نویسنده: حمید وثیق زاده
منبع:راسخون




 

واژه بین‌ النهرین به طور تحت اللفظی به معنای "سرزمین بین رودخانه‌ها" است. در زبان یونانی meso یعنی "میانه، بین" و potam ریشه‌‌ای برای کلمه رودخانه است، که در واژه hippopotamus (کرگدن) یا "اسب رودخانه‌ای" دیده می‌شود. بین النهرین نام باستانی جایی است که امروزه عراق خوانده می‌شود، سرزمین که بین دجله و فرات واقع شده است. این منطقه گاهی نیز تحت عنوان هلال حاصلخیز خوانده می‌شود.

تاریخچه مختصری از بین النهرین:

رودخانه‌های بین النهرین با یک الگوی منظم طغیان می‌کنند و با خود مقدار زیادی آب و خاک غنی جدید را از کوه‌ها می‌آورند. در نتیجه، این منطقه یکی از اولین مکان‌هایی بود که مردم با کشاورزی روزگا می‌گذراندند. حدود 10000 سال پیش، کشاورزان در بین النهرین شروع به کاشت دانه‌هایی مانند جو کردند. آنها همچنین حیواناتی مانند گوسفند و گاو را اهلی کردند و این حیوانات منبع غذایی جایگزین و کودهایی برای زمین‌ها فراهم نمودند.
همانطور که جمعیت بین النهرین بیشتر شد، مردم برای کشاورزی به زمین‌های بیشتری نیاز داشتند. در نتیجه مردم ساکن بین النهرین به منظور گسترش مزارع به سمت مناطق بیابانی خشک که دورتر از رودخانه‌ها بودند رفته و دست به اختراع نوع پیچیده‌‌ای از آبیاری با استفاده از کانال‌ها، سدها و قنات‌ها زدند.
این نوع کشاورزی به شهرها و دولت‌ها و سلسله مراتب اجتماعی اجازه گسترش داد. یکی از اولین شهرهای بزرگ اوروک (4400-3100 پیش از میلاد) بود. در طی این مدت، مردم بین النهرین یکی از اولین اشکال نوشتن، به نام خط میخی را اختراع کردند.
در طول هزار سال بعد، دیگر ممالک و شهرهای مهم در منطقه بین النهرین به وجود آمدند. در حدود سال 2350 پیش از میلاد، بخش شمالی بین النهرین از طریق دولت‌‌شهر اکد (در نزدیکی محلی که امروزه فلوجه خوانده می‌شود) اداره می‌شد، در حالی که منطقه جنوب آن سومر نامیده می‌شد. پادشاهی به نام سارگون (2334-2279 پیش از میلاد) دولت‌شهرهای اور، لاگاش و اوما اتحاد سومر و اکد را فتح کرد تا یکی از اولین امپراتوری‌های بزرگ جهان را ایجاد کند.
در هزاره سوم پیش از میلاد، شهری به نام بابل توسط فرد ناشناسی بر روی رودخانه فرات ساخته شد. این شهر در زمان پادشاهی حمورابی (حکومت بین سال‌های 1792-1750 پیش از میلاد) تبدیل به مرکز سیاسی و فرهنگی بسیار مهم بین النهرین شد. حمورابی کسی است که قانونی معروف به "قانون حمورابی" را ثبت کرد تا قوانین را در مملکت خود تنظیم کند. نوادگان او تا سال 1595 پیش از میلاد که توسط هیتی‌ها سرنگون شدند، در رأس قدرت قرار داشتند.
دولت‌شهر آشور پا به عرصه گذاشت تا خلاء قدرت پس از سقوط حکومت سومریان و متعاقب آن خروج هیتی‌ها را پر کند. دوره آشوری میانه از سال 1076 تا سال 1390 پیش از میلاد به طول انجامید و آشوریان از یک دوره تاریک یک قرنی خارج شده و تا سال 911 پیش از میلاد تبدیل به قدرت برتر بین النهرین شدند؛ تا اینکه دوباره در سال 612 پیش از میلاد پایتخت آنها نینوا توسط مادها و سکاها اشغال شد.
بابل در زمان شاه بخت النصر دوم، 604-561 پیش از میلاد، دوباره به اوج قدرت رسید. شاه بخت النصر دوم خالق باغ معلق معروف بابل است. این ویژگی قصر او یکی از عجایب هفتگانه جهان باستان در نظر گرفته ‌می‌شود.
پس از حدود سال 500 پیش از میلاد، منطقه‌ای که تحت عنوان بین النهرین شناخته می‌شد زیر نفوذ ایرانیان و در محلی که امروزه ایران نامیده می شود، قرار گرفت. مزیت ایرانیان این بود که در مسیر جاده ابریشم قرار داشتند و در نتیجه بخشی از تجارت بین چین، هند و جهان مدیترانه را به دست می‌آوردند. بین النهرین تا حدود 1500 سال بعد و تا ظهور اسلام دیگر نتوانست نفوذ خود را در سرزمین ایران به دست بیاورد.