جغرافیای انسانی شهر تهران

در 1304 ش، تهران رسماً عنوان شهر یافت. (1) براساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن، شهر تهران در 1375 ش دارای 6758845 تن جمعیت ساکن در 22 منطقه‌ی شهرداری، شامل محدوده‌ی قانونی با حدود هفتصد کیلومترمربع وسعت، بوده است. (2) از این جمعیت، 98/37% مسلمان، 0/85% مسیحی، 0/16%زردشتی،0/10% کلیمی و 0/52% پیروان ادیان دیگرند. (3) زبان رایج در تهران، زبان فارسی با لهجه‌ی تهرانی است.
ایستگاه راه آهن در جنوب شهر و پایانه‌های مسافربری در مشرق و جنوب و غرب و فرودگاه‌های مهرآباد در غرب و امام خمینی در جنوب غربی مبدأ و مقصد مواصلاتی این شهر با اقصی نقاط ایران و جهان هستند. از فرودگاه نظامی قدیمی آن (دوشان تپه) برای آموزش پرواز استفاده می‌شود. (4)
در 1379 ش، قطار شهری (مترو) تهران - کرج، و در 1380 ش، قطار درون شهری در دو محور شمال - جنوب و مغرب - مشرق شروع به کار کرد.
در زمینه‌های فرهنگی و آموزشی و ورزشی و تفریحی، شهر تهران در 1373 ش دارای این اماکن بوده است: مصلا (از ساخته‌های بعد از انقلاب اسلامی ایران) به مساحت دو میلیون مترمربع در اراضی عباس آباد در منطقه‌ی 7 شهرداری، 1400 مسجد، 209 تکیه و حسینیه‌ی ثابت، 78 امامزاده و زیارتگاه، سی مرکز آموزش علوم دینی، برای پیروان سایر ادیان از جمله برای زردشتیان چهار آدریان، برای کلیمیان هجده کنیسه و برای مسیحیان سی کلیسا، 354 پیش دبستان، 2268 دبستان، 1081 مدرسه‌ی راهنمایی، 529 دبیرستان، نُه دانشسرا، 92 هنرستان، شانزده مرکز تربیت معلم، 95 دانشگاه، دانشکده، آموزشکده و مرکز آموزش عالی، دَه مؤسسه عالی آموزش هنر، هشت هنرستان هنر، 34 آموزشگاه آزاد هنر، هفتاد مرکز پژوهشی، بیست کتابخانه‌ی عمومی، 382 کتابخانه‌ی اختصاصی، 135 کتابخانه‌ی دانشگاهی، 31 مرکز فرهنگی - هنری کودکان و نوجوانان، 23 نگارخانه، 77 سینما، 32 موزه، 468 چاپخانه، 814 کتاب فروشی و انتشارات، 123 باشگاه، 39 زورخانه، 71 استخر، 23 ورزشگاه، 71 ورزشگاه اختصاصی بانوان، چهار مجموعه‌ی فرهنگی - ورزشی، یازده مجموعه‌ی فرهنگی - تفریخی، 433 بوستان و 72 بنای تاریخی. همچنین، تهران دارای 513 نشریه بوده است. مجموعه‌ی فرهنگی آزادی (نام آن در گذشته: موزه‌ی شهیاد)، واقع در میدان آزادی، در 1350 ش و مجموعه‌ی ورزشی آزادی (نام آن در گذشته: مجموعه‌ی ورزشی آریامهر)، در ناحیه‌ی غرب تهران در 1353 ش بهره‌برداری شدند. در 1357 ش، فرهنگ‌سرای نیاوران در شمال شرقی شهر و در 1370 ش، فرهنگ‌سرای بهمن در جنوب شهر گشایش یافت. خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (تأسیس در 1313 ش با نام خبرگزاری پارس) و سازمان صدا و سیما (تأسیس در 1319 ش با نام رادیو ایران) دو مرکز مهم اطلاع رسانی این شهر در سطح ملی و بین المللی است. (5)
گفتنی است که از 1373 تا پایان 1382 ش، تعدادی از داده‌های آماری مذکور تغییر یافته است؛ مثلاً شمار مساجد به 2000 (استعلام از مرکز رسیدگی به امور مساجد، تهران)، تعداد مدرسه‌ی راهنمایی به حدود 1800، دبیرستان به 1500 و هنرستان به 450 رسیده، تعداد کتابخانه‌های عمومی تا هشتاد و کتابخانه‌های مساجد تا نود افزایش یافته، (6) شماره‌ی ناشران فعال به پیش از 3700 تا رسیده (براساس استعلام از خانه‌ی کتاب)، بوستان‌های تهران (شامل بوستان‌های محله‌ای، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای) تا 1275 افزایش یافته (7) و تعداد نشریات دارای مجوز از مرز 1500 گذشته است (8) در 1372 ش، فرهنگ‌سرای جوان (نام پیشین آن: فرهنگ سرای خاوران) در جنوب شرقی تهران به بهره‌برداری رسیده و تا پایان 1382 ش، پنج خبرگزاری داخلی نیز در این شهر تأسیس شده است.

پی‌نوشت‌ها:

1. ر.ک. ایران. وزارت کشور، معاونت سیاسی، ص 26.
2. مرکز آمار ایران، 1376 ش، ص هفتاد و شش.
3. مرکز آمار ایران، 1378 ش، ص شانزده.
4. فرهنگ جغرافیائی آبادی‌ها، ج 38، ص 97-98.
5. ر.ک. راهنمای فرهنگی تهران، جاهای مختلف.
6. فضاهای فرهنگی ایران، ج 1، ص 66-71، ج 3، ص 41-49.
7. ر.ک. اطلس پارکهای تهران.
8. ر.ک. ایران. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1383 ش.

منبع مقاله :
مومنی، مصطفی ...و دیگران، (1389)، جغرافیا، تاریخ، فرهنگ، تهران: نشر کتاب مرجع، چاپ دوم.