سفر به جهنم زیبا

اين شبها اگر فرصتي پيدا مي کرديد و بلافاصله پس از غروب خورشيد نگاهي به افق غربي مي انداختيد، حضور جرمي درخشان توجه شما را به خود جلب مي کرد.سياره درخشان زهره بر فراز افق غربي خودنمايي مي کرد و شايد چشم همه علاقه مندان را براي لحظاتي به خود خيره مي ساخت.نزديک ترين همسايه سماوي ما در آسمان شب جلوه بي نظيري دارد و همواره مورد توجه رصدگران آسمان شب است؛ اما اين سياره جذابيت هاي بسياري را پشت حجاب زيباي خود پنهان کرده است؛ جذابيت هايي که ذهن دانشمندان را به خود مشغول کرده و براي بسياري از آنها پاسخي نمي شناسند.به همين دليل، اروپايي ها در ادامه تور سياره اي خود ملاقاتي با الهه زيبايي منظومه شمسي تدارک ديده اند؛ ملاقاتي که سال آينده ميلادي اتفاق خواهد افتاد تا انسان يکي از اوشهاي جذاب خود را اطراف ناهيد منظومه خورشيدي به انجام برساند.
ناهيد (زهره) سياره عجيبي است. اگر چه از دوران کهن اين سياره مورد توجه جدي مردم قرار داشته است، دانسته هاي دقيق ما در زمان حاضر بسيار اندک و تاريخچه بررسي علمي آن نيز بسيار کوتاه است و اين به خواص ويژه اين سياره باز مي گردد.زهره را بسياري به نام ستاره شامگاهي يا ستاره صبحگاهي مي شناسند. دومين سياره منظومه شمسي مدتي از سال را در افق صبحگاهي سپري مي کند و نيم ديگر را در آسمان شامگاهي و هنگام اين انتقال از آسمان صبحگاهي به شامگاهي و برعکس هنگام مقارنه (داخلي و خارجي) مدتي از نظرها ناپديد مي شود.در تمام اساطير دوران کهن زهره يا ناهيد را نشانه اي از الهه عشق و زيبايي دانسته اند، زهره ، ونوس ، ناهيد، آفروديت ، ايشتر و... نامهاي گوناگون اين سياره است که همواره به ايزد بانويي مهم و زيبا اشاره مي کند. علت اين نامگذاري نيز چندان عجيب نيست. زماني که زهره به اوج درخشش خود مي رسد، هيچ جرم ديگري در آسمان توان رقابت با آن در زيبايي و درخشندگي ندارد و به همين دليل هيچ اختلاف نظري ميان فرهنگهاي مختلف در نامگذاري آن به وجود نيامده است.
رصد زهره ريشه در تاريخ باستان دارد. شايد يکي از قديمي ترين سندهاي رصدي تاريخ مربوط به لوحي از دوران بابلي است که به لوح زهره موسوم است و در آن زمان طلوع و غروب اين سياره درج شده است.اين سياره زيبا علاوه بر درخشش خيره کننده خود که گاهگاهي زير آسمان تاريک مي تواند سايه اي از شما به زمين ايجاد کند باعث خلق برخي پديده هاي رصدي جذاب ديگر نيز هست.زهره به واسطه اين که در مداري کوچکتر از مدار زمين به دور خورشيد مي چرخد، همانند ماه زمين داراي اهله است ، يعني زهره نيز از حالت مقارنه تا بدر کامل و هلال هاي ميان آن را مي پيمايد.همين سياره در مواقعي خاص هنگامي به مقارنه داخلي مي رسد که همزمان به يکي از گره هاي مدار خود با صفحه منظومه شمسي رسيده باشد. به همين دليل پديده استثنايي گذر زهره رخ مي دهد و سياره زهره به شکل نقطه اي سياه بر روي چهره خورشيد مشخص مي شود.از آنجا که قطر ظاهري سياره زهره در حالت مقابله داخلي حدود يک دقيقه قوسي و معادل حد تفکيک چشم غيرمسلح است ، براحتي مي توان اين پديده را با چشم غيرمسلح (و البته مجهز به صافي هاي کاهنده نور و امواج مضر خورشيد) رصد کرد. اگر چه چرخه تکرار اين پديده بسيار طولاني است و يک جفت از اين گذرها در بازه بيش از يک قرن يک بار تکرار مي شوند.
برخي معتقدند نخستين دانشمندي که توانسته است اين پديده جذاب را رصد و گزارش آن را ثبت کند ابن سينا، دانشمند برجسته ايراني است که در آخرين سالهاي حيات خود در غرب ايران توانست اين پديده را که هنگام غروب رخ مي داد، رصد کند.
اما عصر جديد بررسي سياره زهره از دوران گاليله آغاز شد، زماني که وي با کمک تلسکوپ کوچک خود اين سياره درخشان را مورد بررسي قرار داد و متوجه اهله آن شد، اهله اي که اگر رصدگر باتجربه اي باشيد هنگام اوج درخشش زهره حتي مي توان با چشم غيرمسلح متوجه عدم تقارن نور آن و هلالي بودن آن شد.پس از آن تلاشها براي اندازه گيري دوره گردش اين سياره آغاز شد، اگر چه قبل از آن با کمک رصد پديده گذر زهره دانشمندان توانسته بودند براي نخستين بار فواصل را در منظومه شمسي تخمين بزنند و فاصله دقيق سيارات را تعيين کنند.اولين رصدها برمبناي عوارضي بود که بر سطح اين سياره ديده مي شد و همين باعث اشتباه محاسبات اوليه شد. آنها نمي دانستند آنچه زهره را به چنين چهره درخشاني در آسمان تبديل کرده است ابرهاي غليظ و سمي اين سياره است که آنچنان زهره را در ميان خود گرفته که هيچگاه نمي توان به طور مستقيم چهره اين سياره را رصد کرد و هر آنچه از آن مي بينيم تنها لکه هايي به روي ابرهاي اين سياره بوده است.
بعدها که فناوري راديويي پيشرفت کرد دانشمندان توانستند اطلاعات دقيق تري از اين سياره به دست آورند و آنگاه بود که متوجه شدند زهره هر 243 روز زميني يک بار به دور خود مي چرخد و از آن مهمتر اين چرخش را بر خلاف جهت چرخش همه سيارات ديگر منظومه خورشيدي انجام مي دهد.هنوز هيچ کسي دليل اين حرکت غيرعادي را نمي داند و تنها فرضياتي براي آن مطرح است.
جالب تر از دوران طولاني مدت وضعي سياره ، مدت حرکت انتقالي آن به دور خورشيد است که 7/224 روز به طول مي انجامد و به اين ترتيب مدت يک شبانه روز زهره از طول يک سال آن بيشتر است.يافته هاي بعدي بر حيرت ما افزودند،زهره اگر چه از لحاظ حجم (88 درصد حجم زمين) و جرم (4/81 درصد جرم زمين) و شبيه تر از هر سياره ديگري به زمين است و آن را خواهر دوقلوي زمين مي نامند؛ اما از لحاظ مشخصه هاي آب و هوايي چندان مشابه ما نيست، با اين که زهره از نظر فاصله با خورشيد، پس از عطارد قرار مي گيرد و دومين سياره منظومه به حساب مي آيد؛ اما از لحاظ دما گرمترين نقطه منظومه (بعد از خورشيد) به شمار مي رود، زهره چهره خشمگين خود را در پي حجاب زيبا و درخشان ابرهاي خود پنهان کرده است و به همين دليل آن را بايد جهنمي داغ ولي زيبا تصور کرد، دما در گرمترين نقاط به حدود 400درجه سانتيگراد مي رسد تا مقاوم ترين فلزها نيز ذوب شوند، اما آن چه باعث به وجود آمدن چنين دماي وحشتناکي در سياره زهره مي شود، اثري است که ما نيز در سالهاي اخير بر روي زمين با آن آشنا شده ايم و امروزه يکي از مهمترين مسائل دست به گريبان بشر به حساب مي آيد، گازهاي گلخانه اي در زمين که باعث افزايش دماي ميانگين سياره زمين شده است ، در سياره زهره به شکل تکان دهنده اي خود را نشان مي دهد، شايد زماني دور اين سياره که اتفاقا در کمربند حيات منظومه خورشيدي قرار دارد، آب و هواي مناسبي داشته اما با بالا رفتن غلظت گازهاي گلخانه اي در جو اين سياره ، کم کم دما، درون اين جو به دام افتاده و باعث افزايش وحشتناک دماي اين سياره شده است.
تمامي اين شگفتي ها باعث افزايش علاقه مندي ما به اين سياره مي شود، اما پاسخ هاي اندکي براي پرسشهاي مربوط به زهره وجود دارد و به همين دليل سازمان هاي فضايي ماموريت هايي براي کاوش دقيق تر اين سياره تدارک ديدند.در سال 1963مارينر 3و پس از آن مارينرهاي 5و 10به ملاقات زهره رفتند و پس از آن بود که شوروي ها در ماموريتي بي نظير ونراهاي خود را بر سطح اين سياره فرود آوردند تا تصاوير دقيقي از آن تهيه شود اما گام بزرگ بعدي را فضاپيماي مدار گرد ماژلان برداشت تا با نقشه برداري راديويي از اين سياره ، ديد ما را از آن دگرگون کند.با کمک اين نقشه برداري ها بود که عوارض اين سياره از جمله کوهها و حفره هاي آن را نامگذاري کردند و اتفاقا گودالي نيز به نام دکتر آذراندامي ، دانشمند برجسته ايراني که اين روزها مصادف با هفتاد و نهمين سالگرد تولدش است نامگذاري شد. اما هنوز هم سوالات فراواني در اين خصوص وجود دارد.اروپايي ها در ادامه تور سيارات داخلي خود فضاپيماي (Venus-Expressسريع السير زهره) را در نهم نوامبر امسال عازم سفر ماجراجويانه به سوي زهره کردند. اين فضاپيما همراه خود 7ابزار علمي را حمل مي کند که عمده آنها بهبود يافته ابزارهايي است که در ماموريت سريع السير مريخ (Mars-Express) و رزتا از آنها استفاده شده بود.
ASPERA-Lبررسي کننده پلاسما و اتمهاي پر انرژي ، MAG، سنجش گر ميدان هاي مغناطيسي ، PFC طيف سنج فوريه سياره اي SPICAVطيف سنج تحقيقاتي جو زهره ، VERAابزار سنجش راديويي زهره VIRTISطيف سنج تصويري نور مريي و مادون قرمز و VMCدوربين رصد زهره ابزارهايي خواهند بود که دانشمندان را در کاوش سياره زهره که از آوريل 2006شروع مي شود و به تقويم زهره تنها چند روز دوام مي آورد، ياري خواهند رساند.در اين ماموريت براي نخستين بار رصد ترکيبات کم ارتفاع جو زهره و دماسنجي آن صورت خواهد گرفت. همچنين ديناميک اکسيژن اتمي و مولکولي در جو اين سياره بررسي خواهد شد و قرار است بسياري از آزمايش هاي دقيق ديگر نيز در صورت موفقيت آميز بودن سفر صورت گيرد تا ديد دانشمندان را درباره همسايه اسرارآميز زمين وسيع تر کند، سياره اي که شايد آينه اي باشد پيش روي تحولات مرگباري که انسان روي زمين ايجاد مي کند.براستي اگر فکري به حال توليد گازهاي گلخانه اي زمين و افزايش بي رويه دماي ميانگين سياره ما نشود، شايد دور نباشد روزي که سياره زيباي ما نيز چون زهره سرزمين مرگباري شود که هيچ موجود زنده اي نتواند در اين مهد تمدن انسان زندگي کند.