جفرسن، تامس

[tāmƏs jefersƏn]
Thomas Jefferson
(ت. استان گوچلند [اکنون آلبمارل]، ویرجینیا، 24 فروردین 1122/ 13 آوریل 1743؛ و. استان البمارل، 13 تیر 1205/ 4 ژویه‌ی 1826)، کشاورزی، گیاه شناسی، نقشه نگاری، سیاست، قوم شناسی، هواشناسی، دیرین شناسی، نقشه برداری، فنّاوری [تکنولوژی].
جفرسن بزرگترین پسر پیتر جفرسن، آبادگر و نقشه بردار زمین، و جین رندال، عضو یکی از خانواده های برجسته‌ی ویرجینیا، بود. او در شَدوِل، خانه‌ی پیتر جفرسن در کنار مهاجرنشین غربی، زاده شد و بخشی از نخستین دوران زندگانی خود را در آنجا گذرانید. هفت سال از دوره‌ی کودکیش را در تاکهو، مِلک ویلیام رندالف، که پیتر جفرسن پس از مرگ رندالف عهده دار اداره‌ی آنجا شده بود، سپری کرد.
جفرسن آموزشهای اولیه‌ی دبستان، از جمله زبانهای لاتینی، یونانی، و فرانسوی، و ریاضیات را از کشیش ویلیام داگلاس و سپس از کشیش جیمز ماری، که پدربزرگ مثیو فانتین ماری بود، کسب کرد. در اسفند 1138 وارد مدرسه‌ی فلسفه‌ی کالج ویلیام و مری شد و در آنجا درسهای ریاضی مورد علاقه‌ی خود و سایر علوم را نزد کشیش ویلیام اسمال، استاد فلسفه‌ی طبیعی، ادامه داد. اسمال، در دلبستگیهای دانشگاهی جفرسن و نیز در هدایت آینده‌ی وی تأثیرات فراوان گذاشت. دوستی گرمی که میان آن دو پدید آمد جفرسن را به معاشرت نزدیک با جورج وایتِ حقوقدان و فرانسیس فوکیه، که معاون فرماندار ایالت بود، کشانید. وی با هر یک از آنها علایق مشترک فراوانی، از جمله در زمینه‌ی دانش، یافت.
جفرسن در سال 1141 کالج ویلیام و مری را ترک کرد تا پنج سال بعدی را به آموختن حقوق در دفتر حقوقی وایت در شهر ویلیامزبرگ بپردازد. ارتباط نزدیکی که وی در این مدت با سه دوستش برقرار کرده بود در اثر بازگشت اسمال به انگلستان در سال 1143 دستخوش اختلال شد؛ و همین رابطه بود که جفرسن را به ادامه‌ی کسب دانش سوق داد. او در 1146 به عضویت در هِأت وکلا پذیرفته شد و تا 1148، که او را به نمایندگی مجلس ایالتی برگزیدند، با کامیابی در ویلیامزبرگ وکالت کرد. در 1149 به معاونت فرمانداری البمارل منصوب شد، و در 11 دی ماه 1150 با مارتا ویلز اسکلتن پیوند زناشویی بست. آن دو در دهه‌ی بعد دارای شش دختر شدند، که فقط سه تای آنان پس از مادرشان، که در 1161 درگذشت، زنده ماندند. جفرسن دیگر هرگز ازدواج نکرد.
جفرسن تا سال 1154 نماینده‌ی مجالس ایالتی بود، و پس از تعطیل کار مجلس در آن سال بتدریج به سوی حوادث تاریخی ای کشیده شد که سرانجام به دعوت به قیام مسلحانه انجامید. او از جمله‌ی کسانی بود که تصمیم به ایجاد کمیته‌ی همسازی ایالتی گرفتند و خود یکی از اعضای آن شد. او اگرچه نتوانست در اجلاس سال 1153 «مجمع ویرجینیا» حضور یابد، مقاله ای با عنوان «نظر کوتاهی بر حقوق امریکای بریتانیایی» تهیه کرد که بعداً چاپ و در سطح گسترده ای توزیع شد، هرچند مورد قبول مجمع قرار نگرفت. وی در سال 1154 به جانشینی پتین رندالف به عضویت «کنگره‌ی قاره ای» منصوب شد. پس از آن که ریچارد هنری لی در 17 خرداد 1155 قطعنامه را به کنگره تقدیم کرد، جفرسن همراه با چهار تن دیگر مأمور تهیه‌ی پیشنویس اعلامیه‌ی استقلال شد. اگرچه متن اعلامیه بعداً به توسط فرنکلین، ادمز، و خود کنگره تغییر یافت، زبان این سند همان زبان اصلی جفرسن باقی ماند. او در شهریور 1155 کنگره را ترک کرد تا وارد «مجلس نمایندگان» شود، و تا خرداد 1158 در آنجا خدمت کرد و آنگاه به عنوان فرماندار ویرجینیا انتخاب شد. تا خرداد 1160 دو دوره فرماندار بود، سپس کناره گرفت و به ملک خود در مانتیسلو بازگشت. دوره‌ی بعدی زندگی او آکنده از ناکامی و اندوه است که با هجوم سپاه بریتانیا به فرماندهی سرهنگ تارلتن به مانیسلو، تحقیق مجلس درباره‌ی نحوه‌ی کار او در دوره‌ی فرمانداری، مرگ همسرش در 1161، و بالاخره سقوط از اسب مشخص می‌شود.
جفرسن در این مدت کتابی تألیف کرد با عنوان Notes on the State of Virginia («یادداشتهائی درباره‌ی ایالت ویرجینیا»)، که مجموعه ای بود از یادداشتهائی که وی زمانی در پاسخ به یک رشته پرسشهای باربه دو ماربوا، نماینده‌ی فرانسه در ایالت متحد امریکا، درباره‌ی ویرجینیا گرد آورده بود. این اثر حاوی آمار و ارقام و توصیفهائی درباره‌ی جغرافیا، اقلیم، گیا و زیا، عوارض طبیعی زمین (توپوگرافی)، قوم شناسی، جمعیت، تولید بازرگانی، و سایر خصوصیات منطقه‌ی ویرجینیا بود. او از این فرصت نیز بهره جست و به مخالفت با فرضیات بوفون، طبیعیدان فرانسوی، درباره‌ی جانوران و مجموعه‌ی گیاهان بومی امریکا پرداخت. جفرسن داده های واقعی و استدلالهائی برای ابطال نتیجه گیریهای بوفون عرضه کرد و کتاب «یادداشتها» به عنوان نخستین بررسی جامع درباره‌ی هر قسمت از ایالات متحد و به منزله‌ی یکی از مهمترین آثار منتشر شده درباره‌ی امریکا در آن زمان تحسین فراوانی برانگیخت.
جفرسن در خرداد 1162 به نمایندگی «کنگره‌ی قاره ای» برگزیده شد و تا دو سال بعد در آنجا فعالیت داشت. از جمله‌ی مهمترین خدمات او در این دوره تقدیم طرحی بود با عنوان «یادداشتهائی درباره‌ی ایجاد واحد پول» و گزارشهائی درباره‌ی بخش غربی کشور، که سپس همچون شالوده ای برای «فرمان شمال غرب» 1166 بکار برده شدند.
در 1163 همراه با جان ادمز در مذاکره‌ی مربوط به پیمان نامه های بازرگانی در پاریس به دستیاری فرنکلین برگماشته شد؛ و با کناره گیری فرنکلین در 1164 جان وی را به عنوان کاردار امریکا در فرانسه گرفت و تا پاییز سال 1168 در این مقام بود. در این مدت او توانست به یکی از رؤیاهای جوانیش تحقق بخشد و به سراسر اروپا سفر کند. وی به مشاهده‌ی وضع علوم و پیشرفتهای نوین فنون صنعتی می‌پرداخت، نوآوریهای کشاورزی و ماشینی و شیوه های کارندوز (labor-saving) را یادداشت می‌کرد، و همه را برای نشریات امریکایی می‌فرستاد و تعدادی از آنها را برای استفاده‌ی خود در مانیسلو تنظیم می‌کرد. گزارشهائی درباره‌ی «کبریتهای فوسفوری» جدید، اختراع لامپ آرگان، و کاربردهای گوناگون نیروی بخار که توجهش را جلب کرده بودند برای جیمز مَدیسن فرستاد. جفرسن بخار را نه به عنوان وسیله‌ی رسیدن به انقلابی صنعتی، بلکه بیشتر همچون منبع نیروئی اضافی و مکمل می‌نگریست. او کاربرد اولیه‌ی آن را در کشتیرانی و به منزله‌ی نیروی محرّک آسیاها و کارخانه های کوچکی می‌دانست که می‌توانستند نیروی کار را به سود افزایش مشاغل کشاورزی آزاد کنند.
نوع خیشی که کشاورزان فرانسوی بکار می‌بردند جفرسن را به طرحریزی یک خاک برگردان (moldboard) اصلاح شده‌ی خیش هدایت کرد؛ او بعداً آن را ساخت و با موفقیت در مانیسلو آزمایش کرد. خاک برگردان جفرسن شهرت و افتخار فراوانی در فرانسه و انگلستان کسب کرد و در امریکا وسیعاً مورد استفاده قرار گرفت. او برنج خشک را به کرولانیای شمالی وارد کرد و درخت زیتون و گوسفند مرینو را به امریکا آورد- خود او اینها را از جمله‌ی دستاوردهای عمده‌ی خویش می‌دانست. وی از اولین صعودهای بالونهای فرانسوی و نحوه‌ی ساخت آنها با قطعات قابل تعویض به شگفت آمده بود، و درباره‌ی آنها در جراید امریکا مطلب نوشت.
جفرسن در 1169 از سوی پرزیدنت واشینگتن به وزارت خارجه منصوب شد، و رهبری جمهوریخواهان را بر عهده گرفت؛ جمهوریخواهان گروهی بودند مخالف خط مشیهای الگزاندر هَمیلتن که بر سیاست خارجی، بانکداری ملی، و سایر مسائل عمده‌ی مورد اختلاف اثر می‌گذاشتند. وی در طی این دوره در زمینه‌ی نقشه برداری از سرزمین فدرال برای تعیین واشینگتن به عنوان پایتخت کشور از نزدیک با پرزیدنت واشینگتن همکاری داشت. وی پیشگام تعیین اندازه ها برای ایجاد نظام اعشاری جهت معیار ضرب سکّه و دستگاه اوزان و مقادیر بشمار می‌رود. او در ابداع دستگاهی برای حق ثبت اختراعات مفید واقع شد؛ و هنگامی که قانون آن در 1169 به تصویب رسید، به عنوان عضو دادگاه ناظر بر اجرا و حافظ حق ثبت اختراعات خدمت کرد.
جفرسن، که در 1159 به عضویت «انجمن فلسفی امریکا» انتخاب شده بود، در کمیته‌ی مربوط به مطالعه‌ی مگس گندم خوار به کار پرداخت و در 1160 به مشاورت انجمن برگزیده شد. در 1170 معاون انجمن شد و در 1176، پس از دیوید ریتنهاوس، به عنوان سومین رئیس انجمن انتخاب گردید. تا 1194 هر سال مجدداً انتخاب می‌شد، و تا پایان عمر عضویت این انجمن را داشت. علاقه‌ی او به مطالعات دیرین شناختی با بدست آوردن و بررسی استخوانهای سنگواره شده‌ی نوعی «تنبل زمینی» (ground sloth)، که خود نامش را «مگالونیکس» نهاد، گسترش یافت، و در این باره رساله ای در سال 1176 تقدیم انجمن کرد. در سال بعد گزارشی درباره‌ی خاک برگردان خود قرائت کرد. این هر دو رساله بعداً Transactions («صورت مذاکرات») انجمن بچاپ رسیدند.
جفرسن در پیشبرد برنامه ای برای توزیع زمینهای ملی در غرب کشور شرکت کرد که بعداً به صورت «قانون زمین» سال 1175 تجسم یافت.
وی در 1176 به معاونت ریاست جمهوری رسید؛ و در 1180 سومین رئیس جمهور ایالات متحد شد، و اولین رئیس جمهوری بود که در واشینگتن آغاز به کار کرد. او در دوره‌ی ریاست جمهوری خود بارها دولت را متعهد کرد که برای خیر و صلاح عمومی از علم حمایت کند.
در پی خریداری لوئیزیانا، که در 1182 به مذاکره درباره‌ی آن پرداخت و مساحت کشور را تقریباً به دو برابر رسانید، هزینه‌ی هیأتهای اعزامی متعددی را به منظور کاوش و تهیه‌ی گزارش درباره‌ی مناطق نامسکون تأمین کرد. در 1182 مسئول یکی از بررسیهائی شد که به همت آیزک بریگز درباره‌ی میسی سیپی صورت می‌پذیرفت، و در همان سال هیأت اعزامی لوئیس و کلارک را گسیل کرد. جفرسن در بسیاری از امور تدارکاتی هیأت شخصاً شرکت داشت، جزئایت آموزش علمی را برای مریودر لوئیس و ویلیام کلارک مشخص می‌کرد، و دستورالعملهای مفصّلی برای گزینش تجهیزات علمی و کاربرد آنها در منطقه‌ی عملیات فراهم آورد. کامیابی این هیأت موجب شد که جفرسن و دستگاه اداری او از حمایت مورد نیاز برای تجهیز دومین هیأت اعزامی، به ریاست زیبولن م. پایک، به منظور کاوش در سرچشمه های رود میسی سیپی و لوئیزیانای غربی بهره مند شوند. این طرحها، که به همّت هیأتهای اعزامی دیگری دنبال شدند، در 1258 به تشکیل «اداره‌ی بررسی زمین شناختی ایالات متحد» انجامیدند.
مدت کمی پس از بازگشت هیأت لوئیس و کلارک، جفرسن توجه خود را به این بررسی سواحل امریکا معطوف کرد، و در 1185 پیشنهادی در این زمینه به کنگره تقدیم نمود. کنگره اجازه‌ی بررسی داد، و در نتیجه سازمان «بررسی کرانه های ایالات متحد» (بعداً «بررسی کرانه ها و زمین سنجی ایالات متحد») تشکیل شد.
جفرسن، در پایان دومین دوره‌ی ریاست جمهوری خود، به مانتیسلو بازگشت و در آنجا، ضمن حمایت از یک نظام سراسری ایالات مبتنی بر طرحی که سالها پیش ابداع کرده بود، خود را وقف بهبود آموزش و پرورش در ویرجینیا ساخت. او برای احداث دانشگاهی در ویرجینیا به فعالیت پرداخت، که سرانجام در 1198 مجوّز آن را صادر و در 1204 افتتاح شد. جفرسن در تعریف مفهوم دانشگاه نقشی مهم ایفا کرد، و تلاشهای وی عاملی قاطع در تأسیس آن بود. او در نخستین شورای بازرسان دانشگاه شرکت داشت و به سمت رئیس دانشگاه برگزیده شد و تا پایان عمر در این سمت باقی ماند. در تهیه‌ی نقشه‌ی ساختمانها و محوّطه ها، و در سازماندهی مدارس وابسته به دانشگاه، و برنامه های تحصیلی آنها، که بر علوم تأکید نهاده می‌شد، مسئولیت بزرگی داشت.
جفرسن در ساعت 12 و 50 دقیقه‌ی 13 تیرماه 1205، چند ساعت پیش از مرگ دوستش جان ادمز، در هشتاد و سه سالگی درگذشت. پس از او فقط یکی از دخترانش، مارتا رندالف، و نیز یازده نوه و فرزندان ایشان باقی ماندند. او را در گورستان خانوادگی در مانتیسلو به خاک سپردند؛ بر ستون سنگی گور وی این کلمات، که توسط خود او انتخاب شده بود، حک شده است: «در اینجا تامس جفرسن، نویسنده‌ی اعلامیه‌ی استقلال امریکا، نویسنده‌ی قانون ویرجینیا در مورد آزادی مذهب، و پدر دانشگاه ویرجینیا آرمیده است.»

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی.

جفرسن یک کتاب و دو مقاله نوشت، که در برابر «انجمن فلسفی امریکا» خوانده شد و در Transactions: Notes on the State of Virginia …‌ی آن انتشار یافت (پاریس، 1782؛ تا 1784-1785 چاپ نشد)، ترجمه‌ی فرانسوی به قلم م. ژ. با عنوان Observations Sur la Virgine (پاریس، 1786)؛ چاپهای بعدی ترجمه‌ی انگلیسی بدین قرارند: (لندن، 1787-1788)، (فیلادلفیا، 1788، 1792، 1794، 1801، 1812، 1815، 1825)، (بالتیمور، 1800)، (نیویورک، 1801، 1804)، (نیوئرک، 1801)، (باستن، 1801، 1802، 1829، 1832)، (ترنتن، 1803، 1812)، (ریچمند، 1853)؛ «A Memoir of the Discovery of Cetain Bones of an Unkown Quadruped, of the Clawed kind, in the Western Part of Virginia»، در TAPS، 4 (1799)، 246-260؛ و «The Description of a Mould- Board of the Least Resistance and of the Easiest and Most Certain Construction»، همان، 313-322.
دو جلد کتاب بر اساس یادداشتهای جفرسن در موضوعهای مشخصی چاپ شده است: Thomas Jeffeso"ns Garden Book، ویراسته‌ی ادوین م. بتس، یادبودنامه های «انجمن فلسفی امریکا»، بیست دوم( فیلادلفیا، 1944) From Book "s Thomas Jefferson و یادبودنامه های « انجمن فلسفی امریکا»، سی پنجم (فیلادلفیا، 1953).
نوشته های جمع آوی شده مشتملند بر The Papers of Thomas Jefferson، ویراسته‌ی جولیئن پ. بوید و لایمن باترفیلد، 18 جلد (پرینستن، 1950- )؛ The Works of Thomas Jefferson، ویراسته‌ی پول لستر فورد، 12 جلد (نیویورک، 1904)؛ Writings of Thomas Jefferson، ویراسته‌ی آندرو ا. لیپسکم و البرت اِلِری برگ، 20 جلد (واشینگتن، 1903-1905)، و Writings of Thomas Jefferson، ویراسته‌ی هـ. ا. واشینگتن، 9 جلد (واشینگتن، 1853-1854).

دوم. خواندنیهای فرعی.

آثار مربوط به فعالیتهای علمی جفرسن بدین قرارند: The Lost world of Thomas Jefferson، از دنیئل ج. بورستین (نیویورک، 1948)؛ The True Thomas Jefferson، از ویلیام اِلِری کرتیس (فیلادلفیا، 1901)، فصل 12؛ Thomas Jefferson scientist، از اِدوین ت. مارتین (نیویورک، 1952)؛ و Thomas Jefferson and the Nation"s capital، از سول ک. پادووِر (واشینگتن، 1946).
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، ترجمه: احمد آرام... [و دیگران]، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نخست