عوامل گرایش نوجوانان و جوانان به نماز

قال الله تبارک و تعالی: «و أمر اهلک بالصّلاة و اصطبر علیها»[1] «و تو اهلت را به برپایی نماز بخوان و در این امر پایداری و صبوری پیشه کن.»در گرایش نوجوانان و جوانان به نماز سه عنصر اصلی خانه، مدرسه و رسانه های گروهی نقش اساسی و محوری دارند.

تربیت و آموزش، انتقال اطلاعات نیست، بلکه تغییر در جهان بینی است.[2] هیچ تربیت و آموزشی بدون زمینه سازی، موفق نیست.

اگر مجموعه عناصر و عوامل تأثیر گذار در ارسال یک پیام ارزشی، از وحدت و هماهنگی لازم در عمل برخوردار نباشند، نمی توانند مؤثر واقع شوند و چه بسا آثار یکدیگر را خنثی کنند.

عناصر و عوامل تأثیر گذارنده در محیط خانه و مدرسه و جامعه در القای یک ارزش معنوی و رسانیدن پیام و بیان روح نماز، اگر عملا یکدیگر را نفی کنند .

و یا در برنامه ها و اظهار مطالب، هر کدام راه و هدفی متفاوت و مغایر با یکدیگر بپیمایند، در ذهن فرد تناقض به وجود می‎آورند و پیام منجر به ایجاد انگیزه، شوق، اراده و عمل نمی شود.
 

خانواده از عوامل گرایش به نماز

آموزش نماز و پرورش روحیه مذهبی مناسب برای اقامه آن، ابتدا از خانه شروع می‎شود و خانواده نقش مهمی در انتقال فرهنگ نماز از خود بروز می‎دهد. آنچه در مورد فرزند در گرایش به نماز مهم است، وجود انگیزه است.

و آنچه در تربیت و آموزش نماز اهمیت دارد، رسوخ روح معنوی نماز به اعماق دل اوست، نه تحمیل فرم و قالب به او. زمانی آموزش نماز به توفیق می‎انجامد و قرین موفقیت می‎گردد که با احساس خوشایندی همراه باشد.

بدون تردید همه انسان ها به طور فطری استعداد و گرایش به نیایش دارند، اما آنچه که درباره کودکان و نوجوانان مهم است، چگونگی روش های آموزش و نحوه ارائه و انتقال این ارزش هاست.

آداب و عبادت های مذهبی چون پاسخی به عالیترین نیازهای معنوی انسان است، اگر به طور طبیعی و با جلب رضایت قلبی جوانان ارائه شود، احساس خوشایندی در آنان برمی انگیزد و آن را به راحتی جذب می‎کنند.

چرا که احساسات و عواطف،مهمترین نقش را در تکوین و رشد و پرورش شخصیت جوان دارد. بدیهی است زمانی که نوجوان در معرض یادگیری و آموزش احکام و عبادات قرار دارد، لازم است از قبل برای این موضوع زمینه سازی شود.

تا همراه با آموزش، احساس خوشایندی در او ایجاد گردد و به این ترتیب، نتیجه ای مطلوب به بار آورد. در این صورت، تقویت چنین گرایش فطری نیز بسیار آسان و طبیعی خواهد بود.

کسب عادت ها و رفتارهای مذهبی پیش از آنکه متأثر از اندرزها و سخنان والدین باشد، معلول پذیرش رفتار، عواطف و احساسات مرتبط و همراه با مهر و محبت آنان است.

با بر انگیختن احساساتی خوشایند در حین انجام فرایض مذهبی در کودکان و نوجوانان، زمینه یادگیری رفتارها و احساسات مطلوب فراهم می‎گردد و این نیز به نوبه خود موجب تقویت انگیزه و گرایش به نیایش و ارتباط با پروردگار متعال می‎شود.

یادگیری بیشتر رفتارها و گفتارهای کودکان و نوجوانان، بر اساس مشاهداتی است که نسبت به اعمال والدین دارند و احساسی که فضای ارتباطی خانواده در آن ها پدید می‎آورد.

در کانون خانواده است که گرایش دینی افراد تقویت می‎یابد و خمیر مایه شخصیت مذهبی در آنان تکوین می‎یابد. در همین مکان است که رغبت ها، احساسات خوشایند و ناخوشایند و رفتارهای متعادل و نا متعادل و نگرش ها و باورهای درست یا غلط منعقد می‎گردد.

امام علی (ع) می‎فرماید:«قلب الحدث کالارض الخالیة ما ألقی فیها من شیء قبلته فبادرتک بالادب قبل ان یقسو قلبک و یشتغل لبّک»[3]

«قلب نوجوان، همچون زمینی خالی است. هر بذری که در آن افکنده شود می‎پذیرد. من پیش از آنکه دلت سخت گردد و فکرت مشغول شود، به ادب و تربیت تو مبادرت نمودم.»

بسیاری از رفتارها و گرایشات کودک و نوجوان، از قبیل گرایش به نماز و روزه و شرکت در کارهای خیر و اهمیّت دادن به وظایف و تکالیف دینی، غالباً متأثر از تجارب خوشایند تربیتی آنان در خانه و خانواده است.

کودکان به شدت نیازمند و تشنه یادگیری هستند و احتیاج به امنیت و آرامش خاطر و اتصال به یک منبع قدرت و رحمت و عطوفت دارند. آوای ملکوتی قرآن و نوای دلنشین اذکار نماز، حتی در دوران بارداری مادر موجب جنب و جوش و شکوفایی گرایش و احساسات دینی در کودک می‎شود.[4]

سکوت، عصبانیت، رفتار، نگاه و سخن پدر و مادر و اطرافیان، برای کودکان سر مشق و اِعمال بجای هر کدام، سبب ارضای نیاز و اغنای گرایش فطری آنهاست. آنان پیوسته می‎آموزند و نسبت به هر چیز کنجکاوند.

خانواده باید تلاش کند تا آموخته های مذهبی آنان با تجارب و احساسات خوشایندی شکل بگیرد. سعه صدر، ابراز احساس خرسندی و روحیه رضایتمندی، گرایش به این احساسات مذهبی را برای کودکان گوارا می‎سازد.

بر این اساس، زیباترین و خوشایندترین حالات و اوقات کودکان و نوجوانان در خانواده زمانی است که پدر و مادر آماده اقامه نماز می‎شوند، آنگاه که کودک همه شادی و نشاط را در چهره بر افروخته و شادمان اطرافیان خویش مشاهده می‎کند.

یعنی به هنگام وضو گرفتن و جا نماز انداختن و معطر ساختن لباس نماز و خود را به زیباترین شکل آراستن [5] و گوش فرا دادن به آوای دلنشین قرآن و اذان [6]

که نسیم آرامش بخشی در کالبد افراد می‎دمد و روح چون پرنده ای که از بند و قفس آزاد شود، در فضایی ملکوتی بال و پر می‎گشاید و به سوی محبوب حقیقی اوج می‎گیرد:
  خانواده‌ها می‎توانند بسیاری از رفتارهای مطلوب و احساسات خوشایند و دوست داشتنی خود را به طور غیر مستقیم در قالب ارزش‌ها و احکام دینی و از طریق بهره‌گیری از الگوهای رفتاری، در وجود کودکان و نوجوانان تثبیت نمایند.

مشاهده رفتار اطرافیان، انگیزه ای قوی و غنی برای یادگیری و آموزش فرزندان است، در حالی که آموزش های خطابی و توصیه های مستقیم و آمرانه، نه تنها چندان رغبت و انگیزه ای در درون جوان و نوجوان ایجاد نمی کند، بلکه گاهی مایه آزردگی و تنفر نیز می‎شود.

نماز خواندن کودکان خردسال نیز رفتاری است که در آغاز امر از طریق مشاهده حرکات پدر و مادر و اطرافیان آموخته می‎شود و فرد نسبت به موقعیت و حالات رفتار آنان احساس معنوی خاصی پیدا می‎کند.
نحوه نماز خواندن، چگونگی نگرش اطرافیان نسبت به نماز و میزان اهمیّت دادن آنان نسبت به این فریضه الهی، حالت ایستادن به نماز، تأنی و ادب و وقار در نماز، نحوه نماز خواندن، حضور قلب در نماز و توجه و خضوع و خشوع افراد خانواده، در کودکان بسیار تأثیر می‎گذارد.

وقتی که کودک نسبت به رفتار و نحوه حرکات و حرف زدن والدین و اطرافیان کنجکاو می‎شود، باید توجه داشت که کنجکاوی وی بی هدف و بی نتیجه نیست، بلکه متضمّن الگوگیری و مشارکت فعالانه او به صورت انجام تجربه ای جدید در فرازهای حساس زندگی است.

زمانی که نوجوان، الگوهای رفتاری مطلوب خویش را در موقعیت‌ها و شرایط مختلف زندگی، در رفت و آمدها، میهمانی‌ها و برخوردهای فامیل و دوستان و از جمله حضور آنان در صفوف نماز جماعت مشاهده می‌کند، احساس شادمانی و شوق و شعف سراسر وجودش را فرا می‌گیرد و عمیقاً نسبت به رفتار آنها کنجکاو می‌گردد و از آنان الگو می‌گیرد.

مهیا کردن چنین فضایی، بخصوص اگر همراه با مشارکت فعال کودکان و نوجوانان و همسالان آنان باشد، برایشان بسیار دلنشین و دلپذیر است، همین امر به تدریج گرایش به امور مذهبی و روحیه اجتماعی را در آنان تقویت می‎نماید.

بدیهی است هر قدر الگو محبوب تر باشد، یاد سپاری رفتار آسان تر می‎گردد. نگاه ها و حالات چهره فامیل و یا همسالان نسبت به یکدیگر دراین هنگام، اگر با تعظیم و تکریم و گشاده رویی همراه باشد، بر میزان تقویت گرایش معنوی کودکان و نوجوانان می‎افزاید.

آنان از مشاهده این حالت ها و به سر بردن در این لحظات، غرق در سرور و خوشحالی می‎شوند و سعی دارند که خود این قبیل رفتارها را با اشتیاق تمام باز آفرینی کنند.

پدر و مادر و اطرافیان اگر در رفتارهای خود، به راست گویی، صداقت، عفاف و حجاب، صبر و بردباری و توجه و حساسیت نسبت به اوقات نماز ارج بنهند و در عملکردهای خود ثابت قدم باشند.

تأثیر گذاری و درون سازی گفتار و رفتارشان به مراتب بیشتر از زمانی است که تنها با گفتار و یا اجبار، فرزندان خویش را به کارهای مذهبی وادار سازند، در حالی که خود در عمل سهل انگاری می‎کنند.

لحظه های حساس و پر جاذبه رفتار پدر و مادر در ایجاد فضایی دوستانه و صمیمی و دلنشین عاطفی در مواجهه با فرزندان، سبب می‎گردد که آنان بدون زحمت، رفتار مورد علاقه خود را مورد توجه و تقلید آگاهانه قرار دهند.

پدر و مادر و اعضای خانواده، اگر توجه داشته باشند که در خانه یا سفر یا گردش، در میهمانی و یا حین کار و به طور کلی در هر موقعیتی که ندای پر طنین و دلنشین اذان را می‎شنوند.

از هر کاری که دارند، دست کشیده و پیش از هر چیز دیگر به اقامه نماز اهمیت دهند، در تلقی و نگرش فرزندان نسبت به این فریضه الهی تأثیر مضاعف خواهد داشت.

باید برای تعلیم و تربیت نماز زمینه سازی کرد و همه جوانب و ابعاد گوناگون قضیه را در نظر گرفت و کوشید تا همه عوامل مهم و دست اندر کار و تأثیر گذار از وحدت و هماهنگی لازم برخوردار باشند.

مدرسه از عوامل گرایش به نماز
در مدرسه هنگامی که نوجوانان و جوانان، در موقعیت های مختلف اوقات تحصیل، هنگام شنیدن اذان، در کلاس یا در راهرو مدرسه بدون هیچ تکلفی، مشاهده کنند که معلمان و مربیان مشتاقانه به سوی نماز می‎شتابند.

در اثر احساس همانند سازی به شوق و رغبت در می‎آیند و به اقامه نماز گرایش فزون تری پیدا می‎کنند. بهتر است در مدرسه قبل از شروع نماز یا حتی قبل از رفتن به نماز هفتگی جمعه، برنامه هایی تدارک دیده شود که زمینه ساز احساسی خوشایند برای دانش آموزان باشد.

تا عزم و اراده و رغبت و انگیزه لازم برای انجام این فریضه، با طیب خاطر در آنان پدید آید. هر قدر شخصیت الگوهای تربیتی و پرورشی برای دانش آموزان، محبوب و دوست داشتنی تر باشد.

تأثیر پذیری آنها افزایش می‎یابد. روشن است که هرگز نباید به اجبار و تحمیل و فشار، دانش آموزان را به انجام فریضه نماز وادار کنیم. در عوض شایسته است بیش از هر چیز، جاذبه های رفتار خود را در بیان ارزش ها، با فراهم کردن مقدمات نماز افزایش دهیم.

اگر چنین فضایی بر مدارس حاکم باشد، روحیه معنوی دانش آموزان افزایش می‎یابد و در نمازخانه مدرسه ارتباط شوق آمیز همسالان گسترش می‎یابد.

سالن نمازخانه مدرسه که مثلا با موکت سبز رنگی آراسته شده، تمیزی، سادگی و زیبایی در آن موج می‌زند، محیط مناسب و دلپذیری را برای اقامه نماز فراهم می‎سازد. استفاده از رنگ های آرامش بخش، همچون آبی و نیلی و فیروزه‌ای، بهره‌گیری از خطوط منحنی دیوارها و محراب، فضای نمازخانه را گیرا و دلنشین می‌سازد.

استشمام بوی عطر و گلاب و نورپردازی جالب با رنگ های سبز و پخش ملایم نوای گوش نواز تواشیح مربوط به اسماء اللّه، قبل از شروع نماز، محیط را سرشار از حال و هوایی معنوی و روحانی می‎کند.

بیان قصه های لطیف و خاطره‌های زیبا و اجرای نمایشنامه‌های دل‌انگیز با زبانی شیرین و دوست داشتنی، برای ارائه احکام و روش‌های اخلاقی و نماز سازی و تصویر سازی از ارزش ها و رفتار انسان های وارسته و رهبران و اسوه های مذهبی، تأثیرات بسیار مؤثری در یادگیری و گرایش و پایداری نسبت به ارزش های مذهبی و فهم درست از اقامه حقیقی نماز، در بین دانش آموزان به جای خواهد گذاشت.

برپایی نماز در مدارس، همراه با معلمان و مربیان و مدیر و همچنین اقامه نماز در پارک ها و یا برگزاری آن در میدان های ورزشی، اردوها و مجامع عمومی، می‎تواند برای دانش آموزان دل انگیز و به یاد ماندنی باشد.

توجه به سرویس های بهداشتی و وضو خانه مدارس و پاکی و تمیزی آن، در ترغیب دانش آموزان برای گرفتن وضو و شرکت در جمع دانش آموزان در نماز خانه مدرسه، برخورد با چهره گشاده و باز در این هنگام، همه و همه زمینه های آماده سازی و تقویت و افزایش گرایش به نماز را در دانش آموزان فراهم می‎سازد. قران در این باره با صراحت تمام می‎فرماید:

«و أمر اهلک بالصّلاة و اصطبر علیها» و تو اهلت را به برپایی نماز بخوان و در این امر پایداری و صبوری پیشه کن. به همین جهت، در خانواده بزرگ مدرسه نیز، قدرت و تحمل و صبر و حوصله مدیر، ناظم و مربی پرورشی و معلم راهنما برای برپایی نماز باید بالا باشد .

و از سخت گیری های بی مورد و تحقیر دانش آموزان در فراخوانی به این امر الهی، جداً باید خود داری شود، برای نماز از بهترین مکان ها و بهترین لباس ها استفاده شود و از محل تنگ و تاریک و کثیف و مخروبه پرهیز گردد.

برای شرکت دادن دانش آموزان کلاس اول و دوم دبستان در نماز جماعت باید توسط معلم به تدریج در کلاس زمینه سازی شود و در آنان تشنگی لازم را برای ورود در جمع سایر همکلاسی ها در نماز خانه فراهم کرد و نیز لازم است به عنوان تشویق، گاه گاهی به همراهی معلم در نماز جماعت مدرسه حضور یابند.

محل نماز خانه باید به قدری جذاب و دوست داشتنی و خاطره انگیز باشد که دانش آموزان قبل از شروع ساعت نماز، همیشه در انتظار وقت نماز لحظه شماری کنند. ناظم نباید با تند خویی و عتاب و خطاب، زمینه آزردگی روانی دانش آموزان را فراهم آورد.

مراقبت باید غیر مستقیم باشد و اگر احیاناً دانش آموزی در انجام نماز کاهلی نشان می‎دهد، باید در مرحله اول علت آن بررسی شود و سپس زمینه شرکت وی در جمع دوستان و همسالان در نماز خانه فراهم آید.

برگزاری مراسم و دعوت برای ناهار و یا افطار در نماز خانه، به مناسبت های مختلف، جزء خاطرات فراموش نشدنی دانش آموزان خواهد بود. صبر و بردباری و رفتاری متین و معقول مسؤولان مدرسه، اگر همراه با عطوفت و مهربانی باشد، در دانش آموزان احساس و نگرشی مثبت نسبت به اقامه نماز پدید می‎آورد.


کارهایی که در مدارس برای نماز صورت بگیرد.
* تقویت گرایش مذهبی دانش آموزان : دانش آموزان خود علاقه مند به مسائل مذهبی می باشند و این یک نیاز درونی که مسائل تربیتی خانواده و جامعه و غیره در آن موثر بوده است و می باشد.

*آشنایی دانش آموزان با احکام نماز : بر پدران ومادران و اولیاء مدرسه لازم است که دانش آموزان را با نماز و احکام آن وضو ، طهارت ، مبطلات غیره آشنا می کنند.

* برنامه ریزی بنا به جنسیت و پایه تحصیلی : در مدارس ابتدایی اجرای جشن تکلیف در مدارس دخترانه و فراهم نمودن چادر نماز و شرکت دانش آموزان در نماز جماعت مسجد محل در نماز جمعه موثر است.

* اعتقادات مذهبی اعضای خانواده از عملکرد تربیتی والدین ، میزان تحصیلات و شغل اثر گذار است : پدر و مادر یا اعضای خانواده و تحصیلات و آگاهی خانواده شغل مناسب که در کنار هم بودن تاثیر دارد .

*حضور دبیران کارکنان مدرسه در نماز جماعت : در صورتی که دبیران و کارکنان در نماز جماعت حضور داشته باشند بر حضور فعال دانش آموز تاثیر گذار و موثر است .

 *روابط صمیمانه اولیاء مدرسه با همدیگر و دانش آموزان : نماز در کنار هم بودن اعضاء با هم است یعنی کسی در ظاهر بر کسی برتری ندارد و در ارتباط با هم صمیمی باشد دانش آموز بداند در برابر خداوند کسی بر کسی برتری ندارد و اخلاق و منش اولیاء مدرسه در نمازخانه بخاطر خداست

*حضور مربی تربیتی در مدرسه : مربیان از کسانی هستند که وقت و فرصت جهت این امر دارند اما بعضی از مدارس به علت تعداد کم دانش آموز مربی ندارد .

* میزان محبوبیت مربی تربیتی :اگر مربی محبوب باشد پیش دانش آموزان بر رونق نماز جماعت می افزاید .

* تشویق دانش آموزان : تشویق کلامی، مادی ، غیره بر حضور آنان می افزاید .

* ارتباط معلمان بادانش آموز ان:نماز باعث ارتباط فیزیکی و کنار هم بودن است و باعث می شود که علاقه قلبی دو سویه بیشتر شود .

* برنامه ریزی مدیران و مربیان برای اقامه نماز: اهمیت به نماز ، نصب برنامه نماز جماعت در تابلو واعلام در مراسم صبحگاه و ظهر گاهی تاثیر نیست .

* کیفیت برنامه ریزی مدارس : زمان اجرای نماز ، مدت اجرا، فراهم آوردن شرایط برای حضور دانش آموزان بر شکوه نماز جماعت می افزاید .

* کیفیت آموزشی در مدرسه : چگونگی آموزش در مدرسه در رابطه با مسائل دینی و احکام تاثیر بسزایی دارد

* کیفیت فوق برنامه ها : فوق برنامه یک مکمل آموزشی است زمان ، مدت استراحت ، کیفیت آموزشی در آنها بر نماز تاثیر دارد .

* وجود کتابهای دینی و نشریات : در مدرسه باید کتاب و نشریه ها و منابع جهت برآورد نیاز های دانش اموزان باشد

* وضعیت اعتقادی دوستان و همسالان : با توجه به سن دانش آموزان و تاثیر پذیری خیلی زیاد از همسالان اولیای دانش آموزان و مدرسه مواظب باشند که علاوه بر ارتباط ظاهری بعد اعتقادی را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.

* نقش معاشرت دوستان و همسالان : رفت و آمد بین راه مدرسه ارتباط خانواده با افراد بر نماز و اعتقاد تاثیر گذار است و اینکه با چه خانواده هایی و افرادی ارتباط دارد.

* عوامل مربوط به جو و محیط اجتماعی : در جامعه ای که زمینه رشد و تبلیغ مسائل دینی باشد با جامعه ای که چنین نباشد تربیت و علاقه دانش آموزان متفاوت است .

*- تبلیغات رسانه های گروهی : رسانه های تبلیغاتی نقشی که ایفا می کنند معجزه آساست اما باید برنامه های غنی داشته باشند . متناسب با نیازها روانی دانش آموزان

* نقش پذیری الگو های اجتماعی : افرادی که در اجتماع از ورزشکاران ، دانشمندان ، و غیره هستند نقش اصلی ایفا می کنند که خود اهل باشند دانش آموز نقش می پذیرد .

* تشکیل ستاد اقامه نماز در آموزشگاه ، اداره ، و حضور نماینده دانش آموزان در آن : بر اهمیت موضوع می افزاید در صورتی که ظاهری و سوری نباشد

* ارتباط گروه های دانش آموزان عضو ستاد مدارس با هم: دانش آموزانی که ستاد اقامه نماز مدارس هستند با هم جلساتی داشته باشند از تجربیات هم استفاده کنند

*- مشارکت دانش آموزان در فعالیت نماز خانه و برپایی نماز جماعت : به دانش آموزان مسئولیت نقش واگذار گردد لذت می برندو بر سایرین تاثیر مثبت دارند مانند منظم نمودن سجاده ها .

* تکریم دانش آموزان فعال : از دانش آموزانی که در نماز خانه فعالند باید تقدیر شود. مثلا امورات بهداشتی ، روشنایی نظم را بر عهده دارد .

* برگزاری مسابقه آموزشگاهی ، شهرستانی ، استانی ، کشوری در مورد احکام و فلسفه نماز : بر اهمیت آن می افزاید.

* تهیه تراکت و بروشور های جذاب در زمینه نماز و نماز جماعت میان دانش آموزان و معلمان

* برپایی نمایشگاهی از آثار هنری و فرهنگی مربوط به اقامه نماز : در آموزشگاه، شهرستان، استان ، و کشوری که اهمیت موضوع را می رساند.

* برنامه ریزی جهت جذب دانش آموزان : در نمازخانه با نظر خواهی از دانش آموزان فعال و اهمیت دادن به نظر آنها در طرحی که به نام اصحاب الصلاة آماده نموده ام

* پذیرایی از دانش آموزان شرکت کننده : در نماز خانه بعضی از اوقات تاثیر بسزایی دارد

* اختصاص زنگ نماز در مدارس : با توجه به اینکه اوقات شرعی با ساعات کار اداری همخوانی ندارد یکی از مشکلات برگزاری نماز در مدارس نبود وقت مناسب است اگر در یک زنگ دقایقی بعنوان زنگ نماز پیش بینی شود خیلی موثر است .

* تامین نیروی انسانی مناسب جهت جذب و تربیت مربیان و دانش آ موزان : این به یک برنامه طولانی مدت و دارای هزینه می باشد که باید برنامه ریزان سطح کلان به این مهم توجه کنند .

*- طول ندادن بیش از حد به نماز : زیرا حدیث است که بخاطر رعایت حال پیران و کودکان باید نماز طولانی نباشد .

* تقدیر از همکاران فعال در نماز به صورت مادی و معنوی : مثلا اعطای تقدیر نامه از طرف مدیر مدرسه یا مدیریت منطقه یا هدیه ای مادی که باعث ایجاد انگیزه در همکاران می شود .

*-انتخاب امام جماعت فعال و خوش اخلاق : امام جماعتی موفق است که نماز را به عنوان یک وظیفه دینی انجام دهد و با مطالعه برآگاهی های خود افزوده و دانش آموزان را نسبت احکام و اهمیت نمازآشنا کند . با توجه به اصل تولی و تبری با دانش آموزان دوست باشد .

* استفاده از نظریات و پیشنهادات و دست ساخته ها و هنر نمایی دانش آموزان و همکاران در مدرسه و برجسته نمودن این فعالیتها جهت تشویق سایرین

* سرویس بهداشتی مناسب : از جهت تعداد به نسبت دانش آموزان ، نظافت ، و مکان

*- وضو خانه مناسب : آب گرم ، محل مناسب جهت وضو -صابون مایع

* نوشتن دعاو احادیثی در زمینه وضو جهت اطلاع و آگاهی دانش آموزان

* نزدیک بودن سرویس بهداشتی و وضو خانه به نماز خانه که وقت دانش آموزان زیاد تلف نشود .

* وجود دمپایی لازم برای وضو گرفتن : با توجه به حساسیت دانش آموزان نسبت به نظافت

*و کفشهایشان وجود دم پایی لازم و ضروری است.

* نمازخانه باید مجهزبه وسائل حرارتی مناسب باشد : نماز خانه سرد مکان مناسبی برای

*نماز خواندن نیست و دانش آموزان استقبال نمی کنند.

* در فصل گرما وسایل خنک کننده ضرری است .

* نمازخانه از میان اتاقها مناسب ترین و بهترین اتاق باشد .

*- فضای مناسب جهت حضور دانش آموزان نماز خوان در نماز خانه باشد.

* از نظر فرش مناسب باشد .

*- پرده، سجاده ، جاکفشی مناسب موجود باشد .

* وقت مناسب برای ادای نماز و استراحت باشد .

* طرح سوال دینی و قرآنی و در نظر گرفتن جایزه ای برای برندگان

* نصب پوستر های آموزشی نماز .

* تشویق دانش آموزان نماز خوان در مراسم صبحگاه و ظهرگاه.

* راه اندازی اردوی نماز برای دانش آموزان نماز خوان .

* دعوت از شخصیت های مذهبی شهرستان جهت ایراد سخنرانی و راهنمایی دانش آموزان

*-اجرای نمایش ،تاتر ، سرود، در ارتباط با نماز

* اختصاص یک تابلوی اعلانات به نماز

* نمایش فیلم های کوتاه در ارتباط با نماز

* نشست با دانش آموزان مدارس همجوار و استفاده ازنظریات ابتکارات و خلاقیت های آنها

* نیاز سنجی از دانش آموزان مدرسه .

* تهیه تلویزیون ، سی. دی ، دی. وی. دی ، در نماز خا نه برای نمایش فیلم های دینی و مذهبی .

* نمازخانه از لحاظ نور و هوا مشکلی نداشته باشد .

* وجود کتابخانه کوچکی مختص به نمازخانه حاوی کتاب احکام ، قرآن ، رحل قرآن و ......

رسانه از عوامل گرایش به نماز
رسانه ها تکنولوژی عظیمی هستند که دنیای ما را به تسخیر خود در آورده اند و پس از خانه و مدرسه از دیگر عوامل تأثیر گذار بر روح کودک و نوجوان هستند.[8]

رسانه ها از نخستین دوران زندگی تا پایان حیات انسان، به عنوان عامل آموزنده و تأثیر گذارنده بسیار قوی نقش دارند.بنابراین، ظهور رسانه ها، تولد دنیای نوینی است که بدون توجه به آثار تربیتی آن، توفیق در آموزش و گرایش به نماز امکان پذیر نیست.

رسانه ها آموزشگاه میلیاردها انسان است و در اعماق دل و ذهن اعضای خانواده ها رسوخ کرده است. رسانه‌ها معلم و کلاس همگانی و همه جایی و بدون انحصاری است که تمام لحظات خالی و غیر رسمی انسان امروز را پر کرده و در ایجاد انگیزه و پذیرش یک عمل و شکل دادن عادت های خوب یا بد، نقش بسیار مؤثری ایفا می‎کند.

اگر برنامه ها و زمان پیام رسانه ها با تفکر و ارزش های معنوی و مذهبی جامعه و خانه و خانواده انطباق نداشته باشد، آموزش و القای پیام های دینی و تربیتی اثری نخواهد داشت و هر پیامی از طرف پدر، مادر، معلم، همانند یخی در مقابل حرارت شدید و همه جانبه ذوب خواهد شد و از بین خواهد رفت.

در این شرایط، جوانان شخصیت دو گانه ای پیدا می‎کنند، دچار بحران عاطفی و فکری می‎شوند و بعدها طی همنوایی با سیل این بحران، به هر سمت و سویی سوق پیدا می‎کنند و بدون اراده و اندیشه بدان سو روانه می‎شوند.

در تهیه و تولید پخش برنامه از طریق رسانه ها برای کودکان و نوجوانان باید بسیار دقت کرد و برای این مسأله مهم آموزش و پرورش، یعنی احساسات و گرایشات دینی به ویژه نماز، بیشترین اهمیت را قائل شد.[9]

برنامه های تلویزیونی اگر با ارزش ها و تفکر جامعه هماهنگ نباشد در اندیشه فرد بحران و تناقض ایجاد خواهد کرد و انتخاب بهتر را برایش مشکل خواهد ساخت.

در لحظاتی که پدر و مادر و مدرسه و مسجد، همه به نماز اول وقت اهتمام نشان می‎دهند، پخش سریال های خارجی و داستانی جذاب و دلربا از تلویزیون به چه معناست؟

بزرگترین تأثیر ناخودآگاه مشاهده روابط بسیار نزدیک و گرم دختر و پسر در برخی از فیلم های خارجی و داخلی، عدم شوق و رغبت به نماز و ایجاد کسالت در انجام فرایض است.

این نحوه نمایش روابط دختر و پسر در فرهنگ اسلامی جایی ندارد، از این رو، به طور طبیعی و تدریجی اثر تخریبی خود را در روحیه جوان باقی خواهد گذاشت و خود نوعی تهاجم فرهنگی از طریق رسانه هاست.

رسانه یکی از عوامل مؤثر مهم زندگی است و باید با خواست و ارزش های معنوی خانه و خانواده و جامعه همسو و هماهنگ باشد، تا بتواند گرایش به نماز اول وقت را در نوجوانان و جوانان زنده نگه دارد.

بنابراین، برای رسیدن به روح و پیام معنوی نماز و درک فضیلت وقت نماز، تأکید بر ضرورت ایجاد یک سیستم سه گانه (خانه، مدرسه، رسانه) به صورت عناصر هماهنگ و حرکت کننده در یک جهت واحد، امری منطقی و اجتناب ناپذیر می‎نماید.

باید این مجموعه به هم پیوسته، برای انتقال فرهنگ نماز، هماهنگ و ـ از همه بالاتر ـ همدل باشند. اگر شیوه های تربیتی مربوط به نماز و برنامه های زمینه ساز و جانبی اوقات فراغت در خانه، مدرسه و رادیو تلویزیون با هم متناقض باشند، کودکان و نوجوانان به شکل صحیح به نماز گرایش پیدا نخواهند کرد و روح حقیقی نماز در وجود آنان تحقق نخواهد یافت.

نتیجه:
والدین مسئول عقائد،افکار و اخلاق فرزندان هستند و فرزندان، امانتی در اختیار والدین؛ پس هر نوع کوتاهی، خیانت به امانت است.

اگر به لباس و مسکن و تحصیل فرزند برسیم؛ ولی فرزند ما نسبت به نماز کاهل باشد، نتیجه اش این می شود که سرمایه خود را فدای دنیای دیگران کرده ایم،ولی دست ما در قیامت خالی است.

نماز یک کلاس تربیتی است که در یکی از محیط های تربیتی به نام مدرسه مخصوصاً دوره راهنمایی و دبیرستان با آموزش و مطلع کردن دانش آموزان از اهمیت نماز، اثرات روحی و درمان جسمی (از لحاظ پزشکی)ا دارد.

در دوران نوجوانی و جوانی که مهم ترین دوره شکل گیری شخصیت انسان به شمار می رود، نماز بزرگ ترین عبادت برای خدا، و مهم ترین سفارش انبیای الهی است، که نقش موثری در ساختار شخصیتی انسان ها دارد.

علاوه بر این که دوره بلوغ و تغییرات جسمی و روحی بوده، و همچنین مرحله انتقال از دوران کودکی است، دوره شخصیت طلبی، اثرپذیری، علاقه مندی به مذهب و بهترین دوره تربیت و هدایت نیز محسوب می شود.

صدا و سیما با استفاده از هنر نمایش در به تصویر کشیدن نگرش و رفتار پیشوایان، رهبران و الگوهای محبوب در ارتباط با نماز، می‌تواند تأثیرات بسیار مؤثر و پایداری در ایجاد بازخوردهای نوین نسبت به ارزش و جایگاه نماز در بین همة مردم به ویژه نوجوانان و پرورش حسّ مذهبی آنها داشته باشد.
 

پی نوشت ها:

[1]. (طه، 20 آیه 132.)
[2]. تربیت صحیح تغییر سازنده در بینش و منش فرد است.
[3]. نهج البلاغه، نامه 31.
[4]. تحقیقات انجام شده نشان داده است که جنین انسان در ماه های آخر بارداری نسبت به صداهای مختلف حساس است و در رشد و پرورش خود، به خصوص از کلام مادر و صداهای مختلفی که مادر به آن گوش فرا می‎دهد، متأثر است.
[5]. «یا بنی آدم خذوا زینتکم عند کل مسجد» ای فرزندان آدم در هر جایگاه نمازی خود را بیارید. (اعراف 7 آیه 31)
[6]. پیامبر (ص) دلتنگ که می‎شدند، می‎فرمودند:«ارحنی یا بلال.» ای بلال (با گفتن اذان) به من آرامش ببخش (و بعد نماز می‎خواندند).
[7]. حافظ