جگر، تامس آگاستس

[tāmƏs āgāstƏs jagƏr]
Thomas Augustus Jaggar
(ت. فیلادلفیا، پنسیلوینیا، 4 بهمن 1249/ 24 ژانویه‌ی 1871؛ و. هونولولو، هاوائی 27 دی 1331/17 ژانویه‌ی 1953)، زمین شناسی، آتشفشان شناسی.
جگر پسر کشیش تامس آگاستس و آنا لوئیزا (لارنس) جگر بود. چنان که بعداً نوشت، عشق به پهنه‌ی آزاد طبیعت را پدرش در وجود او دمید، به طوری که در سنین کودکی در جنگلهای وحشی استانهای مین و مَریتایم به گردش می پرداخت. در چهارده سالگی، هنگامی که با خانواده اش در اروپا بود، در فرانسه و ایتالیا به مدرسه رفت، از کوه وزوویو صعود کرد، و به علوم طبیعی علاقه مند شد. جگر از دانشگاه هاروارد سه درجه‌ی علمی کسب کرد (لیسانس، 1272؛ فوق لیسانس، 1273؛ دکتری، 1276)، و دو سال بعد از لیسانس را نیز در دانشگاه مونیخ باک آ. فون تسیتل (1273) و در دانشگاه هایدلبرک باک. هآ. روزنبوش، و. گولتشمیت، و ا. اوزان (1274) گذراند. در سال 1282 با هلن کاین و سپس، در 1286، با ایزابل پ. مِیدول که دستیار و همکاری با ارزش در سراسر زندگی علمی وی بود، ازدواج کرد.
نیاز به مشاهده‌ی دقیق میدانی را نثنیئل شیلر، و نیز آرنلد هیگ، در هاروارد در او پدید آوردند؛ جگر باهیگ به عنوان دستیار در حوزه‌ی آتشفشانی کوههای راکی کار می کرد (1272). تجربه‌ی اخیر جگر را به آتشفشان شناسی یعنی شاخه‌ای از زمین شناسی کشاند که بعداً بر زندگی علمی وی سایه گسترد. هنگامی که دانشجوی دوره‌ی لیسانس بود، با همکاری ر. ا. دیلی درباره‌ی سنگهای نفوذی آذرین مطالعه کرد، و برای رساله‌ی دکتری خود یک «ابزار تشخیص درجه‌ی سختی کانیها» (microsclerometer) اختراع کرد و در باستن به مطالعه‌ی سنگهای زایده دار (xenolith) در دیواره ها پرداخت.
جگر پس از تکمیل تحصیلات رسمی به استخدام «سازمان زمین شناسی ایالات متحد» درآمد (1277-1280). با س. ف. امنز، ج. د. اروینگ، بیلی ویلیس، و ن. هـ. دارتن در مطالعاتی که در مورد لاکولیتها و منابع اقتصادی بلک هیلز واقع در داکوتای جنوبی صورت می گرفت شرکت جست، و با چارلز پالاش زمین شناسیِ خاراهای پیش کامبریایی واقع در کوههای بردشو در اَریزونا را بررسی کرد. جگر در سال 1278 نخستین برآوردهای مربوط به زمین سنجی هاوائی را برای چارلز د. والکت، مدیر برنامه‌ی زمین سنجی، فراهم آورد، و همین برنامه سرانجام جگر را به آن منطقه از اقیانوس آرام کشاند. جگر و همکارانش در طول چند سال بعدی وسایل مختلفی را در باستن و هاروارد آزمودند، که جداول نهرها و آبفشانهای نمونه از آن جمله بودند. آبفشان آزمایشی، که نمونه‌ی کوچکی از آبفشان معروف «اولدفیتفول» (old Faithful) بود (با آن که مقیاس مسأله‌ای جدّی نبود)، درکی ماشینی و، از طریق کاربرد، اطلاعاتی بیشتر درباره‌ی فورانهای آتشفشانی چاهی (phreatic) بدست می داد. علاوه بر آن، آزمایشهای مربوط به جعبه‌ی فشار (squeeze box)، که به توسط جنگر و همکارانش انجام شد، موجب بسط دامنه‌ی کارهای قبلی بیلی ویلیس شد، و آزمایشهای همین گروه در مورد تبلور بازالتهای مذاب و آمیزه‌های مصنوعی کانیهای تشکیل دهنده‌ی آنها اطلاعاتی در مورد گوناگونی بافتها و سرعت انجماد بدست دادند.
در سال 1280، جگر به منظور احراز مقام استادیاری در دانشگاه هاروارد، «سازمان زمین شناسی ایالات متحد» را ترک گفت؛ وی در 1285 سرپرست بخش زمین شناسی «مؤسسّه‌ی فنّاوری مسچوسیتس» (MIT) شد، اما همکاری نزدیک خود را تا سال 1289 با سازمان زمین شناسی ادامه داد. در همین دوره (1280-1291) بود که جگر دست به کار شد تا سفرهای اکشتافی آتشفشان شناختی خود را به جزیره‌ی مارتینیک پس از فعالیت کوه پوله (در 1281)، کوه وزوویو، که در آنجا با ف. آ. پره، عکاس آشتفشان و آتشفشان شناس معروف، آشنا شد (1285)، جزایر الیوشین (1286)، و سرانجام شصت آتشفشان از 450 آتشفشان فعال آن زمان به اجرا درآورد.
در سال 1290، جگر، با کمک مالی «مؤسّسه‌ی فنّاوری مسچوسیتس» و «انجمن همکاری تحقیقات آتشفشانی هونولثولو» آنچه را که بعداً «رصدخانه‌ی آتشفشان هاوائی» نام گرفت پایه ریزی کرد. وی تا سال 1319 ریاست این محل را برعهده داشت. همه‌ی پارامترهای قابل اندازه گیری فعالیت آتشفشانی هاوایی- از قبیل شکل، ماهیت جریان، ارتفاع گدازه در محل دهانه ها (بویژه هالماوماو، زیرا این دهانه مدتی بعد از فعالیت هم پُر می ماند)، دما (او در اولین کوششهایش از تف سنج، لوله‌ی آهنی، و دما جفت غوطه ور استفاده می کرد)، و دوره‌های فعالیت- زیر نظارت جگر بررسی و ثبت شدند. اطلاعات لرزه شناختی (که بعضی از آنها روی «دستگاه ضربه نگار» جگر ثبت شده اند) و بررسیهای دقیق زمین سنجی شواهد مهمی درباره‌ی برآمدگی ساختمانهای آتشفشانی و نخستین نشانه هائی که به کمک آنها امکان پیشگویی فوران ممکن می شد بدست دادند. ماهیّت دوره‌ای فعالیت آتشفشانی از طریق گزارشهای مداوم و دقیقی که جگر و همکارانش ثبت کردند به اثبات رسید. کار در «رصدخانه‌ی آتشفشانی هاوائی» و تجربه‌ی جگر در مورد سایر آتشفشانها به انتشار مقاله‌ی «منشأ و تحوّل دهانه‌های آتشفشانی» (1326) انجامید.
جگر موظف بود که آتشفشانها را از روی درجه‌ی گرانروی آنها طبقه بندی کند (1289) و دمای اولیه‌ی مستقیم گدازه‌های بازالتی را اندازه بگیرد. او برای نامگذاری شرایط خاصّ گدازه ها نیز مجموعه‌ی اصطلاحاتی ابداع کرده است که البته امروزه کاربرد چندانی ندارد. مثلاً اصطلاح «پیروماگما» (pyromagma) اشاره دارد به گدازه‌های داغ سرشار از گاز در دریاچه ها؛ «اپیماگما» (epimagma) به گدازه‌های نیمه جامد شده و متبلور؛ و «هیپوماگما» (hypomagma) به ماگمای زیر سطح زمین. بیشتر کار جگر، که بر اساس مشاهده و تجربه‌ی دست اول استوار بود، جنبه‌ی کیفی داشت. وی در تبیین چگونگی پیدایش آتشفشانها و نقش آبهای زیرزمینی در فورانهای انفجاری خدمات چشمگیری انجام داد. او همواره نگران مردمی بود که در مناطق آتشفشانی سکونت داشتند. در 1315 پیشنهاد کرد که با رها کردن بمبی از هواپیما مسیر عبور گدازه‌های روان به سوی هیلو را تغییر دهند و این کار با موفقیت صورت پذیرفت.
جگر، پس از آن که در 1319 از کار در «رصدخانه‌ی آتشفشانی هاوائی» کناره گرفت، به عنوان دستیار تحقیق در کارهای زمینفیزیکی دانشگاه هاوائی به کار پرداخت. تا پایان عمر، طی سفرهائی که با همسرش می رفت، و از طریق نگارش، اطلاعات آتشفشان شناختی خود را در اختیار دیگران قرار می داد.

کتابشناسی

یکم کارهای اصلی.

فهرست تعداد زیادی از کارهای جگر، از جمله اولین نوشته ها و مقاله‌های مهمی که از او تا سال 1945 در مجله ها منتشر شده اند، در بخش ارجاعات اثر عمده اش، «The Origin and Development of Craters»، در MGSA، 21 (1947)، ذکر شده است. در میان آنها آثار زیر حائز اهمیتند: «Japanese Volcano Classification»، در خبرنامه‌ی انجمن هنرهای «مؤسسه‌ی فنّاوری مسچوسیتس» (فوریه‌ی 1910)؛ «Seismometric Investigation of the Hawaiian Lava Column»، در BSSA، 10 (1920)، 155-275؛ و «Protection of Harbors From Lava Flows»، در AJS، 243 A (1945)، 333-315، با ارجاع به تعدادی از گزارشهای تهیه‌ی شده‌ی جگر برای volcano Letter of the Hawaiian volcano Research Association، که به توسط «رصدخانه‌ی آتشفشان هاوائی» منتشر شده است.
دیگر آثار مشتملند بر: «The Mechanism of Volcanoes»، در Volcanology، خبرنامه‌ی شورای پژوهش ملی، شماره‌ی 77 (1931)، 49-71؛ Volcanoes Declare War (هونولولو، 1945)؛ Steam Blast Vocanic Eruptions، «رصدخانه‌ی آتشفشان هاوائی»، چهارمین گزارش ویژه، که اثری است با اهمیت؛ و My Experiments With Volcanoes (هونولولو، 1956)، که زندگینامه‌ای است به قلم خود دانشمند که نگرش جالب توجهی به تجربه‌های جگر در سال 1952 عرضه می‌کند و اطلاعاتی درباره‌ی گرایش آغازین وی به علوم طبیعی و دلبستگی فزاینده اش به اوائی را دربردارد.

دوم. خواندنیهای فرعی.

شرحی مختصر اما بر اهمیت از زندگی جگر را در آثار زیرین می‌توان یافت: Volcanos- in History, in Theory in Eruptions، از ف. م. بولارد (آستین، 1962)، 27-30؛ و World Who"s Who in Science (هَنیبال، 1968)، 870. در آثار زیر ارجاعاتی به اکثر آثار تخصصی جگر صورت گرفته است: Volcannoes، از ا. ریتمن (نیویورک، 1962)، صفحات سیزده، 18، 55، 63، 167، 188؛ «Volcanological Observations»، از ف. ا. پریت، در PCIW، 549 (1950)، 50، 133؛ و اخیراً در Volcanoes، از ا. مک دانلد (انگل وود کلیفس، نیوجرزی، 1972)، صفحات دوازده، 37-39.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، ترجمه: احمد آرام... [و دیگران]، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نخست