دیدگاه آیت الله اراکی درباره نماز

آیت ا... اراکى آ؛ (1312 - 1415 ه‍ .ق ): « اِنَّ الصَّلاه عَمُودُ الدّین اِنْ قُبِلَتْ، قُبِلَ ماسِواها وَ اِنْ رُدَّتْ، رُدَّ ما سِواها. وَ هِىَ تَنهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَالْمُنْکَرِ .»

براى هر عضوى از اعضاى بدن وظیفه اى است ، در ابتدا که قیام و قعود و رکوع و سجود باشد که چهار تا بیشتر نیست . براى هر یک وظیفه است ، از فرق سر تا نوک پا، براى چشم ، براى گوش ، کف ، دستها، سر زانو، حتى نوک انگشتها، هم وظیفه و حکمى است .

این چنین وظایف و احکامى در هیچ دین و مذهبى وجود ندارد. هیچ نیست و بالاتر از همه این اعضاء مغز و سر و مخ انسان است ، وقتى که مى گوید « إِیّاکَ نَعْبُدُ وَ اِیّاکَ نَسْتَعِینُ»[1]

خضوع و خشوع نماز از دیدگاه  آیت‌الله اراکی
باید متوجه باشد که مقابل چه کسى ایستاده است . مقابل خانه اى ایستاده که خانه خداست . باید متوجه باشد که تمامى اعضاء از مغز سر تا نوک پا در عبادت او باشد. در بندگى او، خضوع و خشوع او باشد. و دست خضوع به طرفش دراز کنند...

روح روان ، مغز سر و کلّه اش با آن خدایى که در مقابل خانه اش ایستاده است شفاهاً لب به لب دارد، صحبت مى کند. باید بفهمد که با چه کسى دارد حرف مى زند. اگر این کار را کرد مى شود:

« تَنْهى عَنِ الْفَحشاءِ وَالْمُنکَر». اگر هر شبانه روز پنج بار اینکار را کرد مى شود: « تنهى عن الفحشاء و المنکر». به این خاطر گفته است :« ان قبلت قبل ماسواها و ان ردت ، ردّما سواها». همه اش نماز است ، نماز، نماز همه اش نماز، نماز، نماز است.[2]

نماز اسباب محبت به ولی عصرعجّل الله از منظر  آیت‌الله اراکی
آیت‌الله اراکی (رحمة‌الله‌علیه): آیت‌الله اراکی و آیت‌الله بهجت در جواب این سؤال که برای اِزدیاد محبت به حضرت حق و ولی عصر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) چه کنیم؟ مرقوم فرمودند: گناه نکنید و نماز اول وقت بخوانید.[3]

وجوب نماز جمعه از منظر آیت‌الله اراکی
و نماز جمعه را واجب می‌دانست، پس از درگذشت آیت‌الله خوانساری، نماز جمعه را اقامه می‌کرد. آیت الله اراکی اولین امام جمعه شهر قم پس از انقلاب اسلامی ایران بود.[4] .

او همچنین حدود ۳۵ سال در مکان‌هایی همچون کنار مقبره عبدالکریم حائری، بقعه شاه عباس (مسجد امام خمینی)، مدرسه فیضیه و مسجد امام حسن عسکری قم به اقامه نماز جماعت می‌پرداخت.

جایگاه نماز از دیدگاه آیة الله اراکی بعد از  فوت استادش آیة الله خوانساری
آیة الله اراکی گرچه از نظر علمی هم سنگ و هم طراز آیة الله حاج سیدمحمدتقی خوانساری بود و در حقیقت همیشه هم مباحثه هم بوده اند و حاشیه عروه را مشترکا نوشته اند .

اما به خاطر سیادت، آقایی، بزرگواریها، معنویت خیلی قوی و خلاصه اهل الله و اهل سیر و سلوک بودن و ویژگیهای اخلاقی از قبیل صدق و صفا و اخلاص و... که آیة الله اراکی در آیة الله خوانساری سراغ داشت و دیده بود مرید ایشان شده بود.

و در جامعه و مصاحبت با ایشان مانند مرید و مراد عمل می کرد مثلا جوری با ایشان حشر و نشر داشت که شاید برخی ناآگاهان ایشان را درحد یکی از اطرافی های آیة الله خوانساری می پنداشتند.

پاسخ بسیاری از استفتائاتی که از آیة الله خوانساری می شد آیة الله اراکی باخط خود (گویا کاتب ایشان است) می نوشت. در درس ایشان مانند یکی ازشاگردان شرکت می کرد و فقط آگاهان می دانستند که ایشان را نباید در عدادشاگردان آن بزرگوار به حساب آرند.

حتی قسمتی از درس ایشان را به عنوان تقریرات در سنوات اخیر عمر مرحوم آقای خوانساری نوشتند که ضمیمه کتاب طهارت خودشان چاپ شده است.

این ارادت موجب شده بود که آیة الله اراکی پس از رحلت ایشان هم همیشه یاد آن بزرگوار را از راههایی که برایش میسر بود زنده بدارد.

1- جلسه درس ایشان را با وضع بسیار خوبی اداره کرد و ادامه داد.

2- نماز جماعت دو وعده ایشان تا اواخر عمر ادامه داد.

3- نماز جمعه را تا زمانی که توانست اقامه کرد و تعطیل ننمود.

4- هر روز که برای نماز ظهر و عصر به حرم حضرت معصومه می آمد ضمناقبر آقای خوانساری را هم زیارت می کرد.

5- و از همه شیرین تر و جاذب تر تا این اواخر در روزهای عید در منزل آقای خوانساری جلوس می کردند تا در آن خانه مانند زمان حیات آقای خوانساری بازباشد و یاد او تازه گردد.

و این همه علاوه بر اینکه درجه ارادت آقای اراکی به آقای خوانساری رامی رساند صفا و صمیمیت و وفا و اخلاص آقای اراکی را هم به بهترین وجه نشان می دهد.

مناسب است در اینجا برای تکمیل این بخش، کلام خود مرحوم آیة الله اراکی و آقازاده ایشان را که در مورد نماز جمعه در مصاحبه عنوان شده است را نقل کنیم:

آیة الله العظمی اراکی در پاسخ این سؤال: از کی به اقامه نماز جمعه پرداختید؟ فرمودند: من نماز جمعه را واجب تخییری می دانم و از خیلی سال قبل هم بنا برحکم خودم اقامه می کردم تا وقتی دیدم برای من پیرمرد اشکال دارد عذر خواستم که دیگر پیر شده ام... .

چون مرحوم حاج میرزا محمد ارباب قائل به وجوب نماز جمعه بودند به حاج شیخ پیشنهاد می کند که شما اقامه نماز جمعه کنید و من هم چون در قم و اطراف آن نفوذ دارم از مردم دعوت می کنم که در نماز شرکت کنند.

حاج شیخ فرموده بودند که من هنوز بحث نماز جمعه را مطرح نکرده ام و خوشایند هم نیست که بحث (موضوع درس خارج را که مشغول بوده اند) را عوض کنم هر موقع رسیدیم و از مشروعیت آن فارغ شدیم، اقامه می کنم که بعد هم با اینکه بحث کردند و قائل به وجوب تخییری شدند شرایط مساعد نبود و اقامه نکردند.

نظر آیت الله العظمی اراکی در وصف نماز پدرش 
پدرم یکی از بزرگ ترین نعمت های الهی به بنده و دست پرورده مرحوم ملامحمدابراهیم انجدانی و شیخ اصفهانی بود. مرحوم انجدانی از زاهدان عصر خود و مورد علاقه خاص مرحوم شیخعبدالکریم حائری بوده است.

پدرم می گفت آخوند انجدانی مکرراً به من می فرمود که تو ستون مسجد ما هستی، یعنی هر وقت که آخوند به مسجد می رفت پدرم را در مسجد در حال قیام و نماز می دیده است. پدرم نمونه بارزی از مصادیق این آیه بود: «اَمّنْ هُوَ قانِت آناء اللّیل ساجداً و قائماً فانما یحْذرُ الاخره»..[5]

کسی که شب را به طاعت خدا به سجود و قیام می پردازد و از عذاب آخرت خوفناک و به رحمت الهی امیدوار است. همچنان که مرحوم حاج احمد شیرازی نیز فرمودند پدرم یکی از بزرگ ترین نعمت های الهی به بنده است.[6]

اقتدا به نماز حاج شیخ عبدالکریم
حاج شیخ عبدالکریم شخص برجسته ای در علم، اخلاق و اعمال بود. صفات نیکان و اخلاق خوبان همه در سرحد کمال و تمام در او موجود بود. لذا خداوند تعالی در حالی وی را به مقام ریاست شرعی و دینی رسانید که او هرگز خیال نداشت در ایران توقف کند.

عزم جزم داشت که ساکن درعتبات عراق باشد، اما مشیت الهی بر این قرار گرفت که به اراک و سپس قم مهاجرت کند و آن تحولات را در حوزه به وجود آورد.[7]حاج شیخ تأکید می کرد طلبه اگر می خواهد ملا شود، باید بر سختی ها مقاومت کند و قیود دستوپاگیر را از بین ببرد.

خودش هم این گونه بود. بنده قبل از آمدن ایشان، پشت سرشان برای نماز جا میگرفتم؛ همین جایی که مرقدش است. وقت نماز جمعیت زیادی در انتظارش لحظه شماری می کرد؛ وقتی که می آمد از جای برمی خاستند.

با وجود برخی تنگناهایی که رژیم رضاخان فراهم کرده بود و تلخی های رنج آوری که تحمل می کرد، ابتهاج ویژه ای داشت. ایمان و تقوا به او قوّت قلب داده بود و در آن شرایط آشفته، عوض اینکه خم به ابرو داشته باشد و اوقاتش تلخ باشد، سیمایی شاداب داشت.[8]

نتیجه:
از عنوان دیدگاه آیت الله اراکی به این مطلب بسنده می کنیم که: برخی پنداشته اند آیة الله العظمی اراکی نماز جمعه را واجب عینی می دانسته اند درست نیست فتوای ایشان همان وجوب تخییری بود اما نماز جمعه را افضل الفردین می دانستند.

در هر حال خطبه های این نماز جمعه که سالهاادامه داشت در حقیقت درس قرآن و نهج البلاغه و اخلاق و آموزش تقوی و خداترسی بود و از این جهت امام و مامومین به آن بسیار اهمیت می دادندو حتی برخی از اساتید و بزرگان حوزه تا این اواخر با کمال اشتیاق در این مراسم شرکت می کردند.

 آیة الله اراکی به حق احیاکننده مراسم نمازجمعه در حوزه علمیه قم بودند و بیش از سی سال این آیین شکوهمند را اقامه کردند و روح و جان صدها عالم و دانشمند را با بیان خود معطر می ساختند.

درواقع روزهای جمعه مسجد امام حسن عسکری علیه السلام شاهد سخن گفتن واعظی متعظ و عالمی عامل بود که سخنانش از دل بر می آمد و بر دل می نشست.
 

پی نوشت:

1. سوره فاتحه ، آیه 5.
2 . یادنامه آیت ا... العظمى اراکى ، ص 322.