شب قدركوتاه ترين راه براي معراج انسان

شب قدر عنوان خاصي براي يكي از شب هاي ماه رمضان است كه هرساله با آمدن اين ماه تكرار مي شود. در آموزه هاي قرآني از ميان شب هاي 29 و يا 30 گانه ماه رمضان به طور مشخص بيان نشده است كه كدام يك از شب ها شب قدر است. از اين رو خداوند اين شب را در ميان شب هاي ماه رمضان نهان ساخته و با بيان اجمالي، تنها به خصوصيات اين ماه پرداخته است.در ارزش و فضيلت اين ماه مي توان به آيات سوره قدر و آيه 2 تا 4 سوره فرقان مراجعه كرد. قرآن در در مقام تجرد و فراتر از ماده و جسم، زمان و مكان معنايي ندارد، زيرا خاستگاه زمان و مكان، ماده و عوالم با ويژگي هاي مادي است. با اين همه، چه چيزي موجب شد تا خداوند از ارزش و فضيلت شبي سخن گويد كه آن را برابر با هزار ماه دانسته است؟ چه خصوصيات و ويژگي هاي برجسته اي دراين شب هست كه خداوند كه در مقام تجرد محض نشسته است و در پيشگاه وي زمان و مكان به حكم آفريده هايش هيچ تفاوتي با هم ديگر ندارند، آن را اين گونه از ارزش و فضيلت برخوردار ساخته است؟ براي رسيدن به پاسخي درست و در خور، تنها مي بايست به مطالعه آموزه هاي قرآني پرداخت. مقاله حاضر پاسخ اين پرسش را براساس آيات قرآن ارائه مي دهد.

ارزش و فضيلت شب قدر

سوره قدر با بيان اين كه شب قدر از هزار ماه برتر است، بر ارزش و جايگاه آن تاكيد كرده است.درآيه 3 سوره دخان بيان مي كند كه يكي از علل و عوامل ارزش گذاري اين شب، نزول قرآن به عنوان آخرين كتاب هدايت آسماني است.پس از آن كه حضرت آدم(ع) به جهت ترك اولايي كه انجام مي دهد و به دام ابليس مي افتد و به خاطر خوردن از درخت ممنوع، از بهشت خويش رانده مي شود و هبوط مي كند خداوند به جهت استغفار آن حضرت و پذيرش توبه وي، به او وعده مي دهد كه مي تواند در زمين، منتظر راهنمايي ها و هدايت هاي وحياني باشد. به اين معنا كه براي بازگشت به بهشت رضوان و بهشت جاويداني كه در انديشه آن از درخت ممنوع خورد مي تواند با بهره گيري از آموزه هاي وحياني كه براي هدايت و راهنمايي وي فرو فرستاده مي شود خود را به مقام ويژه و مطلوب برساند.
از زماني كه انسان با هبوط حضرت آدم(ع)، در زمين مستقر شد و زمين قرارگاه وي شد تا از متاع و امكانات آن بهره مند گردد و خويش را به مقام شايسته برساند، از سوي خداوند آموزه هايي وحياني فرو فرستاد شد كه توسط پيامبران به مردمان ابلاغ گرديد. آخرين كتاب آسماني كه در بردارنده كامل ترين و گوياترين آموزه هاي وحياني براي بشر است. در شب قدر بر پيامبر(ص) نازل شد. به سخني ديگر آخرين و كامل ترين آموز ه هاي وحياني براي هدايت بشر دراين شب بزرگ نازل شده است. از اين رو در فضيلت و بزرگي اين شب همين بس كه قرآن در آن فرود آمده است.خداوند در توصيف اين شب از واژه مبارك استفاده كرده و آن را اين گونه به بزرگي و مبارك بودن ستوده است. چنان كه گفته شد همه مكان ها و زمان ها از جهت انتساب به آفريدگارشان از صبغه قداست و مبارك بودن برخوردارند (عنكبوت آيه 56 و نيز فصلت آيه 10) با اين حال، خداوند در قرآن سرزمين هايي را به مباركي و قداست ستوده است كه از آن جمله سرزمين فلسطين و قدس شريف است. (مائده آيه 21 و طه آيه 12 و اعراف آيه 137 و اسراء آيه 1). چنان كه زماني چون شب قدر را نيز به عنوان شب مبارك توصيف و ستايش نموده است. (دخان آيه 3)
توصيف زمان و يا مكاني به عنوان مبارك به اين معنا است كه آن زمان و مكان از بركت و خصوصيات ويژه و استثنايي برخوردار مي باشد كه ديگر زمان ها و مكان از آن بي بهره اند مهم ترين عاملي كه موجب مي شود خداوند شب قدر را به مبارك بودن بستايد عامل نزول قرآن است. قرآن به عنوان كتاب هدايتي، مهم ترين دليلي است كه اين شب را به اين درجه از اهميت و ارزش رسانده است.عامل ديگري كه قرآن آن را به عنوان سبب و علت ارزشمندي اين شب بر مي شمارد، نزول فرشتگان دراين شب است. هرچند كه بر پايه آموزه هاي قرآني، فرشتگان براي ماموريت هاي متفاوتي هرشب و هر روز از سوي خداوند نازل مي شوند تا به عنوان تقسيم كنندگان روزي و آورندگان دستور و يا ايجاد كنندگان آفرينش و يا محافظان وجودي در زمين انجام وظيفه نمايند، با اين همه تاكيد قرآن بر نزول فرشتگان دراين شب معنا و مفهوم خاصي مي يابد. به كارگيري اسم جمع همراه با لام معرفه به صورت (الملائكه) به اين معناست كه همه فرشتگان از كروبين و عالين تا ديگر فرشتگاني كه مي بايست به عنوان ماموريت هاي روزانه در زمين باشند در اين شب فرود مي آيند و در زمين مستقر مي شوند. مي توان گفت كه دراين شب همايش بزرگي از همه فرشتگان در زمين برقرار مي شود و آنان با حضور فرشته اي خاص به بررسي مسايل آفرينش به ويژه زمين و انسان مي پردازند.
در سوره قدر از حضور موجودي برتر به عنوان روح سخن گفته مي شود. اين خود يكي از مهم ترين عوامل براي ارزش مندي اين شب و برتري آن بر هزار ماه است. روح در آموزه هاي وحياني و سنت معصومان(ع) در معاني چندي به كار رفته است كه مي توان به روح مطلق، جبرئيل و روح انساني اشاره كرد. با اين همه به نظر مي رسد كه مراد از اين روح، امري فراتر از آن باشد كه در برخي از روايات و يا تفاسير بدان تعبير شده است. روح حقيقت حيات و مايه اساسي زندگي است. اگر موجودي معناي زندگي و حي بودن يافته است به خاطر وجود اين امر خداوندي است كه از آن در اين سوره و در برخي ديگر از آيات به عنوان روح اشاره شده است. او دراين همايش بزرگ فرشتگان به عنوان مهمان ويژه و رهبر و پيشوا حضور مي يابد. حضور روح در زمين دراين شب است كه شب قدر را منزلت و مرتبتي داده است كه خداوند را به ستايش از آن وامي دارد. به سخن ديگر حضور اين عوامل حيات در زمين در شب قدر آن چنان اهميت و ارزش دارد كه خداوند بر خود فرض كرده است كه به گونه اي از اين همه عظمت و بزرگي حضور تجليل كند تا مردمان را به ارزش و جايگاه شب قدر آگاه سازد.در شب قدر و ارزش و جايگاه آن هزاران نكته باريك تر از موي وجود دارد كه به لحاظ رعايت اختصار به همين اندازه بسنده مي شود.

شب قدر شب تقدير

در آيات و آموزه هاي قرآني كاركردهايي براي اين شب بيان شده است كه افزون بر نشان دادن ارزش و اعتبار آن روشن مي سازد كه چه كاركردها و آثاري براي انسان دارد. تبيين اين آثار مي تواند انگيزه اي براي گرايش مردمان به اين شب باشد كاركردهايي كه قرآن بيان مي كند به گونه اي است كه در زندگي بشر اثر مستقيم به جا مي گذارد.يكي از آثار اين شب كه در زندگي بشر تاثير مهم و سرنوشت سازي دارد، تقدير و تعيين سرنوشت است. (سوره دخان آيه 4) دراين شب است كه سرنوشت يك ساله انسان رقم زده مي شود. قدر را از آن رو قدر گفته اند كه مقدار و اندازه هر چيزي در آن شب مشخص و معلوم مي شود. اندازه و مقدار روزي هركس و سير تحولات زندگي وي دراين شب رقم مي خورد.
هنگامي كه همه فرشتگان با نماينده خاص و سرپرست بزرگ خود در زمين مستقر مي شوند، هر يك از آنان به مسايل و مباحث مرتبط با انسان و هستي مي پردازند و از آن جايي كه براي هر انساني دست كم دو فرشته رقيب و عتيد و فرشتگان نگهبان و محافظ مي باشد آنان به مسايل او رسيدگي مي كنند. از اين روست كه دعا و مناجات و ايجاد ارتباط باجهان بالا دراين شب، بسيار آسان است. حضور همه فرشتگان در زمين اين امكان را مي بخشد تا انسان در حالت معنوي خاصي قرار گيرد و بتواند ارتباط معنايي و معنوي خوبي را با خدا برقرار كند.بنابراين امكان ارتباط بسيار خوب و نزديك با سرپرستان امور انساني كه در تعابير عرفاني از آنان به رب النوع و در آيات قرآني مقسمات امر و مانند آن ياد مي شود بهترين فرصتي است كه انسان مي تواند خود را بسازد و از اين شب بهترين بهره را ببرد.

شب قدر، شب معراج انسان

در اين شب است كه دروازه اي از زمين به آسمان گشوده مي شود و انسان به سادگي و آساني مي تواند از اين دروازه آسماني به سوي حيات مطلق و زندگي معنوي بالا رود. در اين شب است كه همه دروازه هاي آسماني به روي بشريت گشوده است و انسان مي تواند با سلطان و برهان مبين از اقطار آسمان و دروازه هاي آن بگذرد. اين برهان و سلطان مبين كه به آدمي ياري مي رساند همان آموزه هاي وحياني و توسل و شفاعت اولياي خداوندي است كه دستگيره و عروه الوثقاي اويند.
حضور روح در اين همايش آسماني فرشتگان، به آدمي اين فرصت استثنايي را مي دهد تا با حقيقت زندگي و حيات طيب، ارتباط برقرار كند. در اين زمان كه روح خود را به زمين فرود آورده است آدم هوشيار و زيرك آن است كه عروج كوتاه خويش را كه به بزرگي همه هستي است انجام دهد.
در اين شب، روح بر زمين فرود آمده است تا اين امكان براي همگان فراهم شود كه در كوتاه ترين راه و زمان به هدف معراجي خويش دست يابند اگر در شب هاي ديگر براي دست يابي به روح و فرشتگان عالي و كروبيان درگاه خداوند، نيازمند عروجي بس بزرگ و گامي بس بلند است در اين شب روح و فرشتگان مقرب خداوند بر زمين فرود آمده اند تا هر انساني با هر توان و توشي، با كوتاه ترين و كم ترين زمان ممكن به معراج دست يابد.شب قدر كوتاه ترين راه و كم ترين زمان ممكن براي معراج انسان است. اگر براي ديدار دوست در شب هاي ديگر مي بايست ساعت ها نشست و روزهاي بس بلند عبادت كرد و زماني بس زياد در انتظار ماند، اكنون خود ملاقات شوندگان به سوي ملاقات كنندگان آمده اند. همه زمان هاي انتظار فرو ريخته است و هر ديوار و حاجب و حايلي از ميان برداشته شده است. همه فرشتگان بار عام داده اند و همگان را در جامه و حالي مي پذيرند. هر كس با هر وضعيتي كه دارد مي تواند در اين بار عام حضور يابد و هر كس هر نياز و حاجتي دارد مي تواند به آساني با مسئولان و ماموران آن بخش در ميان بگذارد و به حاجت خويش برسد.
از اين روست كه گفته اند شب قدر شب معراج انسان است. شب قدر، كوتاه ترين راه و كم ترين زمان براي رسيدن به مقصد است. اگر انسان در جست وجوي حيات معنوي و معراج قدوسي مي باشد، در اين زمان صاحب معراج نزول كرده است تا خود با دستگيري از مردم، آنان را بالا كشد. اين فرصتي است كه در هيچ شبي رخ نمي دهد. اين گونه است كه خداوند اين شب را برهزار ماه برتري مي دهد. به اين معنا كه درك واقعي يك شب قدر به تمام عمر آدمي مي ارزد. شب قدر شب عروج است و هر انساني مي تواند به سادگي و آساني معراجي را كه آرزوي هر كسي است انجام دهد و به مراحل عالي انساني و مراتب و مقامات برتر عرفاني دست يابد.

شب قدر، شب ائمه(ع)

شب قدر، شب ائمه اطهار(ع) است. در اين شب است كه فرشتگان و روح نازل مي شوند. اين اتفاق هر ساله رخ مي دهد. از اين روست كه قرآن از واژه تنزل استفاده كرده است. اين واژه فعل مضارع است كه دلالت بر تداوم و استمرار مي كند. قرآن بيان مي كند كه در شب قدر هر سال همه فرشتگان با روح نازل مي شوند و در زمين مستقر مي گردند. براي هر نزول و فرودي محل نزول و مكان فرودي هست. فرشتگان و روح در شب قدر بر پيامبر(ص) و ديگر معصومان(ع) در زمان حياتشان نازل مي شدند. در زمان ما آنان بر حضرت ولي عصر(عج) نازل مي شوند. روايات بسياري از امامان(ع) اين معنا را تاييد مي كند. از اين رو مي بايست گفت كه شب قدر شب ائمه(ع) است.از آن جايي كه امام عصر(عج) در حال حاضر انسان كامل و خليفه و حجت خداوند بر جهانيان است، فرشتگان بر وي نازل مي شوند تا ضمن بهره مندي از وي به فرمان ها و دستورهاي او گوش فرا دهند.به نظر مي رسد كه حضور فرشتگان و روح در نزد ولي عصر(عج) براي بهره مندي از خليفه الهي است كه به حكم الهي قرارگاه وي در زمين است. به اين معنا كه روح كه مايه حيات و فرشته زندگي است به دستور ولي عصر(عج) و خليفه زمان عمل مي كند. به سخن ديگر وي نيز همانند ديگر فرشتگان براي بهره مندي و فرمان بري بر زمين نازل مي شود تا از ولي عصر و انسان كامل بهره برد، زيرا به حكم الهي همه فرشتگان بي استثنا مي بايست مطيع انسان كاملي باشند كه خليفه الهي است. در آيات مرتبط با آفرينش انسان و حضرت آدم(ع) كه در سوره بقره آمده است همه فرشتگان مامور مي شوند كه بر انسان كامل (حضرت آدم در آن زمان) سجده برند و از وي اطاعت كنند. سجده در مفهوم قرآني به معناي اطاعت و پذيرش محض فرمان و بهره گيري از مسجود است. از اين رو به دستور الهي پس از سجده تكويني و تشريعي به آموزش مستقيم و غيرمستقيم آدم(ع) نيازمند شدند تا به واسطه وي، به كمالات لايق خويش دست يابند.حضور روح در جمع فرشتگاني كه به ديدار ولي عصر(عج) و خليفه الهي مي آيند به اين معنا است كه او نيز براي بهره مندي علمي و وجودي و دست يابي به كمالات برتر كه بي نهايت است به حضور مي رسد و از وي آموزش و دستور مي گيرد. به سخني ديگر در شب قدر همه فرشتگان آسماني و زميني به حضور واسطه فيض الهي مي رسند تا به طور مستقيم از او دستور گيرند و از آموزش ها و علوم وي بهره مند گردند.

شب قدر شب بي نهايت

براين اساس شب قدر شب دست يابي به بي نهايت است. هر كسي كه بخواهد با حق مطلق باشد و از كمالات وي بهره برد مي بايست به حضور ولي عصر(عج) برسد. اگر فرشتگان و روح براي بهره مندي در اين شب به زمين سرازير مي شوند، اين انسان ناقص چرا از اين شب بهره مند نشود؟ هنگامي كه فرشتگان براي بهره مندي از خليفه الهي مي آيند، انسان چرا نمي بايست با اعمال اين شب، خود را به آن جا نرساند و از معراج بهره مند نشود؟براي دست يابي به فضايل و آثار اين شب بزرگ اعمال چندي چون شب زنده داري و تهجد و قرائت قرآن و غسل ويژه و مانند آن بيان شده كه انسان با روح پاك و پاكيزه خويش مي تواند به سادگي به آنها عمل كند و به معراج بزرگ دست يابد.