وسواسى نشويد

«شوهرم آنقدر وسواسى است كه نگو. روزى دو سه بار با شيلنگ آب به جان اتو، تلويزيون، ويدئو و همه وسايل برقى خانه مى افتد. فكر مى كند وسايل برقى بدون صابون زدن و آب كشيدن تميز نمى شوند. كنتور برق را هم آب مى كشد. چند بار در هنگام شست وشوى اين وسايل دچار برق گرفتگى خفيف شده است. من و بچه ها از دست كارهايش كلافه شديم. خودش هم خسته شده. گاهى شدت وسواس همسرم به حد جنون مى رسد. جانم به لب آمده. نمى توانم تحمل كنم. بچه ها مى گويند در آن خانه يا جاى ماست يا جاى باباى وسواسى مان! طلاق مى خواهم. حالا هم به پزشكى قانونى آمده ام تا مشكل روانى شوهرم را ثابت كنم و خلاص!»
اينها را زن ميانسالى مى گويد كه با چشم گريان در سالن انتظار بخش روانپزشكى قانونى نشسته است. او و خانواده اش تنها يكى از هزاران قربانى بيمارى «وسواس» هستند.

اين تكرارها در برخى موارد به قدرى ادامه دارد كه شالوده خانواده ها را از هم مى پاشد.وسواس فكرى يكى از شاخه هاى اين بيمارى روحى به شمار مى رود. يكبار مردى قصد داشت تابلويى را به ديوار بكوبد. بالاى چهارپايه رفت و چند ميخ را گذاشت لاى دهانش. تابلو را به ديوار كوبيد اما توهم بلعيدن يكى از ميخ ها هرگز او را رها نكرد. حالا اين مرد مدت زيادى است كه به پزشكان مختلف مراجعه مى كند و مى گويد «من يك ميخ قورت داده ام.» تمام آزمايش ها نشان مى دهند در بدن اين فرد هيچ ميخى يا شىء خارجى وجود ندارد. اما او عكس ها و حرف هاى پزشكى را قبول ندارد چون دچار وسواس فكرى شديدى شده است. اختلال هاى روحى و فكرى اين مرد به جايى رسيده كه پرونده اش در پزشكى قانونى دنبال مى شود. هميشه «وسواسى»ها زود شناخته مى شوند. تكرار، دقت و احتياط بيش از حد در امور ساده از خصوصيات بارز اين افراد است.
چندى پيش مردى به دادگاه رفت و از رفتارهاى عجيب و آزاردهنده همسرش شكايت كرد و به قاضى گفت: «زنم برنج و گوشت را با مايع ظرفشويى مى شويد. فاميل مان را هم به خانه راه نمى دهد. روزى ده ها بار لباس هاى پاكيزه را در ماشين لباسشويى مى اندازد و من و بچه ها را روزى سه مرتبه وادار مى كند به حمام برويم. وقتى خواستگارى رفتم اصلاً اينطورى نبود اما حالا چند سالى است كه با داشتن دو فرزند، زنم دچار وسواس شديد شده و دخترانم هم تحت تأثير او قرار گرفته اند.»
اين موارد تنها چند نمونه كوچك از عوارض اين بيمارى خانمان برانداز است.
دكتر «مهدى صابرى» روانپزشك سازمان پزشكى قانونى در اين باره مى گويد: «وسواس» نوعى اختلال روانى است كه اضطراب از پايه هاى آن است. وسوسه ها در دسته هاى فكرى، ذهنى، عملى و روانى قرار مى گيرند. افراد وسواسى قدرت كنترل و مهار رفتار آزاردهنده خود را ندارند. ذهن آنان از تكرار مكررات رنج مى برد. ويژگى افراد «وسواسى» فكر كردن مدام در مورد نقص يكى از اعضا است. اين افراد فكر مى كنند بالاخره نوعى بيمارى ناشناخته آنها را از پا در مى آورد اما اين افكار اجبارى ناخواسته وجود دارد. اختلال جبرى فكرى، مزاحم بيماران وسواسى مى شود.»
عضو هيأت علمى سازمان پزشكى قانونى كشور ادامه مى دهد: «اين افراد معمولاً مضطربند. نگرانى از اتفاق هايى كه ممكن است رخ دهند هيچگاه فكر اين بيماران را رها نمى كند. كمال گرايى، ايده آل طلبى، وظيفه شناسى و نارضايتى از خود از ديگر ويژگى هاى اين بيماران است. آنها سعى مى كنند به خوبى از عهده تمام كارها برآيند. گاهى اين فكر موجب مى شود تا بيماران براى انجام كارهاى معمولى بيش از حد لازم انرژى مصرف كنند. «كندى» در كارهاى بيماران وسواسى بيش از همه عارضه اى به چشم مى خورد.» در مورد علت وسواس حرف و حديث هاى زيادى وجود دارد. عده اى معتقدند: «بايد ريشه اين بيمارى را در كودكى افراد جست. مدارا نكردن والدين با فرزندان مى تواند زمينه هاى وسواسى شدن بچه ها را به وجود بياورد.دكتر صابرى، سرپرست بخش معاينات روانپزشكى قانونى استان تهران در اين باره تأكيد مى كند: «سازش نداشتن والدين با كودكان در زمينه خوب يا بد بودن مسائل، مراقبت از خود، نحوه دستشويى رفتن و موارد مشابه هر يك مى توانند در زمينه فكرى فرزندان در آينده دور يا نزديك تأثيرگذار باشند.
گروهى از روانپزشكان نيز دوگانگى آموزشى و تربيتى در محيط هاى درون و بيرون خانه را از عمده ترين دلايل ايجاد تناقض و تضاد ميان شخصيت افراد مى دانند. اين گروه معتقدند: افراد با قرار گرفتن در محيط هاى مختلف دچار ترديدها و دودلى هاى منجر به وسواس مى شوند. به عنوان نمونه، با مقايسه تميزى سرويس بهداشتى خانه و يك مسافرخانه سرراهى نسبت به تميزى دستشويى خانه خود وسواس بيمارگونه نشان مى دهند.»
به عقيد صابرى، ضايعه اى عضوى (ارگانيك) ناشى از اختلال هاى شيميايى مغز در نقل و انتقال مواد شيميايى مغذى نيز مى تواند منجر به اين بيمارى شود.

وسواس

به عقيده دكتر صابرى، «چنانچه اين بيمارى در سنين پايين تر آغاز شود، ماندگارى اش بيشتر خواهد بود. دهه سوم و چهارم زندگى انسان ها اوج بروز اين اختلال است، اما اين به آن معنى نيست كه بيمارى وسواس در سنين جوانى و سالمندى ديده نمى شود.»
عده اى معتقدند وسواس در ميان زنان بيشتر از مردان شايع است، اما وسواس تنها مختص پاكيزگى افراطى نيست. گروهى از اين بيماران نسبت به برخى امور احتياطى زندگى خود دقت عمل بيشترى نشان مى دهند.
مثلاً بارها از خواب شبانه مى پرند و شير گاز را نگاه مى كنند، چرا كه ترس باز ماندن آن و آتش گرفتن خانه رهايشان نمى كند.اين بيمارى زن، مرد، كودك، نوجوان، جوان و پير نمى شناسد. همانطور كه در آيات الهى آمده است افكار بيهوده و مضرى كه در ذهن خطور مى كند، وسواس ناميده مى شود. روانشناسان بر هم خوردن تعادل روانى و رفتارى فرد را در سازگارى با محيط در تعريف اين عدم تعادل و اختلاف آشكار عنوان كرده اند. روانكاوان نيز از غريزه واخورده و ناخودآگاه افراد در ايجاد حالتهاى خاص مانند فكر، ميل و يا عقيده اى خاص درباره اين بيماران خبر مى دهند.خلاصه اين كه انجام كارهاى سريالى ناشى از ترس و اضطراب در افراد وسواسى فراوان ديده مى شود.
گروهى از محققان بر اين باورند كه۴۰ درصد اين بيمارى ها از والدين به فرزندان رسيده و ۵۰ درصد عامل ابتلاى افراد به وسواس شيوه تربيت در كودكى است.دخترى مى گفت: «مادرم جاى مخصوصى براى آويزان كردن رخت هايش دارد. اگر لحظه اى نظم آويختن لباسش به هم بريزد، روزگار ما سياه است. كفش ها بايد متقارن چيده شوند. هرگونه انحراف در جفت شدن كفش ها اضطراب مادرم را بيشتر مى كند.»
بنابراين اجتناب، تكرار، مداومت در انجام امور، ترديد و دودلى از ديگر ويژگيهاى اين بيماران است.شايع ترين انواع تيك هايى كه باعث بروز مشكلات شديد خانواده ها مى شود، از مسائل باطنى انسان ها سرچشمه مى گيرد. نيروى وسواس، بى ريشه اما قوى است. نيرويى كه به بيمار امر و نهى مى كند.

وسواس بدتر از ايدز

بنابر گزارش منتشر شده، چندى پيش انجمن غير دولتى وسواس در ايران تشكيل شد. رئيس اين انجمن نيز ۴ درصد مردم دنيا را مبتلا به اختلال هاى اضطرابى و وسواس اعلام كرد و گفت: «وسواس بدتر از ايدز است. همه از ايدز مى ترسند، اما كسى نمى گويد مراقب باشيد وسواس نگيريد. خسارتهاى خانوادگى و اجتماعى وسواس از بلاياى طبيعى بيشتر است.»در مورد ميانگين سن شروع وسواس نيز هنوز اختلاف نظر وجود دارد. برخى شروع آن را ۲۰ تا ۲۲ سالگى مى دانند و معتقدند كمتر از ۱۵ درصد موارد شروع علائم اين بيمارى پس از ۳۵ سالگى ظاهر مى شوند.

وسواس، ويروس روانى

دكتر ناصر قاسم زاده، روانشناس اجتماعى نيز تأكيد مى كند: «سن ۲ تا ۳ سالگى (زمان يادگيرى آداب توالت رفتن) بهترين زمان دريافت ويروس روانى انسانهاست. مادران سختگير با ايرادهاى بى مورد فرزندان كوچك خود را درگير افكار وسواس گونه مى كنند. بنابراين وسواس علت بسيارى از بيماريهاى مهم روانى مانند افسردگى اضطراب و بدبينى به شمار مى رود.»
عضو هيأت علمى دانشگاه ادامه مى دهد: «وسواس نوعى بيمارى جبرى است. خانم ها بيش از مردان به اين بيمارى مبتلا مى شوند. سقراط نيز سال ها پيش نوشته: «در ايران زمينه وسواس نزد خانم ها بسيار ديده مى شود.»
تشخيص سلامت از روى دست افراد.يكى از كارشناسان بهداشت روانى هم معتقد است: «از روى دستان افراد مى توان شرايط سلامتى آنها را سنجيد. اگر فردى دستان خشك و گرم داشته باشد، او سالم است. اما دستان سرد و خيس از بيمارى هاى روحى افراد حكايت مى كند.»
در هر حال بالا رفتن ميزان اضطراب، ايجاد حساسيت هاى ويژه در بعد فكرى و عملى، پنداره هاى غلط، كاسته شدن ارتباطات اجتماعى، تغيير تمايلات روزمره و زناشويى از مهمترين علائم اين بيمارى هستند.
به اعتقاد دكتر قاسم زاده، دبير انجمن حمايت از سلامت و بهداشت و روان جامعه، تكرار اين علائم در طول ۳ تا ۶ ماه مى تواند خطرناك باشد.
از سوى ديگر آموزش مهارت هاى زندگى، بهداشت روانى، مراقبت هاى فردى، اطلاع رسانى هاى فردى و گروهى مى تواند در آگاه سازى مردم نسبت به اين بيمارى مؤثر باشد.
قاسم زاده مى گويد: وزارتخانه هاى آموزش و پرورش و تحقيقات و فناورى مى توانند براى پيشگيرى از اين بيمارى دانش آموزان و دانشجويان را آگاه كنند.

وسواسى ها هم بيمارند

مردمان دنيا در برخورد با بيماران وسواسى انصاف ندارند. اگر در كنارشان يك بيمار ديابتى يا قلبى باشد، براحتى با بيمارى او كنار مى آيند. اما پذيرفتن بيمار وسواسى براى خانواده ها دشوار است. اين موضوع مدت درمان اين بيماران را طولانى مى كند. بنابراين فرهنگ برخورد با «وسواسى»ها نيز نيازمند اصلاحات عميق است.

سودجويان در كمين اند

در اين ميان جمعى از فرصت طلبان به ماهيگيرى از اين رودخانه گل آلود مى پردازند. اين سودجويان با تبليغات فريبنده از درمان هاى چند ساعته «وسواس» خبر مى دهند. ناآگاهى مردم جامعه هم به اين امور دامن مى زند.

درمان پذيرى قطعى وسواس

دكتر صابرى - روانپزشك با اخطار نسبت به فعاليت هاى غيرعلمى مراكز غيرمجاز درمان وسواس تأكيد مى كند: «وسواس هم مثل هر اختلال روانى ديگر قابل پيشگيرى است. محيط هاى سرد و بى احساس خانوادگى زمينه ساز پرورش كودكان وسواسى هستند؛ پس با گرم كردن محيط هاى خانه مى توان از رشد اين بيمارى جلوگيرى كرد. اما در مقابل هنگام برخورد با بيماران وسواسى بايد از هرگونه تمسخر و نصيحت دائمى و برخوردهاى سخت و خشن دورى گزيد.»
روانپزشكان معتقدند وسواس درمان قطعى دارد. آنها مى گويند: «امروزه تا حدود ۸۰ درصد موارد درمان هاى دارويى به كاهش علائم و درمان قطعى اين بيمارى مى انجامد. بنابراين از خانواده ها مى خواهيم به جاى برخوردهاى نادرست با اين بيمارى به روانكاوان و روان شناسان مراجعه كنند.»
در پايان «وسواسى»ها بدانند با مراجعه به متخصصان علم روانپزشكى بالاخره از «بشور و بساب ها»ى تكرارى خلاص مى شوند و ديگر لازم نيست براى تميز كردن كنتور برق روزى چند بار با مرگ دست و پنجه نرم كنند!