شرایط و آداب نماز در مسافرت

 

شرائط نماز مسافر
مسافر با هشت شرط باید نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت به جا آورد:

شرط اول: سفر او به مقدار مسافت شرعی باشد. یعنی رفتن یا برگشتن و یا رفت و برگشت او روی هم هشت فرسخ باشد، مشروط به این که رفتن او کمتر از چهار فرسخ نباشد.

شرط دوم: از اول مسافرت قصد پیمودن هشت فرسخ را داشته باشد، بنابراین اگر از ابتدا قصد پیمودن هشت فرسخ را نداشته و یا قصد پیمودن کمتر از آن را داشته باشد و بعد از رسیدن به مقصد تصمیم بگیرد به جایی برود که فاصله‌ آن با مکان اول کمتر از مسافت شرعی است، ولی از منزل تا آنجا به اندازه‌ مسافت شرعی است، باید نمازش را تمام بخواند.

شرط سوم: در بین راه از قصد خود مبنی بر پیمودن مسافت شرعی برنگردد، بنابر این اگر در بین راه، پیش از رسیدن به چهار فرسخ از قصد خود برگردد یا مردد شود، حکم سفر بعد از آن بر او جاری نمی‌شود، هر چند نمازهایی که قبل از عدول از قصد خود به صورت شکسته خوانده، صحیح است.

شرط چهارم: قصد قطع سفر در اثنای پیمودن مسافت شرعی با عبور از وطن خود یا جایی که می‌خواهد ده روز یا بیشتر در آن جا بماند نداشته باشد.

شرط پنجم: سفر از نظر شرعی برای او جایز باشد، بنابر این اگر سفر او معصیت و حرام باشد، اعم از این که خود سفر حرام باشد، مثل فرار از جنگ یا هدف از سفر، کار حرامی باشد، مثل سفر برای راهزنی، حکم سفر را ندارد و نماز تمام است.

شرط ششم: مسافر از کسانی که خانه به دوش هستند، نباشد. مانند بعضی از صحرانشینان که محل زندگی ثابتی ندارند، بلکه در بیابانها گردش می‌کنند و هر جا آب و علف و چراگاه پیدا کنند، می‌مانند.

شرط هفتم: مسافرت را شغل خود قرار نداده باشد، مانند باربر، راننده و ملوان و غیره، و کسی که شغل او در سفر است، ملحق به اینها است.

شرط هشتم: به حد ترخص برسد و منظور از حد ترخص، مکانی است که در آنجا اذان شهر شنیده نمی‌شود و دیوارهای شهر هم دیده نمی‌شود. هرچند بعید نیست که شنیده نشدن اذان برای تعیین حد ترخص کافی باشد.

ضمناً باید توجه داشت که شرایط نماز مسافر، مانند شرایط و خصوصیات سایر احکام اسلامی در قرآن نیامده است بلکه در سنت به آن اشاره شده است.
 

1ـ از جمله این که نماز قصر در سفرهای کمتر از هشت فرسخ نیست زیرا در آن زمان مسافر در یک روز معمولاً هشت فرسخ راه را طی می‌کرد.

2ـ و نیز افرادی که همیشه در سفرند و یا سفر جزء برنامه‌ی زندگانی آن‌ها شده است از این حکم مستثنا هستند زیرا مسافرت برای آن‌ها جنبه‌ی عادی دارد نه جنبه فوق العاده.

3ـ و نیز کسانی که سفرشان سفر معصیت است مشمول این قانون نمی‌باشند زیرا این حکم یک نوع تخفیف الهی است و کسانی که در راه گناه سفر می‌کنند نمی‌توانند مشمول آن باشند.

4ـ و نیز مسافر تا به حد ترخص نرسد (نقطه‌ای که صدای اذان شهر را نشنود و یا دیوارهای شهر را نبیند) نباید نماز قصر بخواند .

زیرا هنوز از قلمرو شهر بیرون نرفته و عنوان مسافر به خود نگرفته است و همچنین احکام دیگری که در کتب فقهی مشروحاً آمده و احادیث مربوط به آن را محدثان در کتب حدیث ذکر کرده‌اند.[5]

حد ترخص برای مسافر
مسافر، زمانی باید نمازش را شکسته بخواند که از حد ترخص بگذرد، یعنی حداقل به مقداری دور شود که دیوارهای محل اقامتش را نبیند یا اذان آن جا را هم نشنود و چنانچه قبل از آن بخواهد نماز بخواند، باید تمام بخواند.

اگر مسافر از جایی که نمازش تمام است، مثل‌ وطن، حداقل چهار فرسخ می‌رود و چهار فرسخ بر می‌گردد، نمازش در این سفر هم شکسته است. مسافری که به وطنش بر می‌گردد، وقتی دیوار وطن خود را ببیند یا صدای اذان آنجا را بشنود، نمازش تمام است.

وطن شرعی
وطن جایی است که انسان برای زندگی همیشگی خود اختیار کرده است خواه در آنجا به دنیا آمده باشد و وطن پدر و مادرش باشد و یا خودش آنجا را برای زندگی اختیار کرده است.

اگر جایی می‌رود که دو راه دارد، یک راه آن کمتر از هشت فرسخ و راه دیگر، هشت فرسخ یا بیشتر باشد، اگر از راهی برود که هشت فرسخ است، باید نماز شکسته بخواند و اگر از راهی برود که هشت فرسخ نیست، باید نماز را تمام بخواند.

کامل خواندن نماز مسافر
مسافر در دوصورت بایستی نمازش را تمام بخواند.
۱. در جایی که می‌داند و یا قصد دارد ده روز بماند.

۲. در جایی که سی روز با تردید مانده است؛ یعنی معلوم نبوده، می‌ماند یا می‌رود و تا سی روز به حالت تردید مانده و جایی هم نرفته است که در این صورت از روز سی و یکم باید نماز را تمام بخواند.

سفری که مقدمه شغل است
اگر شغل کسی سفر نباشد، لکن برایش کاری پیش آید که سفرهای متعددی بکند، باید قصر بخواند، مثل اینکه کاری در شهری دارد که احتیاج به مسافرت‌های متعدد داشته باشد.

بلکه همچنین است اگر منزل کسی تا حرم سیّد الشهداء (علیه‌السلام) مثلاً به مقدار مسافت باشد و نذر کند، یا بنا بگذارد که هر شب جمعه به زیارت حضرت سید الشهداء (علیه‌السلام) برود.

و همچنین است اگر منزلش تا شهری که کار و شغل او در آن شهر است به مقدار مسافت باشد و هر روز به آن شهر می‌رود، ظاهر آن است که در سفر و در شهری که وطنش نیست، نمازش را باید شکسته بخواند.[6]

سفر معصیت
اگر سفر معصیت باشد، نباید شکسته بخواند؛ چه خود سفر معصیت باشد، مانند فرار از میدان جنگ و مانند آن، یا هدف از سفر، معصیت‌ باشد، مانند آنکه مسافرت کند تا مثلاً راهزنی کند یا آنکه از سوی سلطان به چیزهایی که از راه ظلم به‌دست‌آمده نایل شود و مانند این‌ها.

البته اگر در اثنای سفر به حرام بیفتد، مثل غیبت کردن و مانند آن از چیزهایی که هدف مسافرتش نیست، باید قصر بخواند و سفر معصیت حساب نمی‌شود، بلکه اگر بر چهارپای غصبی هم سوار شود و مسافرت کند، بنابر اقوی، سفر معصیت نیست (و نماز را باید شکسته بخواند).

و همچنین اگر سفرش ضدّ واجب باشد به اینکه واجب را ترک نموده و مسافرت کند، مثل اینکه بدهکار باشد و طلبکارها مطالبه طلب می‌کنند و این شخص مسافرت کند با اینکه ادای بدهی در حضر ممکن است نه در سفر، که باید نماز را شکسته بخواند.

البته در موردی که مسافرت به‌خاطر ترک واجب صورت بگیرد، احتیاط (مستحب) آن است که جمع بخواند و این احتیاط ترک نشود، اگرچه وجوب تمام خواندن، در این فرض، خالی از قوّت نیست.[7]

نتیجه:
از  مطالب فوق حول محور شرایط و آداب نماز در مسافرت به چند نکته اشاره می کنیم.
الف: دانستن یا ندانستن علل و فلسفه ی احکام وجوب نماز را ساقط نمی کند.
ب:نماز در هیج حالتی عمدا برای مردها ساقط نمی شود.و برای زنها فقط در ایام خاص از آنها ساقط می شود.
ج:آداب و شرایط نماز واجب در مسافرت باید بر طبق اجکام شرعی مسافرت مرجع تقلید شخص خوانده شود. 
 

پی نوشت:
1. نساء/سوره۴، آیه۱۰۱.    
2.حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج۳، ص۹۰.    
3. حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۵۲۰، حدیث ۱۱۳۳۶
4. قاضی نعمان بن محمد،دعائم الاسلام،ج1، ص 194.
5. تفسیر نمونه، ج 4، ص 98، 96، 95، 94.
6. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۶۷، کتاب الصلاة، فصل فی صلاة المسافر، مسالة۲۴.    
7. موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۶۳، کتاب الصلاة، فصل فی صلاة المسافر، خامسها.