مقدمه:
نماز از منظر و دیدگاه امام رضا (علیه السلام) را با متنی از فصل 44 کتاب عیون اخبار الرضا(ع) گردآوریِ شیخ صدوق (ابن بابویه) نقل می کنیم که شیخ صدوق از جابر بن ابی الضّحاک روایت کرده است که گفت:

مأمون مرا فرستاد تا حضرت رضا ـ علیه السّلام ـ را از مدینه به مرو آوردم، و امر کرد مرا که آن جناب را از راه بصره و اهواز و فارس حرکت دهم و از طریق قم نبرم او را، و نیز امر کرد که آن جناب را در شب و روز حفظ کنم تا به او برسانم،.

پس من در خدمت آن حضرت بودم، از مدینه تا به مرو، به خدا سوگند که ندیدم مردی را مثل آن حضرت در تقوا و کثرت ذکر خدا در جمیع اوقات خود، و شدّت خوف از حق تعالی و عادت آن جناب چنان بود که ( در زیر به نماز های یومیه  امام رضا (ع) اشاره می کند)

نماز از منظر و دیدگاه امام رضا (علیه السلام) 
نماز صبح امام رضا (ع)
چون صبح می شد،.نماز صبح را اداء می کرد، و بعد از سلام نماز در مصلّای خود می نشست و پیوسته تسبیح و تحمید و تکبیر و تهلیل می گفت، و صلوات بر حضرت رسول و آل او می فرستاد تا آفتاب طلوع می کرد .

پس از آن به سجده می رفت و سجده را چندان طول می داد تا روز بلند می شد پس سر از سجده برمی داشت و با مردم حدیث می کرد و ایشان را موعظه می فرمود، تا نزدیک زوال آفتاب، پس از آن وضوی خود را تجدید می نمود، و به مصلّای خود عود می کرد.

نماز ظهر و عصر امام رضا (ع)
 و چون زوال می شد برمی خاست و شش رکعت نافله ظهر می گذاشت و قرائت می کرد در رکعت اوّل بعد از حمد سوره«قل یا ایها الکافرون» در رکعت دوم و چهار رکعت دیگر بعد از حمد«قل هو الله احد» می خواند، و در هر دو رکعتی سلام می داد، و پیش از رکوع رکعت دوم بعد از قرائت قنوت می خواند .

و چون از این شش رکعت فارغ می شد، برمی خاست و اذان نماز می گفت و دو رکعت دیگر نافله بعد از اذان به جا می آورد، پس از آن اقامه نماز می گفت و شروع به نماز ظهر می کرد.

و چون سلام نماز می داد، تسبیح و تحمید و تکبیر و تهلیل می گفت خدا را آنچه خواسته باشد پس سجده شکر بجا می آورد، و در سجده صد مرتبه می گفت:«شکراً لله»، پس سر بر می داشت و برمی خاست برای نافله عصر،

پس شش رکعت نماز نافله به جا می آورد و در هر دو رکعت بعد از حمد سوره«قل هو الله احد» می خواند، و در هر رکعتی قنوت می خواند و سلام می گفت، و چون فارغ می شد.

از این شش رکعت اذان نماز عصر می گفت، پس دو رکعت دیگر نافله عصر را با قنوت بجا می آورد، پس اقامه می گفت و شروع می کرد به نماز عصر و چون سلام می داد تسبیح و تحمید و تکبیر و تهلیل می گفت خدا را آنچه خواسته باشد.پس به سجده می رفت و صد مرتبه می گفت: «حمداً لله»


نماز مغرب و عشاء امام رضا (ع)
و چون روز به پایان می رسید و آفتاب غروب می کرد، وضو می گرفت و اذان و اقامه می گفت و سه رکعت نماز مغرب را اداء می کرد و در رکعت دوم پیش از رکوع و بعد از قرائت قنوت می خواند.

و چون سلام نماز می داد، از مصلّای خود حرکت نمی کرد، و تسبیح و تحمید و تهلیل می گفت خدا را آنچه خواسته باشد، پس سجده شکر به جا می آورد، و پس سر از سجده برمی داشت و با کسی تکلّم نمی کرد، تا برخیزد، و چهار رکعت نماز نافله به دو سلام با قنوت به جا آورد.

و در رکعت اوّل از این چهار رکعت حمد و«قل یا ایها الکافرون» و در رکعت دوم حمد و توحید می خواند، و چون از این چهار رکعت فارغ می شد، می نشست و تعقیب می خواند، پس افطار می کرد، و کمی مکث می فرمود، تا قریب ثلث شب،

پس بر می خاست و چهار رکعت عشاء را به جا می آورد ا قنوت در رکعت دوّم و پس از سلام در مصلای خود می نشست و ذکر خدا را بجا می آورد تسبیح و تحمید و تکبیر و تهلیل می گفت و بعد از تعقیب سجده شکر به جا می آورد، پس به رختخواب می رفت.

نماز نافلۀ شب امام رضا (ع)
و چون ثلث آخر شب می شد، از فراش خراب بر می خاست و در حالی که مشغول بود به تسبیح و تحمید و تکبیر و تهلیل و استغفار، پس مسواک می کرد، و وضو می گرفت و مشغول هشت رکعت نماز نافله شب می شد.

به این طریق که بعد از هر دو رکعت سلام می داد، و در رکعت اول آن، یک مرتبه حمد و سه مرتبه قل هو الله احد می خواند و بعد از این دو رکعت، چهار رکعت نماز جعفر بجا‌ می آورد و از نماز شب حساب می کرد.

و چون از این شش رکعت فارغ می شد، دو رکعت دیگر را به جا می آورد و در رکعت اول حمد و سوره«تبارک الملک» و در رکعت دوم حمد و سوره«هل اتی علی الانسان» می خواند و چون سلام نماز می داد برمی خاست و دو رکعت نماز شفع بجای می آورد .

و در هر رکعت بعد از حمد سه مرتبه سوره«قل هو الله احد» می خواند و در رکعت دوم، قنوت می خواند، و چون از نماز شفع فارغ می شد، برمی خاست و یک رکعت نماز وتر را به جای می آورد .

و در این رکعت بعد از حمد سه مرتبه«قل هو الله احد» و یک مرتبه«قل اعوذ برب الفلق» و یک مرتبه«قل اعوذ بربّ النّاس» می خواند، پس شروع می کرد به خواندن قنوت، می خواند:

«اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد اللّهم اهدنا فیمن هدیت و عافنا فیمن عافیت و تولنا فیمن تولّیت و بارک لنا فیما اعطیت و قنا شرّ ما قضیت فانّک تقضی و لا یقضی علیک انه لا یذل من والیت و لا یعزّ من عادیت تبارکت ربّنا و تعالیت»،

بار الها! بر محمد و آل او درود فرست، و ما را در زمرۀ کسانى که هدایت فرموده‌‏اى هدایت فرما، و از آنان که عافیت بخشیده‏‌اى قرار ده. و ما را مورد مهر قرار ده در میان آنان که به ایشان مهر ورزیدى.

و به آنچه که بر ما ارزانى داشته‏‌اى برکت عطا فرما، و ما را از شرّ حکمى که براى معصیت‏کاران مقرّر داشته‏‌اى حفظ کن. زیرا تویى که فرمان می‌دهى و کسى را بر تو فرمانى نیست (مشیّت و خواست تو در سراسر هستى نافذ است و بس).

و همانا خوار نگردد آن که تواش مورد مهر قرار داده و دوست خود گرفته‏‌اى، و عزیز و محترم نباشد آن که او را دشمن داشته‌‏اى. والا و بزرگ و رفیعى اى پروردگار ما!

و پس از آن هفتاد بار می‌گفت: «استغفر الله و أسئَلُهُ التّوبة». و چون سلام نماز می‌داد براى خواندن تعقیبات مى‏‌نشست تا مدتى که خدا دوست داشت.

نافله صبح امام رضا (ع)
و چون نزدیک طلوع فجر می‌شد برخاسته دو رکعت نافله صبح را به جای مى‏‌آورد، و در رکعت اوّل سوره حمد و قل‏ یا أیُّهَا الْکافِرُونَ‏ قرائت می‌کرد و در رکعت دوم سوره حمد و قل‏ هُوَ اللهُ أحَد را می‌خواند.

و چون فجر طلوع می‌کرد اذان و اقامه می‌گفت و دو رکعت نماز صبح به جای مى‌‏آورد. و پس از سلام نماز مى‏‌نشست و به تعقیبات نماز مى‏‌پرداخت تا طلوع آفتاب. و آنگاه به سجده شکر رفته و همچنان در سجده بود تا روز بلند شود.

پس هفتاد مرتبه می گفت:«استغفر الله و اسئله التّوبة» و چون سلام نماز می داد می نشست، به جهت خواندن تعقیب و چون فجر نزدیک می شد برمی خاست برای دو رکعت نافله فجر و در رکعت اوّل حمد و«قل یا ایها الکافرون» .و در رکعت دوم حمد و توحید می خواند،

و چون فجر طلوع می کرد، اذان و اقامه می گفت، و دو رکعت فریضه صبح را بجا می آورد و چون سلام نماز می گفت تعقیب می خواند تا طلوع آفتاب، پس دو سجده شکر به جا می آورد، و چندان طول می داد تا روز بالا آید(1).

ذکر قنوت و سوره‌های قرآن در نمازهای حضرت رضا(ع)
در تمام نمازهاى واجب در رکعت اول سوره حمد و سوره إنّا انزلناه، و در رکعت دوم حمد و‏ قل هُوَ اللهُ أَحَد را می‌خواند بجز نماز صبح و ظهر و عصر روزهاى جمعه که در آن اوقات مذکور سوره حمد و جمعه و منافقین را قرائت می‌کرد.

و در نماز عشاى شب جمعه در رکعت اوّل پس از قرائت حمد، سوره جمعه و در رکعت دوم پس از حمد، سوره‏ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الأعْلَى‏ را می‌خواند. و در نماز صبح روزهای دوشنبه و پنجشنبه در رکعت اوّل سوره حمد و سوره‏ هَلْ أَتى‏ عَلَى الإنسان‏، و در رکعت دوم پس از حمد سوره‏ هَلْ أتاکَ حَدِیثُ الْغاشِیَةِ را قرائت می‌کرد.

و قرائت نماز مغرب و عشاء و نماز شب و شفع و وتر و صبح را به جهر (بلند)، و نماز ظهر و عصر را به آهستگى می‌خواند، و در دو رکعت آخر «سبحان الله و الحمد لله و لا إله إلا الله و الله اکبر» می‌گفت.

و ذکر قنوت او در تمامى نمازها این بود: «ربّ اغفر لى و ارحم، و تجاوز عمّا تعلم، إنّک أنت الأعزّ الأجلّ الأکرم» (خداوندا! بیامرز و رحم نما و آن ناپسندها که از ما دیده‏اى بگذر، چون تو خود عزیزتر و شکوهمندتر و محترم‌ترى).

نماز شب از منظر امام رضا(ع)
الامام الرضا(ع) : عَلَیکم بِصَلاةِ اللَّیلِ! فَما مِن عَبدٍ یقومُ فی آخِرِ اللَّیلِ فَیصَلّی ثَمانِی رَکعاتٍ ورَکعَتَینِ لِلشَّفعِ ورَکعَةً لِلوَترِ؛ ثُمَّ قَنَتَ وَاستَغفَرَ اللّهَ فی قُنوتِهِ سَبعینَ مَرَّةً، إلاّ اُجیرَ مِن عَذابِ القَبرِ وعَذابِ النّارِ.(2)

امام رضا (ع) :بر شما باد خواندن نماز شب؛ زیرا هیچ بنده اى نیست که در آخرِ شب بر خیزد و هشت رکعت [نماز] و دو رکعت [نماز] شَفع و یک رکعت [نماز] وَتر بگزارد، سپس قنوت بخواند و در قنوتش هفتاد بار از خدا آمرزش بخواهد، مگر آن که از عذاب قبر و از عذاب آتش [دوزخ]، پناه داده مى شود.


تفاوت مؤمن و کافر در قیامت
دَخَلَ رَجُلٌ مِنَ الزَّنَادِقَةِ عَلَى أَبِی الحَسَنِ(ع) وَ عِندَهُ جَمَاعَةٌ، فَقَالَ أَبُو الحَسَنِ(ع): أَیهَا الرَّجُلُ! أَ رَأَیتَ إِن کانَ القَولُ قَولَکم ـ وَ لَیسَ هُوَ کمَا تَقُولُونَ ـ أَ لَسنَا وَ إِیاکم شَرَعاً سَوَاءً؛ لاَ یضُرُّنَا مَا صَلَّینَا وَ صُمنَا وَ زَکینَا وَ أَقرَرنَا ؟ فَسَکتَ الرَّجُلُ. ثُمَّ قَالَ أَبُو الحَسَنِ(ع): وَ إِن کانَ القَولُ قَولَنَا ـ وَ هُوَ قَولُنَا ـ أَلَستُم قَد هَلَکتُم وَ نَجَونَا؟!(3)

جماعتى در خدمت امام رضا(ع) بودند که زندیقى وارد شد. امام(ع) به او فرمود: «اگر سخن شما درست باشد ـ که نیست ـ، در این صورت، آیا نه این است که ما و شما یکسان هستیم و نماز و روزه و زکات و ایمان ما زیانى به ما نمى رسانَد؟».

آن زندیق، خاموش مانْد. سپس امام رضا(ع) فرمود: «واگر سخن ما درست باشد ـ که هست ـ آیا شما به هلاکت درنیفتاده اید و ما نجات نیافته ایم؟!».

.اهمیت اذان و اقامه برای نماز
الامام الرضا(ع) : مَن أذَّنَ وأقامَ صَلّى وَراءَهُ صَفّانِ مِنَ المَلائِکةِ، وإن أقامَ بِغَیرِ أذانٍ صَلّى عَن یمینِهِ واحِدٌ وعَن شِمالِهِ واحِدٌ.(4)

امام رضا (ع) :هر کس اذان و اقامه بگوید، دو صف از فرشتگان، پشت سرش نماز مى گزارند و هر کس اقامه بگوید و اذان نگوید، تنها یک فرشته در سمت راست او و یکى در سمت چپ او مى ایستد.

نماز وسیله تقرب
الامام الرضا(ع) : الصَّلاةُ قُربانُ کلِّ تَقِی.(5) امام رضا (ع) :نماز، وسیله تقرّب هر پرهیزگار [به خدا] است.

سجده شکر بعد از نماز
الامام الرضا(ع) : السَّجدَةُ بَعدَ الفَریضَةِ شُکراً للّهِ ـ تَعالى ذِکرُهُ ـ عَلى ما وَفَّقَ العَبدَ مِن أداءِ فَرضِهِ، وأدنى ما یجزی فیها مِنَ القَولِ أن یقالَ: «شُکراً للّهِ، شُکراً للّهِ»، ثَلاثَ مَرّاتٍ.(6)

امام رضا (ع) :سجده شکر گزاردن پس از نماز واجب، در برابر توفیقى است که خداوند متعال به بنده داده تا واجبش را انجام دهد و کمترین چیزى که از گفتار در آن کفایت مى کند، این است که سه مرتبه "شکرا للّه " گفته شود.

هیچ عملى برتر نماز نیست
از منظر امام رضا(ع) هیچ عملى برتر و ارزشمندتر از نماز نیست، چرا که بهترین و میانبرترین راه براى رسیدن به قرب الهى است. امام رضا(ع) همواره مى‏فرمود: «الصّلاة قربان کل تقىٍّ؛(7) نماز هر انسان پارسائى را به خداوند نزدیک مى‏کند.» .

به همین جهت آن حضرت به ابراهیم بن موسى فرمود: «لاتؤخرنّ الصّلوة عن اوّل وقتها الى آخر وقتها من غیر علّةٍ علیک، ابدأ باوّل الوقت؛(8) انجام نماز را بدون علت از اول وقت آن تأخیر نینداز، همیشه در اول وقت آن شروع کن!»

فضیلت نماز اول وقت
امام هشتم(ع) خود نیز چنین بود و به هیچ قیمتى فضیلت نماز اول وقت را از دست نمى‏داد حتى در مهمترین جلسات سیاسى و علمى امام به نماز اول وقت اهمیت مى‏داد. روایت زیر نشانگر این واقعیت است:

به دستور مأمون، علماى برجسته از فرقه‏هاى گوناگون در مجالس مناظره حاضر مى‏ شدند و امام رضا(ع) با آن‏ها مناظره و بحث مى‏کرد. در یکى از مجالس «عمران صابى» که از دانشمندان بزرگ بود، در مجلس حاضر شد .

و درباره توحید با امام رضا(ع) وارد گفتگو گردید در آن جلسه امام سؤالهاى او را با حوصله، متانت، استدلالهاى قطعى و روشن پاسخ داده و او را به سوى توحید متمایل کرده بود هنگامى که بحث و مناظره به اوج خود رسید و چیزى به تحول درونى آن دانشمند زبردست صابئین(9) نمانده بود

حضرت رضا(ع) احساس کرد وقت اذان ظهر و هنگام نماز است.امام(ع) به مأمون فرمود: «الصّلاة قد حضرت؛ وقت نماز فرا رسید.».

عمران صابى که به حقایقى دست یافته و از دریاى دانش سرشار امام هشتم(ع) بهره ‏هائى برده بود با التماس گفت: «یا سیّدى! لاتقطع علىّ مسألتى فقد رقّ قلبى؛ آقاى من! گفتگو و پاسخهاى خویش را قطع نکن دل من آماده پذیرش سخنان شما است.

امّا حضرت رضا(ع) تحت تأثیر سخنان عاطفى و احساس برانگیز او قرار نگرفت و فرمود: عیبى ندارد نماز را مى‏خوانیم و دوباره به گفتگو ادامه خواهیم داد.

در این حال امام و همراهان به اقامه نماز مشغول شدند حضرت بعد از اقامه نماز دوباره به گفتگو ادامه داده و پاسخ‏هاى روشنگرانه خویش را ارائه نمود.(10)

با توجه به این روایت که در کتابهاى معتبر روائى و تاریخى آمده است براى اقامه نماز در اول وقت هیچگونه عذرى را براى افراد عادى و مسئولین حکومت اسلامى باقى نمى‏گذارد و پیروان آن حضرت نباید از این حقیقت چشم پوشى کرده و به بهانه‏ هاى مختلف آنرا سهل بشمارند.

نماز امام خمینی شاگرد امام هشتم(ع)
رهرو راستین امام هشتم(ع)حضرت امام خمینى(ره) در این زمینه گوى سبقت را از تمام پیروان و شیعیان حضرت رضا(ع) ربوده بود. داستان زیر شاهد خمینى مى‏ گوید:

روزى که شاه فرار کرد ما در پاریس در نوفل لوشاتو بودیم، پلیس فرانسه خیابان اصلى نوفل لوشاتو را بست، تمام خبرنگاران کشورهاى مختلف آنجا بودند.این حقیقت راستین است. آقا سید احمد خبرنگاران خارجى از آفریقا، آسیا، اروپا و آمریکا و شاید 150 دوربین فقط صحبت امام را مستقیم پخش مى‏کردند.

براى اینکه خبر بزرگترین حادثه سال را مخابره مى‏کنند، شاه رفته بود و مى‏ خواستند ببینند که امام چه تصمیمى دارد، امام بر روى صندلى ایستاده و در کنار خیابان، تمام دوربین‏ها بر روى امام متمرکز شده بود.

امام چند دقیقه صحبت کردند و سخنان خودشان را گفتند. من در کنار امام ایستاده بودم. یک مرتبه برگشتند و گفتند: احمد! ظهر شده؟ گفتم بله، الآن ظهر است. بى‏درنگ امام گفتند:

و السلام علیکم و رحمة اللّه و برکاته. شما ببینید در چه لحظه‏اى امام صحبتهایشان را رها کردند. براى اینکه نمازشان را اول وقت بخوانند، یعنى جائى‏که تلویزیونهاى سراسرى که هر کدام میلونها بیننده داردC.N.N بود.

B.B.C بود، تمام تلویزیونها چه در آمریکا و چه در اروپا بودند. خبرگزاریها همه بودند.اسوشیتیدپرس، یونایتد پرس، رویتر و تمام خبرنگاران روزنامه‏ها، مجلات، رادیو، تلویزیون، در چنین موقعیت حساسى، امام حرفشان را قطع کردند و رفتند سراغ نماز.(11) 

نماز عید و سیره امام رضا(ع)
از مهمترین حوادث سیره امام رضا(ع) حرکت آن حضرت به مصلاى نماز عید مى‏باشد که آن بزرگوار اهمیت نماز و تأثیر آن در جامعه و آثار پربار نمازهاى دسته جمعى و قدرت تحول آفرینى آنرا به مسلمانان و زمامداران ثابت نمود.

ماجرا از این قرار بود که روز عیدى مأمون از امام (ع) تقاضا کرد که نماز عید را با مردم بخواند، تا براى مردم اطمینان بیشترى در امر ولایتعهدى پیدا شود.

امام پیغام داد که: «قرار ما بر این بوده که در هیچ کار رسمى دخالت نکنم. بنابراین مرا از اقامه نماز عید معذوربدار! مأمون اصرار کرد که: مصلحت در این است که شما این نماز با اهمیت را اقامه کنید تا هم موضع ولایتعهدى تثبیت شود و هم فضل و عظمت شما آشکارتر گردد، امّا امام نپذیرفت.

مأمون که دست بردار نبود پیک‏ها و پیغام‏هاى متعددى براى متقاعد کردن امام براى حضرتش فرستاد، هنگامى که امام رضا(ع) پافشارى خلیفه را احساس کرد به او فرمود: اگر قرار است که من حتماً به نماز بروم من این فریضه الهى را طبق سیره پیامبر و روش امیرمؤمنان على(ع) اقامه خواهم کرد!

مأمون گفت: هر طور که دوست دارى آن طور عمل کن اختیار با شماست!آنگاه دستور داد: سرداران و تمام مردم صبح روز عید در مقابل منزل مسکونى حضرت رضا(ع) اجتماع نمایند. با انتشار این خبر مردم مرو مشتاقانه براى شرکت در مراسم و بهره‏گیرى از وجود حضرت رضا(ع) خود را آماده کردند.

هنگامى که خورشید طلوع نمود حضرت غسل کرد و عمامه سفیدى را که از پنبه تهیه شده بود بر سر مبارک گذاشت و یک سر آن را روى سینه و سر دیگر را میان دو شانه انداخت. و مقدارى هم بوى خوش بکار برد. دامن را به کمر زد و به همه پیروان و دوستدارانش دستور داد چنان کنند.

آن گاه عصاى پیکان دارى به دست گرفت و از منزل بیرون آمد. آن حضرت در حالى که پابرهنه بود و پیراهن و سایر لباسهایش را به کمر زده بود، به همراه غلامان و یاران نزدیکش - که آنان نیز چنین کرده بودند - به همین شکل از منزل به سوى مصلا حرکت کردند.

موقع خروج از منزل، امام رضا(ع) سربه سوى آسمان بلند کرد و چهار تکبیر گرفت، این تکبیرها آن چنان با صلابت و روحانیت خاصى ادا مى‏شد که گویى آسمان و در و دیوار با نواى امام(ع) هم نواهستند.

سرداران، نظامیان و سایر مردم که با آمادگى و آراستگى تمام در بیرون منزل صف کشیده بودند، هنگامى که امام رضا(ع) و یارانش را به آن صورت مشاهده کردند به پیروى از امام رضا(ع) و هماهنگ با او فریاد تکبیر سردادند.

شهر مرو یکپارچه فریاد تکبیر سرداد و به دنبال آن از گریه و ناله هزاران زن و مرد مشتاق اهل بیت(ع) به لرزه درآمد. سرداران نظامى هنگامى که حضرت را با آن حال دیدند از مرکب‏هاى خود پیاده شدند و کفش‏هایشان را درآورده و کنار گذاشتند و به دنبال امام ناله زنان و تکبیر گویان به راه افتادند.

حضرت رضا(ع) پیاده راه مى‏ پیمود و هر ده قدم یک بار ایستاده و با نواى ملکوتى‏اش تکبیر مى‏ گفت.یاسر خادم مى‏گوید: در این حال ما خیال مى‏کردیم که آسمان و زمین و کوه با او هم‏آوا گشته است، شهر مرو یکصدا گریه و شیون بود.

هیجان احساسات و شور و نوا همه جا را فرا گرفته و شکوه ایمان و تکبیر و نماز در پایتخت کشور اسلامى طنین انداز شده بود جلوه‏هاى مادّى و ظاهرى از ذهن‏ها و خاطره‏ها فراموش شده و آحاد جمعیت به آفریدگار هستى و پیروى از حجت الهى مى‏اندیشیدند و در صفهاى به هم پیوسته به دنبال امام رضا(ع) به سوى مصلا مى‏شتافتند.

هنگامى که این خبر به مأمون رسید، فضل بن سهل به مأمون گفت: اگر لحظاتى دیگر وضع همین طور ادامه یابد همه مردم مفتون و شیفته او خواهند شد و ممکن است با یک اشاره طومار حکومت را در هم بپیچند.

مأمون احساس خطر کرده و از امام رضا(ع) عاجزانه درخواست نمود که از میانه راه به منزل برگردد و امام نیز کفشهاى خود را طلبیده و به منزل برگشت و فرمود: من که گفتم مرا از این کار معذور بدارید.(12)

بلى نماز شکوهمند اولیاء الهى آن چنان قدرتى دارد که مى‏تواند کاخهاى ستم را به لرزه در آورده و بنیان طاغوتیان را از ریشه قطع کند و نماز عید حضرت(ع) اینگونه بود.

امام رضا(ع) و اقامه نماز باران‏ 
در ایامى که امام رضا(ع) در خراسان به سر مى‏برد مدتى قحط سالى شده و باران نیامد و خشک سالى پدیدار گشت. عده‏اى از منافقان و حاشیه‏نشینان مجلس مأمون از این حادثه سوء استفاده کرده و شایع نمودند که چونکه مأمون على بن موسى(ع) را ولیعهد خود گردانیده است.

و این امر را خداوند دوست ندارد به همین جهت باران قطع شده و برکات الهى نازل نمى ‏شود.مأمون در روز جمعه‏ اى از امام تقاضا کرد که براى نزول باران و رحمت الهى دعا کند امّا امام رضا(ع) فرمود: روز دوشنبه براى اقامه نماز استسقاء بیرون خواهم آمد .

زیرا جدم رسول اللّه(ص) را به همراه امیرمؤمنان على(ع) در عالم رؤیا زیارت کردم و پیامبر به من فرمود: پسرم! تا روز دوشنبه صبرکن و سپس در آن روز به صحرا برو و از درگاه خداوند متعال طلب باران نما! خداوند باران رحمت خود را مى‏فرستد و مردم به عظمت و عزت تو در پیشگاه خداوند پى مى‏برند و به بزرگى مقامت واقف مى‏گردند.

روز دوشنبه فرا رسید مردم از خانه‏ها بیرون آمدند، امام رضا(ع) به صحرا رفت و مردم نیز گرد آمدند و چشم به حرکات و سکنات آن حضرت دوختند امام دو رکعت نماز استسقاء را اقامه کرده و آنگاه بالاى منبر رفت و در خطبه بعد از حمد و ثناى الهى فرمود:

الهم یا رب انت عظّمت حقّنا اهل البیت فتوسلوا بنا کما امرت و اهلوا فضلک و رحمتک و توقعوا احسانک و نعمتک فاسقهم سقیاً نافعاً عاما غیر رایث و لاضائر ولیکن ابتداء مطرهم بعد انصرافهم من مشهد هم هذا الى منازلهم و مقارهم؛

خدایا! اى پروردگار من! تو حق ما اهل بیت را بزرگ شمرده‏اى این مردم به ما متوسل شده‏اند همچنان که خودت فرموده‏اى و به فضل و رحمت تو امیدوارند و چشم انتظار احسان و لطف تواند اینها را از باران سودمند و فراوان و بى‏ضرر و زیان خود سیراب گردان و این باران را پس از بازگشت آنان به خانه‏هایشان نازل فرما!

یکى از حاضرین در آن اجتماع مى‏گوید: به خدا سوگند همان لحظه حرکت ابرها در هوا شروع شد و رعد و برق پدید آمد، مردم به جنب و جوش افتادند که تا باران نیامده به خانه‏هاى خود برگردند.

حضرت على بن موسى الرضا(ع) به آنان فرمود: آرام باشید! این ابر براى این منطقه نخواهد بارید براى فلان ناحیه مى‏رود، آن ابر رفت و ابر دیگرى به همراه رعد و برق آمد، مردم دوباره خواستند حرکت کنند، امام فرمود:

این ابر نیز به فلان قسمت خواهد رفت، در حدود ده ابر به همین ترتیب آمد و از فضاى منطقه عبور کرد و هر بار امام (ع) فرمود: این ابر براى شما نیست. یازدهمین ابر از راه رسید.

امام رضا(ع) فرمود: این ابر را خداوند متعال براى شما فرستاده است، در برابر فضل و کرم خداوند، شکر کرده و به سوى منازل خویش بازگردید تا شما به خانه نرسیده‏اید باران نخواهد بارید.

آنگاه امام رضا(ع) از فراز منبر پائین آمده و مردم نیز به خانه هایشان رفتند، در همین هنگام بود که باران شدیدى نازل شده و تمام حوض‏ها، گودالها و نهرها را پر کرد و مردم با خوشحالى تمام مى‏گفتند: کرامتها و الطاف الهى بر فرزند رسول گرامى اسلام(ص) مبارک باد.

بعد از نزول باران و سیراب شدن زمین از برکات الهى و خوشحالى مردم، حضرت رضا(ع) به میان جمعیت آمده و آنان را موعظه کرده و به شکرگزارى از نعمتهاى الهى به درگاه پروردگار منان دعوت نمود.(13)
اینجاست که از ته دل و عمق جان خطاب به اهل بیت (ع) عرضه مى‏داریم: ارادة الرّب فى مقادیر اموره تهبط الیکم و تصدر من بیوتکم؛(14) اراده و مشیت پروردگار عالم در تدبیر امور جهان به سوى شما مى‏آید و از خانه‏هاى شما به دیگر جاها مى‏رسد.

فلسفه و علل تشریع نماز از دیدگاه  على بن موسى الرضا(ع)
در زمینه اسرار و ره‏آوردهاى بى‏شمار نماز حضرت على بن موسى الرضا(ع) سخن جامعى فرموده است که به بخشهائى از آن اشاره مى‏کنیم: آن حضرت در پاسخ نامه‏ اى که از فلسفه و علل تشریع نماز پرسیده بود چنین فرمود:

علت تشریع نماز این است که بنده به ربوبیت پروردگار توجه و اقرار داشته باشد و مبارزه با شرک و بت پرستى و قیام در پیشگاه پروردگار، در نهایت خضوع و تواضع و اعتراف به گناهان و تقاضاى بخشش از معاصى گذشته و نهادن پیشانى بر زمین همه روزه انجام پذیرد.

. و نیز هدف این است که انسان همواره هشیار و متذکر گردد، گرد غبار فراموشکارى بر دل او ننشیند، مست و مغرور نشود، خاشع و خاضع باشد طالب و علاقه‏مند افزونى در مواهب دین و دنیا گردد. همین توجه او به خداوند متعال و قیام در برابر او، انسان را از معاصى باز مى‏دارد و از انواع فساد جلوگیرى مى‏کند.

امام رضا(ع) در مورد سایر دست آوردهاى نماز فرمود: نماز و مداومت یاد خدا در شب و روز سبب مى‏شود که انسان مولا، و مدبّر و خالق خود را فراموش نکند و روح سرکش و طغیانگرى در برابر خدا بر او غالب نیاید.(15)

برخورد امام رضا(ع) با نماز نوجوانان‏ 
حسن بن قارن مى‏گوید: از امام رضا(ع) در مورد شخصى پرسیدند که پسر نوجوانش را به انجام نماز وادار مى‏کند و این فرزند گاهى نماز را ترک مى‏کند. امام فرمود: این پسر چند سال دارد؟ گفتند: آقا، 8 ساله است.

حضرت رضا(ع) با تعجب فرمود: سبحان اللّه! 8 ساله است و نمازش را ترک مى‏کند؟! گفته شد! بچه است گاهى خسته و ناراحت مى‏شود. امام فرمود: هر طورى که راحت است نمازش را بخواند.(16)
پیراهن متبرک‏ به نماز حضرت رضا(ع)
از منظر حضرت رضا(ع) نه تنها نماز و نمازگزاران ارزشمند هستند بلکه لباسهائى هم که با آن نماز خوانده مى‏ شود امتیاز ویژه‏اى دارد. اسماعیل بن على برادر دعبل خزاعى مى‏گوید:

آن حضرت به برادر دعبل پیراهنى را هدیه داده و فرمود: دعبل! این پیراهن را قدر بدان و خوب محافظت کن! که من در آن هزار شب و هر شبى هزار رکعت نماز خوانده‏ام و در آن هزار ختم قرآن به جاى آورده‏ام. احتفظ بهذا القمیص فقد صلیت فیه الف لیلة کل لیلة الف رکعة و ختمت فیه القرآن الف ختمة.(17)

فلسفه نماز جماعت‏ از منظر  امام رضا(ع)
امام رضا(ع) در مورد علل نماز جماعت فرمود: خداوند متعال نماز جماعت را قرار داده است که شعائر اسلامى و معارف الهى همانند اخلاص، توحید، ارزشهاى اسلامى، عبادت و نیایش براى خدا آشکار و ظاهر و مشهور شود زیرا در اظهار این اعمال و علنى بودن آن حجت خداوند بر مردم شرق و غرب عالم تمام مى‏شود.

همچنین مسلمانان دوچهره و منافق و کسانى که نماز را سبک مى‏شمارند مشخص شوند و وادار به انجام دستورات الهى باشند. همچنین گواهى افراد نسبت به عدالت و صلاح همدیگر جائز باشد. افزون بر این نماز جماعت نیکوکارى و ترویج فضیلت‏ها را به همراه دارد و خیلى‏ها را از گناه و فساد باز مى‏دارد.(18)

آداب نماز از منظر  امام رضا(ع)
امام رضا(ع) در مورد آداب نماز فرمود: اگر براى نماز ایستادى تلاش کن با حالت کسالت و خواب آلودگى و سستى و تنبلى نباشد.

بلکه با آرامش و وقار نماز را بجاى آور و بر تو باد که در نماز خاشع و خاضع باشى و براى خدا تواضع کنى و خشوع و خوف را برخود هموار سازى در آن حال که بین بیم و امید ایستاده ‏اى و پیوسته با طمأنینه و نگران باشى.

همانند بنده گریخته و گنهکار که در محضر مولایش ایستاده و در پیشگاه خداى عالمیان بایست. پاهاى خود را کنار هم بگذار و قامتت را راست نگهدار و به راست و چپ توجه نکن! و چنان باش که گوئى خدا را مى‏بینى، که اگر تو او را نمى‏بینى او تو را مى ‏بیند.(19)

نتیجه:
اهمیت این مقاله نماز از منظر و دیدگاه امام رضا (علیه السلام) در این است که شیعیان بدانند که شیوه‌ نماز  امام در نمازهای یومیه همان است که از پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم علیهم السلام نقل شده است.

همچنین برای مؤمنانی که به انجام دقیق عبادات مشتاقند و به انجام مستحبات و کیفیت نماز شب شایقند  از این  مقاله گزارش مختصری به دست آیدکه به راستی اگر امامان معصوم تا این حد در عبادت خدای تعالی جدّیت داشته و دارند سایر مردم چگونه باید باشند؟
 

پی نوشت

1. منتهی الآمال/ ج 2/ باب دهم/ فصل دوم/ ص 177 و 178.

2.الدعوات: ص۲۷۲ ح۷۷۸، گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه: ۲۴۰
3.الکافی: ج۱ ص۷۸ ح۳، گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه: ۲۴۴
4.کتاب من لا یحضره الفقیه: ج ۱ ص ۲۸۷ ح ۸۸۸، گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه: ۳۹۲
5.الکافی: ج ۳ ص ۲۶۵ ح ۶، گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه: ۳۹۶
6.علل الشرائع: ص۳۶۰ ح ۱، گزیده حکمت نامه رضوی، صفحه: ۴۰۰.
7. من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 210.
8. بحارالانوار، ج 49، ص 49.
9. صابئین گروهى هستند که خود را پیرو حضرت یحیى مى‏دانند و به دو دسته موحد و مشرک تقسیم شده‏اند گروهى از آنان ستاره پرست هستند. مرکز آنان قبلا شهر حرّان عراق بود ولى امروزه در اهواز و بعضى مناطق دیگر به سر مى‏برند. آنها طبق باورهاى خود در کنار نهرهاى بزرگ زندگى مى‏کنند.
10. توحید صدوق، ص 434؛ حیاة الامام رضا(ع)، ج 1، ص‏110.
11. نماز خوبان، ص 56، روزنامه کیهان، شماره 3659.
12. ارشاد مفید، ج 2، ص 264 و اصول کافى، مولد ابى الحسن الرضا(ع)، حدیث 7.
13. عیون اخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 165.
14. الکافى، ج 4، ص 577.
15. تفسیر نمونه، ج 16، ص 294.
16. وسائل الشیعه، ج 4، ص 20.
17. بحارالانوار، ج 79، ص 309.
18. وسائل الشیعه (20 جلدى)، ج 5، ص 372.
19. فقه الرضا(ع)، ص 101.

منابع:
https://www.mashreghnews.ir/news/342249
http://ensani.ir/fa/article/138625
http://hadith.net/post/62822
سایت اندیشه قم
* این مقاله در تاریخ 1401/12/24 بروز رسانی شده است.