جانسن، تامس

[eāmƏs jānsƏn]
Thomas Johnson
(ت. سلبی [؟]، یورکشر، انگلستان، حدود 979/ 1600 و. بیزینگ، هَمپشر، انگلستان، شهریور 1023/ سپتامبر 1644)، گیاه شناسی.
سال تولد و هویّت والدین تامس جانسن ناشناخته اند. او قطعاً در یورکشر، و محتملاً در سلبی، به دنیا آمد؛ اگر چنین باشد، شاید یا در 979 یا 984 متولد شده باشد. قبل از سال 999 در لینکنشر زندگی می‌کرد؛ و سفرهایش در لینکنشر، یورشکر، و استانِ دارم [dārƏm] نشانگر ارتباط او با بورژوازی و اشراف کم زمین آن ناحیه است.
جانسن در 7 آذر 999 نزد داروساز لندنی، ویلیام بل، به شاگردی پرداخت و در 7 آذر 1007 عضو آزاد «انجمن داروسازان» شد. همکاری قابل ستایش او در نگارش به زبان لاتینی برای کتاب Paradise in sole Paradisus terrestris، اثر جان پارکینسن، که در 1008/ 1629 انتشار یافت، نشان می‌دهد که او در حرفه اش بسرعت به مدارج بالا رسید. در 1008 جورج جانسن، پسر مارمدیوک جانسن، اهل روتسی در هولدرنس، یورکشر، شاگرد تامس جانسن شد، که قطعاً در 1005 برای ملاقات بستگانش به روتسی رفته بود. جانسن تا 1012 در دکان داروسازیش در اسنوهیلِ لندن جا افتاده بود، و احتمالاً خویشاوندش جورج بعد از مرگ تامس به پیشروی ادامه داد. تا 1009 با دکتر جورج بولز و تا 1011 با جان گودیر، کسی که با جان پارکینسن و خود جانسن تواناترین گیاه شناسان نیمه‌ی اول قرن هفدهم بودند، آشنا شده بود. در 21 آذر 1012 به عنوان عضو «انجمن داروسازان» پذیرفته شد و در 12 مرداد 1019 در «محکمه‌ی همکاران انجمن» قسم خورد.
در 1021، با شروع جنگ داخلی، موقعیت شهروندان سلطنت طلب در لندن مخاطره آمیز بود؛ و جانسن، اگرچه در 17 آذر 1021 در «محکمه‌ی داروسازان» حاضر بود، تقریباً در همان زمان ظاهراً با دیگر سلطنت طلبان برجسته به چارلز اول در آکسفرد پیوست. جانسن در میان سلطنت طلبان ممتاز در دانشگاه آکسفرد چهره ای مشخص دارد. در 11 بهمن 1021 مدرک لیسانس و در 19 اردیبهشت 1029، بی تردید به نشانه‌ی قدردانی از وفاداریش، درجه‌ی دکتری در فیزیک گرفت، اگرچه از نظر علمی شایستگی بیشتری داشت. در 16 آبان 1021 در بیزینگ هاوس، که در محاصره‌ی سر ویلیام والر بود، با عنوان «سرهنگ جانسن» در ارتش پادشاه خدمت می‌کرد. در 23 شهریور 1023، جانسن، که هنوز در محاصره بود، «در اثر برخورد تیری به ناحیه‌ی شانه مجروح شد، و در اثر آن دچار تب گردید و دو هفته بعد مرد. » احتمالاً از او بیوه ای بر جای ماند و پسری، به نام تامس، که در 20 اردیبهشت 1028 به کارآموزی در «انجمن داروسازان» پذیرفته شد.
کتاب جانسن، با عنوان Iter plantarum (1629)، توصیفی است روشن از سفری گیاه شناختی به کنت و دیداری از هَمپستد هیث. فهرستهای گیاهانِ مشاهده شده او را پیشروترین گیاه شناس صحرایی بریتانیای عصر خود معرفی می‌کنند، و Iter اولین گیاهنامه‌ی محلی بریتانیا است. Descriptio itineris (1632) مجموع انواع را برای اولین بار در کنت به بیش از 300 نوع به ثبت رساند، و فهرستی اضافی از انواع مربوط به همپستد هیث را هم در بردارد.
در 1012 جانسن مأمور شد که در طی یک سال چاپ تجدید نظر شده ای از Herball («گیاهنامه»)‌ی جان جرارد (976/ 1597) تهیه کند. تغییراتی که جانسن در چاپ 1012/1633 خودش پدید آورد چشمگیر است. مجموعه‌ی جدیدی از 2766 تصویر چاپ چوبی به کتاب 1634 صفحه ای قطع بزرگ (با حدود چهل برگ مطالب اضافی) افزوده شد، و بسیاری از اشتباهات جرارد تصحیح گردید. جانسن در صفحه 1114 نوشت «مؤلف ما در اینجا (مثل بسیاری جاهای دیگر) آن قدر پیچیده نوشته است که بدشواری می‌توان گره ها را گشود. » قطعاتی که جانسن به طور اساسی اصلاح کرد با علامت خنجر و مطالب کاملاً جدید با دو صلیب مشخص شدند. از خدمات دوستانش جان پارکینسن، جان بولز، جان گودیر، و دیگران به نام یاد شده است. بسیاری از اضافات بر اساس سفرهای خود جانسن است. در مجموع، در حدود 120 گیاه برای اولین بار در بریتانیا در Descripitio, Iter، و ویرایش کتاب جرارد به ثبت رسیده است. یکی دیگر از افزوده های عالی جانسن بر کتاب جرارد تحقیقی است درباره‌ی تاریخ گیاه شناسی، که برای اولین بار در انگلستان صورت پذیرفت. چاپ دوباره‌ی «گیاهنامه» در 1015/ 1636 فقط شامل تصحیحاتی پیش پا افتاده است ولی این نکته نیز اضافه شده است که جانسن قصد دارد، با کمک برخی از دوستانش، برای کشف گیاهان بومی به بخش وسیعتری از انگلستان سفر کند.
شرحی از یک سفر گیاه شناختی به باث و بریستل، از جمله گردنه‌ی معروف اِیوان، در 1014/ 1634 در کتاب Mercurius botanicus بچاپ رسید. Mercuri batanici pars altera (1641) آخرین و طولانیترین سفر جانسن به ویلز شمالی را، که در سال 1018 صورت گرفت، تشریح می‌کند. او در آن بروشنی مقاصدش را بیان می‌کند: چون فهرستی از تمام گیاهانی که در سفرهای قبلی وی یافت شده بود انتشار یافته بود، او پیشنهاد کرد که اکتشافات و گزارشهای دوستانش از میان نوشته هایشان به مشاهدات خود او افزوده شوند؛ و امیدوار بود که تصویرهای دقیقاً طراحی شده ای به آنها اضافه کند و سرانجام، با دوستش گودیر، تاریخچه های آنها را انتشار دهد؛ و نیز امیدوار بود که دیگران او را از مدارکشان مطلع کنند. جانسن در نظر داشت که دو بخش Mercurius فهرست کاملی از همه‌ی گیاهان شناخته شده‌ی بریتانیا باشد، یعنی مجموعه ای در حدود 900 گیاه، که تقریباً پنجاه تای آنها در بریتانیا جدید بودند. پس از مرگ جانسن ویلیام هاو دو بخش Mercurius را در Phytologia Britannica (1650) گردآورد، کاری عجولانه و ناقص که اعتباری نصیب هاو نمود که استحقاقش را نداشت.
تامس جانسن، داروساز، سرباز، و گیاه شناس، مسلماً همان تامس جانسنی بود که ترجمه هایش از کارهای حجیم جراح فرانسوی آمبرواز پاره برای اولین بار در 1013/ 1634 منتشر شد. این چاپ انگلیسی تأثیری عمیق بر جراحی انگلستان حداقل تا پایان قرن هفدهم داشت. روش ویرایش، سبک نثر، و اصلاحات گیاه شناختی بشدت نشان از نویسنده دارد.
جانسن مصاحبی دوست داشتنی، سربازی شجاع، داروسازی موفق، و ویرایشگری خلّاق و عالم بود. اگرچه وی تغییری در اصول و یا عقاید گیاه شناسی علمی پدید نیاورد، در بین پیشقدمان مطالعه‌ی گیای بریتانیا شاخص است. آثار گیاه شناختی او مورد احترام جان ری، الهام بخش سِر جووزف بنکس در دلبستگی به گیاهان بود، و خواندن آنها هنوز هم برای بسیاری از گیاه شناسان لذت بخش است. بعلاوه، ویرایش وی از کارهای پاره تأثیری عمیق و ثمربخش بر جراحی انگلستان داشت.
از او با نام «جانسونیا» که از طرف رابرت براون به جنس سوسنیان داده شد، قدردانی شده است.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی.

کتابشناسی کامل و ارجاع های مربوط به آنها در زندگینامه‌ی بسیار خوبی به قلم هـ. والیس کیو و هـ. ا. پاوئل، با عنوان Thomas Johnson, Botanist and Royalist (لندن، 1932)، موجود است. آثار عمده‌ی جانسن عبارتند از: Iter Plantarum investigations ergo susceptum, A decem sociis, in agrum cantianum. Anno Dom. 1629. Julii 13. Ericetum Hampstedianum .. 1 Augusti (لندن [1629])؛ Descriptio itineris plantarum investigations ergo suscepti, in Agrum Cantianum Anno Dom. 1632. Et enumeration plantarum in ericeto Hampstediano… ([لندن]، 1632)؛ The Herbal or Generall Histoire of plantes. Gatered by John Gerarde… very Much Enlarged and Amended… (لندن، 1933؛ تجدید چاپ، با اصلاحات جزئی، 1636)؛ Mercurius botanicus, Sive plantarum gratia suscepti itineris,anno 1634 descritio … (لندن، 1634)؛ The works of That Famous Chirurgion Ambrose parey. Translated out of Latine and Compard with the French (لندن، 1634؛ تجدید چاپ، 1649، 1665، 1678)؛ و Mercurii botanici pars altera sive Plantarum gratia suscepi itineris in Cambriam siv William descripito به توسط ت. س. رالف در Opuscula omnia botanica Thomae Johnsoni (لندن، 1847)، تجدید چاپ شد. تجدید چاپ نسخه های بسیار کمیاب Iter و Descriptio، همراه با ترجمه‌ی انگلیسی اثر ا. رِیون، در Thomas Johnson, Botanical Journeys in kent and Hampstead، ویراسته‌ی ج. ل. گیلمور (پیتسبرگ، پنسیلوینیا، 1972)، بچاپ رسید.

دوم. خواندنیهای فرعی.

جزئیات زندگینامگی قابل ملاحظه ای پس از گزارش کیو و پاوئل به دست نیامده است. بهترین ارزیابیها از کار گیاه شناختی جانسن در آثار زیر موجود است: Herbals، از اگنس آربر، چاپ دوم (کیمبریج، 1938)، 134-135؛ و به صورت مفصّل تر در Early English Naturalists From Neckham to Ray، از ا. رِیون (کمبریج، 1947)، فصل 16، «Thoma Johnson and His Friends»؛ و درباره‌ی اولین سفرهایش، با چندین نویسنده‌ی دیگر در چاپ گیلمور از کتاب های Iter و Discriptio. گزارش روشنی از اهمیت ترجمه‌ی جانسن از آثار آمبرواز پاره در «Epoch- making Books in British surgery. VI. Johnson"s Ambrose parey»، از سر د/ آرسی پاوئر، در BJsur، 16 (1928)، 181-187، عرضه شده است.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، ترجمه: احمد آرام... [و دیگران]، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نخست