جَگَنّاتهه

[jagannātha]
(شکوفایی، هندوستان، حدود 1099-1119/ 1720-1740)، اخترشناسی، ریاضیات.
برطبق افسانه، جگناتهه سمراط [samrāt] به وسیله‌ی جَیَسیمهه‌ی [jayasimha] امبری [amber] در طی یک رشته عملیات جنگی علیه رئیس شیواجی [Šivāji] مراطهه [marātha] در 1043-1044 کشف شد. گمان می‌رفت که جگناتهه در آن زمان بیست ساله باشد. از لحاظ قصه، متأسفانه این جیسیمهه‌ی اول، موسوم به میرجا [mirjā]، بود که با شیواجی درگیری داشت؛ حامی جگنهاتهه جیسیمهه‌ی دوم، معروف به سوایی [savāī]، بود که از 1978 تا 1122 بر امبر فرمان می‌راند. به عنوان بخشی از برنامه‌ی جیسیمهه در راه احیای اخترشناسی هند و به طور کلی فرهنگ هندی، جگنهاتهه کتابهای «اصول» اقلیدس و المجسطی بطلمیوس را [و هر دو را از روی متون تجدیدنظرشده‌ی نصیرالدین طوسی] برای جیسیمهه‌ی دوم از عربی به سنسکریت ترجمه کرد.
جگنهاته «اصول» اقلیدس را زیرعنوان Rekhāganita اندکی پیش از سال 1106 ترجمه کرد؛ در همین تاریخ، بنا به فرمان او، لوکمنی [lokamni] به نسخه برداری از روی قدیمی ترین دستنوشته ها پرداخت. او المجسطی بطلمیوس را در سال 1111 با عنوان siddhāntasmrāt ترجمه کرد. این کتاب نه تنها شامل ترجمه ای از متن عربی تجدیدنظر شده‌ی طوسی بلکه حاوی یادداشتهائی از خود او است که اشاراتی دارند هم به الغ بیگ و کاشی سمرقندی و هم به محمدشاه، امپراتور مغول، که جیسیمهه زیج جدید محمدشاهی خود را در 1107 به او تقدیم کرد؛ این اضافات، میان ترجمه‌ی جگناتهه و کار اخترشناسان دیگری که به همّت جیسیمهه گرد هم آمده بودند، پیوند نزدیکی برقرار می‌سازد. (مقالات مربوط به علم هندی در ذیل)

کتابشناسی

کتاب Rekhāganita به کوشش هـ. هـ. درووا و ک. پ. تریودی جزء سلسله انتشارات سنسکریت بمبئی، به شماره‌ی 61-62، در 2 جلد بچاپ رسید (بمبئی، 1901-1902)؛ کتاب Siddhāntasmarāt به کوشش رامَسوَروپه شَرمن [rāmasvarupa Šarman]، در 3 جلد، چاپ شد (دهلی نو، 1967-1969).
خواندنیهای فرعی مشتملند بر Ganakatarañgitī، اثر سودهاکَره دویودین [sudhākara divivedin] (بنارس، 1933)، تجدید چاپ از pan، 14 (1892)، 103-110؛ و مقاله‌ی «اصول اقلیدس و ترجمه‌ی جگناتهه از آن»، نوشته‌ی ل. ج. راچر، در JOIB، 3 (1953-1954)، 236-256.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، ترجمه: احمد آرام... [و دیگران]، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نخست