چشمگیری داشته. « اراز محمد شیر محمدلی » با اینکه هنوز دهه چهلم عمر خود را می گذارند با برخورداری از کارنامه هنری 25 ساله یکی دیگر از هنرمندان معروف ترکمنی است. وی با بهره گیری از استعداد خارق العاده در خوانندگی و به لطف صدای گرم و خوش خود توانست جایگاه ویژه ای در میان یاغشی های ترکمن کسب کند. این امر به ویژه زمانی نمود پیدا کرد که حاصل فعالیت های هنری او در داخل و خارج کشور به صورت لوح های تقدیر، لوح زرّین و کسب جوایز ویژه و مقام های اوّلی در جشنواره های مختلف و معتبر داخلی در معرض تماشا قرار گرفت.
در زمینه شعر و موسیقی نیز ترکمن ها مشاهیر زیادی دارند. از جمله قزاق پنق خلیفه بخشی، سراینده، آهنگ ساز و هنرمند ترکمنی است که بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در 22 بهمن، به جهت تحولی که در هنر موسیقی ترکمن پیدا شد، علایق خود در زمینه دو تار احیاء کرد. استاد قزاق پنق با خواندن سبک های یموت، آرقاچ، خیوه و با در هم آمیختن آن ها سبکی جدید و منحصر به فرد از خود به جای می گذارد. قزاق بخشی 84 ترانه را در رادیو ضبط و اجرا کرده که چندین آهنگ را خودش ساخته است از جمله آهنگ « گولر »، صدای او صدای خودش بود و او در طرز خواندن از کسی تقلید نمی کرد. صدایش در عین نازکی کلفت نیز بود. هم صدای زبر و خشنی داشت و هم صدایی نرم و لطیف. او با ترکیب این صداها توانست سبکی جدید از خود به جا بگذارد.
درزمینه صنایع دستی ترکمن ها پرآوازه اند. استاد مرحوم « نیاز محمد نیازی » یکی از شخصیت های مهم ترکمن ایران در این عرصه است که به پدر فرش ترکمن ایران معروف است. وی طی سال های گذشته برای معرفی فرش ترکمن در بیش از 50 نمایشگاه داخلی و خارجی شرکت نموده و مسئولان استانی و کشوری از او تقدیر کرده اند. در همین راستا طی سال های اخیر به خاطر تلاش بی وقفه وی در معرفی ارزش والای فرش ترکمن و احیای نقش های گذشته، برای قدردانی از این همه تلاش، مسئولان بلندپایه کشورمان تمبر یادگاری با عکس وی چاپ کردند. ایشان همچنین جزو چهره های ماندگار فرهنگی و هنری کشورمان شد ( بداغی، 1371، 5 ).

منبع مقاله : یوسفی، جعفر، (1391)، قوم ترکمن، تهران: نشر امیرکبیر، چاپ اول.