رژیم غذایى در بیماران قلبى

تصلب شرایین یا آترواسکلروز، فرآیند تدریجی تنگ و سخت شدن سرخرگ‌ها به دلیل تشکیل پلاک‌های چربی و کلسترول است. این پدیده اصلی‌ترین عامل بروز بیماری‌های ایسکمیک قلبی مانند آنژین صدری و سکته قلبی محسوب می‌شود. خطرناک‌ترین ویژگی آن، پیشرفت بی‌سروصدا و اغلب فاقد نشانه‌های واضح تا زمان بروز یک حادثه جدی است.

با این حال، تحقیقات گسترده دهه‌های اخیر ثابت کرده‌اند که این بیماری تا حد زیادی قابل پیشگیری است. پایه‌های پیشگیری بر ارتقای سبک زندگی استوار است و برخلاف تصور، نیازمند هزینه‌های گزاف نیست. اقدامات ساده‌ای مانند کنترل فشار خون، پایش منظم قند خون (به ویژه در افراد مستعد دیابت)، و مدیریت استرس روانی، سنگ‌بنیان این راهبرد محسوب می‌شوند. امروزه، رویکرد پزشکی از درمان محض به سمت پیشگیری فعالانه تغییر یافته است.
 

یک رژیم غذایی هدفمند، قدرتمندترین ابزار برای محافظت از عروق خونی است. اهمیت سبزیجات خانواده کلم (مانند بروکلی، گل کلم) و سبزیجات برگ‌تیره (مانند اسفناج) تنها به دلیل فیبر بالا نیست؛ این مواد غنی از نیترات طبیعی و آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین K هستند که به سلامت دیواره عروق کمک می‌کنند. همچنین، حبوبات (لوبیا، نخود) با کاهش شاخص قند خون و تأمین پروتئین گیاهی، جایگزین‌های ایده‌آلی برای گوشت‌های قرمز هستند.

ماهی‌های چرب مانند سالمون، ساردین و قباد، به دلیل دارا بودن اسیدهای چرب امگا-۳ با زنجیره بلند (EPA و DHA)، تأثیر ضدالتهابی قوی داشته و به کاهش تری‌گلیسیرید و جلوگیری از تشکیل پلاک کمک می‌کنند. مصرف حداقل دو بار در هفته از این ماهی‌ها توصیه می‌شود. روغن‌های گیاهی مانند روغن زیتون فرابکر و کلزا، منبع چربی‌های غیراشباع و آنتی‌اکسیدان هستند.
 

همان‌قدر که انتخاب غذاهای مفید اهمیت دارد، پرهیز از مواد مضر نیز حیاتی است. گوشت‌های قرمز پرچرب، فرآورده‌های گوشتی فرآوری شده (مانند سوسیس و کالباس) و لبنیات پرچرب، منابع اصلی چربی‌های اشباع و ترانس هستند که سطح کلسترول مضر (LDL) را افزایش می‌دهند.

غذاهای فرآوری شده، کنسروها، سوپ‌های آماده و تنقلات شور، نه تنها حاوی مقادیر بسیار زیاد سدیم (نمک) هستند که فشار خون را بالا می‌برد، بلکه اغلب مملو از قندهای افزوده و چربی‌های ناسالمند. شیرینی‌های صنعتی، کیک و بیسکویت نیز به دلیل ترکیب شکر، چربی ترانس و آرد سفید، تهدیدی سه‌گانه برای سلامت قلب محسوب می‌شوند. کاهش مصرف این مواد، گامی بزرگ در کنترل فشار خون، وزن و پروفایل لیپیدی خون است.
 

نیکوتین و سایر ترکیبات سمی دود سیگار، مستقیم و بی‌واسطه به سیستم قلبی-عروقی حمله می‌کنند. نیکوتین با تحریک سیستم عصبی سمپاتیک، باعث افزایش فوری ضربان قلب و انقباض عروق و در نتیجه بالا رفتن فشار خون می‌شود. همزمان، مونوکسید کربن موجود در دود، ظرفیت خون برای حمل اکسیژن را کاهش می‌دهد و قلب را مجبور به کار بیشتر می‌کند.

این ترکیبات همچنین به سلول‌های دیواره داخلی رگ‌ها (اندوتلیوم) آسیب زده، روند التهابی و تشکیل پلاک را تسریع و حالت انعطاف‌پذیری شریانی را از بین می‌برند. ترک سیگار، بی‌تردید مؤثرترین اقدام برای کاهش خطر مرگ قلبی-عروقی، حتی در افراد مبتلا به بیماری پیشرفته، است. مزایای ترک از همان ساعات اولیه آغاز می‌شود.

فعالیت بدنی منظم، دارویی چندوجهی برای پیشگیری از تصلب شرایین است. ورزش‌های هوازی (مانند پیاده‌روی تند، دوچرخه‌سواری، شنا) با تقویت عضله قلب، بهبود گردش خون، افزایش کلسترول مفید (HDL) و کمک به کنترل وزن، فشار خون و قند خون عمل می‌کنند. حتی ۱۵۰ دقیقه فعالیت متوسط در هفته می‌تواند تغییرات شگرفی ایجاد کند.

مدیریت وزن نیز یک عامل کلیدی است. چاقی، به ویژه چاقی شکمی، با مقاومت به انسولین، افزایش التهاب و اختلال در پروفایل چربی خون همراه است. کاهش حتی ۵ تا ۱۰ درصد از وزن فعلی می‌تواند اثرات قابل‌ملاحظه‌ای بر سلامت متابولیک و کاهش بار کاری قلب داشته باشد.

 

پیشگیری مدرن بر اساس رویکردی یکپارچه و شخصی‌سازی شده است. انجام منظم آزمایش‌های غربالگری مانند اندازه‌گیری فشار خون، چربی‌های خون (لیپید پروفایل) و قند خون ناشتا، امکان شناسایی زودهنگام عوامل خطر و مداخله به موقع را فراهم می‌کند. از سوی دیگر، نقش استرس روانی مزمن به عنوان یک عامل خطر مستقل به رسمیت شناخته شده است. هورمون‌های استرس مانند کورتیزول می‌توانند فشار خون را افزایش داده و به روند التهابی کمک کنند. تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، تمرینات تنفسی، یوگا و حفظ ارتباطات اجتماعی مؤثر، می‌توانند حلقه ارتباط ذهن و قلب را به نفع سلامت کامل‌تر بشکنند.

تصلب شرایین، اگرچه تهدیدی جدی است، اما سرنوشت محتوم نیست. علم امروز به وضوح نشان می‌دهد که قدرت پیشگیری در دستان ماست. ترکیب یک رژیم غذایی سرشار از مواد گیاهی و ماهی، پرهیز از غذاهای فرآوری شده و ناسالم، ترک قطعی سیگار، فعالیت بدنی منظم، مدیریت وزن و استرس، همراه با پایش منظم سلامت، سپری قدرتمند در برابر این بیماری خاموش می‌سازد. سلامت قلب، انتخابی روزانه است که با تصمیم‌های کوچک و پایدار در سبک زندگی محقق می‌شود.