اصطلاح‏شناسى فقه بانوان

حيض‏

حيض در اصل به معناى سيل و جارى شدن است و حوض را به اين جهت حوض گويند كه آب به سوى آن جريان پيدا مى‏كند و برخى گفته‏اند كه حيض به معناى خارج شدن آب قرمز از درختى به نام سمره است و در اصطلاح، حيض، خونى است كه به طور معمول، هر ماه به مدت چند روز از رحم زنان - به خاطر تأثير هورمون‏هاى تخمدان - خارج مى‏شود و به هنگام انعقاد نطفه، غذاى جنين قرار مى‏گيرد. اين خون‏ريزى، از سن بلوغ تا سن يائسگى زن انجام مى‏گيرد. از حيض به قاعدگى، رگل، عادت ماهانه، پريود و بى‏نماز شدن هم تعبير مى‏شود و زن را در اين حالت، حائض مى‏گويند. خداوند متعال در آيه 222 از سوره بقره به طور مختصر درباره آن سخن گفته است. فقيهان براى خون حيض، نشانه‏ها و شرايطى بيان كرده‏اند. نشانه‏هاى آن به طور غالب، آن است كه غليظ، گرم، به رنگ تيره ( سياهى مايل به سرخ) يا سرخ، همراه فشار و كمى سوزش مى‏باشد و شرايط آن عبارتند از بلوغ، مشاهده پيش از سن يائسگى، نبودن كمتر از سه روز و بيشتر از ده روز، پى در پى بودن سه روز اول، استمرار خون در تمام سه روز و فاصله شدن دست كم ده روز بين دو حيض.

استحاضه‏

استحاضه از ماده حيض گرفته شده است و در اصطلاح، يكى از خون‏هايى است كه از رحم زن خارج مى‏شود و زن را در اين هنگام، مستحاضه مى‏گويند. هر خونى كه غير از حيض، نفاس، زخم، دمل و مانند آن باشد، خون استحاضه است. نشانه‏هاى آن به طور غالب اين است كه رقيق، سرد، به رنگ زرد ( سياهى مايل به سرخ) يا سرخ، بدون فشار و سوزش است. خون استحاضه هيچ شرطى ندارد و مانند خون حيض نيست.

استحاضه قليله‏

استحاضه قليله آن است كه هرگاه زن، پنبه را داخل كند، خون، ظاهرش را آلوده كند؛ ولى در پنبه فرو نرود. مستحاضه قليله، سه وظيفه دارد:
1. براى هر نماز (در صورت خون ديدن)، يك وضو بگيرد؛ به عنوان مثال، براى نماز ظهر، يك وضو و براى نماز عصر، وضوى ديگرى بگيرد.
2. براى هر نماز، بنابر احتياط واجب، پنبه (نوار بهداشتى) را عوض كند.
3. ظاهر فرج را اگر خون به آن رسيده، تطهير كند.

استحاضه متوسطه‏

استحاضه متوسطه آن است كه هرگاه زن، پنبه را داخل كند، خون، در پنبه فرو رفته، از طرف ديگر ظاهر شود؛ ولى به دستمال و مانند آن كه به طور معمول خانم‏ها براى جلوگيرى از خون مى‏بندند، نرسد. برخى از فقيهان، استحاضه متوسطه را نپذيرفته‏اند و گفته‏اند كه استحاضه دو قسم دارد: قليله و كثيره و استحاضه متوسطه را به استحاضه قليله ملحق مى‏كنند. مستحاضه متوسطه چهار وظيفه دارد كه عبارتند از:
1. براى هر نماز، پنبه (نوار بهداشتى) را عوض كند.
2. ظاهر فرج را اگر خون به آن رسيده، تطهير كند.
3. براى هر نماز، يك وضو بگيرد؛ به عنوان مثال، براى نماز ظهر، يك وضو و براى نماز عصر، وضوى ديگرى بگيرد.
4. در هر شبانه روز، يك غسل پيش از نماز صبح به جا آورد؛ بدين ترتيب كه اگر پيش از نماز صبح، خون استحاضه متوسطه ديده، بايد براى نماز صبح غسل كند تا صبح ديگر و اگر اين حالت پيش از نماز ديگر (مانند ظهر و عصر يا مغرب و عشا) برايش پيش آيد، بايد براى آن نماز، غسل كند؛ ولى از فرداى آن روز، اگر به همان حالت متوسطه باقى بماند، بايد پيش از هر نماز صبح، غسل كند.

استحاضه كثيره‏

استحاضه كثيره آن است كه هرگاه زن، پنبه را داخل كند، خون، پنبه را فرا گرفته، به دستمال و مانند آن برسد. مستحاضه كثيره، چند وظيفه دارد:
1. براى هر نماز، پنبه (نوار بهداشتى) را عوض كند.
2. ظاهر فرج را اگر خون به آن رسيده، تطهير كند.
3. براى هر نماز، يك وضو بگيرد؛ به عنوان مثال، براى نماز ظهر، يك وضو و براى نماز عصر، وضوى ديگرى بگيرد.
4. انجام يك غسل پيش از نماز صبح و يكى پيش از نماز ظهر و عصر (اگر با هم بخواند) و يكى هم پيش از نماز مغرب و عشا (اگر با هم بخواند).
5. اگر ميان نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشا فاصله بيندازد، بايد براى نماز عصر و نماز عشا دوباره غسل كند.1

عادت عدديه

زنى كه شماره روزهاى حيض او در دو ماه پشت سر هم، به يك اندازه باشد، ولى وقت خون ديدن او يكى نباشد، چنين زنى داراى عادت عدديه است؛ مانند اين كه در ماه اول، از روز اول تا هفتم و در ماه دوم، از روز دهم تا هفدهم، خون ببيند كه در اين صورت، عادت او، هفت روز است.

عادت وقتيه

زنى كه دو ماه پشت سر هم در وقت معين خون ببيند، ولى شماره روزهايى كه در هر دو ماه خون ديده، به يك اندازه نباشد، چنين زنى داراى عادت وقتيه است؛ مانند اين كه در ماه اول، از روز هفتم و در ماه دوم، از اول تا روز هشتم، خون ببيند كه در اين صورت بايد عادت خود را روز اول ماه قرار دهد.

عادت وقتيه و عدديه‏

زنى كه دو ماه پشت سر هم در وقت معين خون ببيند و شماره روزهايى كه در هر دو ماه خون ديده، به يك اندازه باشد، چنين زنى داراى عادت وقتيه و عدديه است؛ مانند اين كه دو ماه پى در پى، از اول ماه تا روز هفتم، خون ببيند كه در اين صورت، عادت او هفت روز است.

مبتدئه‏

مبتدئه، به معناى آغاز كننده، به زنى گفته مى‏شود كه براى نخستين بار خون حيض مى‏بيند؛ خواه دختر باشد يا زن.2

مضطربه‏

مضطربه، به معناى زن مردد، آشفته و پريشان است و در اصطلاح، به زنى گفته مى‏شود كه چند ماه خون ديده، ولى از نظر وقت يا عدد، عادت معينى پيدا نكرده است و يا اگر عادتى هم داشته، عادتش از بين رفته و عادت ديگرى پيدا نكرده است.

ناسيه

ناسيه، از ماده نسيان، به معناى زن فراموشكار است و در اصطلاح، به زنى گفته مى‏شود كه عادت خود را فراموش كرده است. چنين كسى اگر بيشتر از ده روز خون ببيند، بايد روزهايى را كه نشانه حيض را دارد - تا ده روز - حيض قرار دهد و بقيه را استحاضه و اگر نتواند از راه نشانه‏هاى حيض، تشخيص دهد، بايد سه يا شش يا هفت روز اول را (بنابر اختلاف ديدگاه مراجع تقليد) حيض و بقيه را استحاضه قرار دهد.

يائسه

يائسه، از ماده يأس، به معناى زن مأيوس و نااميد است و در اصطلاح، به زنى گفته مى‏شود كه سنش، به حدى رسيده كه ديگر عادت ماهيانه نمى‏بيند و اگر خونى ببيند، خون حيض محسوب نمى‏شود. زن به طور قطعى، پس از تمام شدن شصت سال (قمرى)، يائسه و كمتر از پنجاه سال (قمرى)، غير يائسه است و بين پنجاه تا شصت سال، ميان مراجع تقليد اختلاف نظر وجود دارد. نظر اكثر فقيهان اين است كه زن سيده، با تمام شدن شصت سال و زن غيرسيده، با تمام شدن پنجاه سال قمرى، يائسه مى‏گردد.

نفاس‏

نفاس، از ماده نفس گرفته شده است. نفس، چندين معنا دارد كه يكى از آنها به معناى خون است. نفاس در اصطلاح، به خونى گفته مى‏شود كه پس از زايمان، از رحم زن خارج مى‏شود و زن را در اين هنگام، نفساء مى‏گويند. آغاز خون نفاس، از زمانى است كه اولين جزء بچه از شكم بيرون مى‏آيد. بنابراين، خونى كه پيش از آن ديده مى‏شود، خون نفاس محسوب نمى‏شود و حداقل آن، يك لحظه و حداكثر آن ده روز است. زن پس از پاك شدن، بايد غسل نفاس به جاى آورد. در بين برخى عوام مشهور است كه زنى كه تازه زايمان كرده، بايد روز چهلم، غسل (چله) انجام دهد كه اين سخن، هيچ ارزش و اعتبارى ندارد.

پی نوشت ها

1. توضيح المسائل مراجع، م 396؛ آيةالله وحيد، توضيح المسائل، م 402؛ دفتر آيةالله خامنه‏اى.
2. توضيح المسائل مراجع، م 496.‏