تارجوْنی توْتستّی، جوْوانّی

[jovānni tarjoni totsetti]
Giovanni Targioni Tozzetti
(ت. فلوْرانس، ایتالیا، 20 شهریور 11/1091 سپتامبر 1712؛ و فلوْرانس، 17 دی 1161/ 7 ژانویه‌ی 1783)، تاریخ طبیعی.
بندتّوْ، پدر تارجوْنی، طبیب، و مادرش، چچیلیا، دختر جروْلاموْ توْتستّیِ حقوقدان بود. او نام خانوادگی مادر را به نام خانوادگی پدر، تارجوْنی، افزود. تارجوْنی توْتستّی در 1113 درجه‌ی پزشكی‌اش را از پیسا گرفت؛ و بقیه‌ی عمر را در فلوْرانس به طبابت پرداخت، و در آنجا، ضمن سایر كارها، مایه كوبی آبله را ترویج كرد. در 1162 به ریاست كتابخانه‌ی مالیابكی منصوب شد، سمتی كه لازمه‌اش فهرست كردن هزارها كتاب و نسخه‌ی خطی بود. تارجوْنی توْتستّی علاقه‌ی شدیدی به تاریخ طبیعی داشت. پدرش، كه خود پژوهنده‌ای پرشور در رشته‌ی گیاه شناسی بود، به این علاقه پی برد و آن را تحسین كرد، و در 1110، با سپردن پسر به پیئر آنتوْنیوْ میكلیِ گیاه شناس، این علاقه را تقویت كرد. تارجوْنی توْتستّی به مدت شش سال چون سایه‌ای همراه میكلی بود، و علاقه‌ی این در آموزاندن با لذت ان در آموختن همسری می‌كرد. پس از آنكه میكلی در 1116 درگذشت، تارجوْنی توْتستّی برای احراز مقام ریاست باغ گیاه شناسی فلوْرانس و تدریس گیاه شناسی مناسب تشخیص داده شد.
سفری علمی، كه در سال 1111 با میكلی از فلوْرانس به كوْرتوْنا انجام داد، موجب شد كه رسالت راستین تارجوْنی بیشتر موكّد و مویّد شود، كه آن نقش طبیعیدان سیّار و سیّاح بود. سفرهائی طولانی كه بین سالهای 1121 و 1124 صورت پذیرفت به وی امكان داد كه پدیده‌های طبیعی و آثار تاریخی كهن را در بخشهای مهمی از توسكانی مشاهده كند. حاصلی كه از خرمن علوم طبیعی برداشته شد براستی چشمگیر بود، و سه قلمرو طبیعت را دربرمی‌گرفت.
تارجوْنی توْتستّی، در مطالعاتش در زمینه‌ی روابط بین آب نگاری معمولی و عوارض زمین، مشاهدات تركیبی گسترده‌ای انجام داد، و این كار را با ریزترین مشاهدات تحلیلی آغاز كرد. برخی از دانشمندان طراز اول زمان او عقیده داشتند كه عمل فرساینده‌ی جریانهای آب، اگرچه در طول زمان افزایش می‌یابد، برای تبیین پیدایش درّه‌های پهن و تنگه‌های عمیق بكلی ناكافی است. تارجوْنی توْتستّی، با موضعگیری قاطع علیه مشهورترین همه‌ی آنان، یعنی بوفوْن، كه لازمه‌ی تشریح این پدیده‌ها را تأكید بر تأثیر جریانهای دریایی قبل از بوجود آمدن زمین می‌دانست، معتقد بود كه تمام درّه‌ها و تنگه‌هایی كه او مشاهده كرده است نتیجه‌ی فرسایش ناشی از جریانهای آب بوده‌اند. او همچنین متوجه مقدار عظیم موادی كه در طول زمان در اثر خود آبها تغییر كرده بودند گردید. تارجوْنی توْتستّی، براساس این مشاهدات، برای اولین بار در طول تاریخ علم، موفق شد كه طرح تكامل ریخت شناختی بعضی از چشم اندازها، از قبیل تپه‌های مقابل آپنین توسكانی را، كه به وسیله‌ی رسوبهای دریایی دوره‌ی پلیوْسن ساخته شده بودند، ترسیم كند. وی می‌گفت كه با عقب رفتن به «زمانهای خیلی دور، كه برای ما ناشناخته‌اند»، به نظر می‌رسد كه آن تپه‌ها در نتیجه‌ی فرسایش ناشی از جریانهای آب بر روی سكوئی دریایی كه پس از عقب نشینی دریا ظاهر شده است، شكل یافته‌اند. او حركت این سكو را با مربوط ساختن آن به صفحه‌ای بازسازی كرد كه قله‌های تپه‌های فعلی را به یكدیگر می‌پیوندد. می‌گفت كه این تپه‌ها در آینده نیز در اثر فرسایش «خرد و نابود» خواهند شد.
از بین رفتن دریاچه‌های اوایل دوره‌ی پلئیستوْسن، كه ما امروزه در آنها حوضه‌های خاص بین كوههای آپنین را مشاهده می‌كنیم، نیز موجب برانگیختن علاقه‌ی تارجوْنی توْتستّی شد. او در والدارنوْی علیا وجود یك دریاچه‌ی بزرگ قدیمی را ثابت كرد؛ آنگاه ناپدید شدن آسیا در نتیجه پرشدگی مجدد كامل آبرفتی حوضه را مورد مطالعه قرار داد. سرانجام، در مورد فرسایش پسرونده‌ای كه آبها در رسوبهای دریاچه‌ای موجب می‌شوند به پژوهش پرداخت. همچنین با وضوح فراوان منشأ تنگه‌های موجود در دره‌ی عریض آرنوْ را با توجه به وجود توده‌های بسیار سخت سنگهائی كه در زیر رسوبهای دریاچه‌ای فاقد استحكام دفن شده بودند توضیح داد. در زیر همین رسوبهاست كه می‌توان استخوانهای فیلها و سایر پستانداران بزرگ را بوفور یافت. تارجوْنی توْتستّی نشان داد كه این سنگواره‌ها، چنان كه دانشمندان زمان معتقد بودند، بقایای فیلهائی نیستند كه ارتش هانیبال را در جنگ دوم پونیك [=كارتاژی] همراهی می‌كردند، بلكه جزئی از زیای توسكانی قبل از ظهور آدمی در منطقه می‌باشند.
تارجوْنی توْتستّی در سراسر عمر امید داشت كه بتواند توصیفی كلی از توسكانی از دو دیدگاه تركیبی عمومی و تحلیلیِ منطقه‌ای بنویسد. این كار هرگز به انجام نرسید؛ ولی Prodramoی او، كه در 1134 بچاپ رسید، بسیار جالب توجه است، زیرا با دقتی بسیار جزئیات طرح كار او را بدست می‌دهد- طرحی كه از نظر تازگی مفاهیم خیره كننده است. این توصیف كلی می‌توانست امروزه نیز بسیار نزدیك به همان شكل طرح شود: بررسی پستی و بلندی زمین، آب نگاری، آب و هوا، گیاهان، جانوران، و بالاخره نشانه‌های ظهور انسان. درك عمیق تارجوْنی توْتستّی از روابط میان طبیعت و انسان به موضوعهای متنوعی بسط یافت از قبیل تغییراتی كه انسان در مسیر رودها یا در دهانه‌‌های آنها پدید آورده است؛ تغییرات باتلاقهای مالاریاخیز (مسأله‌ی بسیار مهم اقتصادی و اجتماعی در توسكانی قرن هجدهم)؛ موقعیت مراكز جمعیت در رابطه با عوارض زمین یا با آب؛ ساختمان راهها یا بندرها؛ و بهره گیری بهتر انسان از كلیه‌ی منابع طبیعی. خلاصه آن كه او انسان را شكل دهنده‌ی كار او خستگی ناپذیر سطح زمین می‌دانست:« بی‌فایده نخواهد بود اگر توسكانی را آن گونه كه براستی قبل از اسكان آدمی در آن بوده است مورد توجه قرار دهیم تا تغییرات عظیمی را كه بتدریج از راه صنعت و سپس از راه بی توجهی انسان بوجود آمده است درك كنیم.» امروزه تارجوْنی توْتستّی به عنوان یكی از پیشگامان جغرافیای انسانیِ نوین شناخته شده است.
تارجوْنی توْتستّی نمی‌توانست زمان بیشتری را وقف تحقیقات علمی كند، زیرا كاملاً درگیر و وظایفش به عنوان پزشك و كتابدار بود. او خود احساس می‌كرد كه « محكوم به تلف كردن عمر خویش در مطالعاتی است كه با تمایلاتش مغایرت دارند». ولی نتایجی كه او بدست آورد، اگرچه محدود بود، مجوّزی است كه او به عنوان فعالترین طبیعیدان ایتالیایی، بعد از لاتساروْ اسپالانتسانی، شناخته شود. شور علمی او به نسل بعدی انتقال یافت: پسرش اوْتّاویانوْ، برادرزاده‌اش آنتوْنیوْ، و نوه‌ی برادرش آدوْلفوْ، دكترها و طبیعیدانان صاحب نامی شدند.

كتابشناسی

یكم. كارهای اصلی.

نوشته‌های تارجوْنی توْتستّی عبارتند از Relazione d`alcuni viaggi fatti in diverse parti della Toscana, per6,osservare le produziono naturali,e gli antichi moumenti di essa جلد (فلوْرانس، 1751-1754؛ چاپ دوم، 12 جلد، 1768-1779)؛ Prodromo della corografia e della topografia fisica della toscana (فلوْرانس، 1754)، و دو اثر كه برای تاریخ علم با ارزشند، كه او یكی از اولین كسانی بود كه آن را توسعه داد: Notizie sugli aggrandimenti delle scienze fisiche accaduti in Toscana nel corso di anni LX del secolo XVII (فلوْرانس، 1870)، و Notizie della vita e delle opera di Pier`Antonio Micheli (فلوْرانس، 1858). برخی از مطالب جالبتر او در گلچینی از ف. روْدوْلیكوْ با عنوان La Toscana des critta dai naturalisti del settecento (فلوْرانس، 1945) اغلب صفحات، مندرجند.

دوم. خواندنیهای فرعی..

اطلاعات زندگینامگی و كتابشناختی در NLet، 14 (1783)، ستون 97، موجود است. درباره‌ی كارتارجوْنی توْتستّی، ←آثار پایین (كه براساس تاریخ تنظیم شده‌اند):«Giovanni Targioni Tozzetti e la illustrazione geografica della Toscana»، از ا.مارینلّی، در RGI، 11 (1904)، 1-12، 136-145، 226-236؛ «La geografia umana nei ‘Viaggi’ di Giovanni Targioni Tozzetti»، از ر.كوْنكاری، همان، 41 (1934)، 28-41؛ و «La collezione mineralogical di Giovanni Targiono Tozzetti»، از ف. روْدوْلیكوْ در Catalogo del Museo di storia della scienze (فلورانس، 1954)، 274-280؛ و «Lo studio fisico della citta di Firenze impostato da Giovanni Targiono Tozzetti nel 1754»، از همو، در RGI، 64 (1967)، 110-113 شرح مفصلی از سفرهایش، همراه با نقشه‌های مسیر سفر، در L`esplorazione naturalistica dell` Appennino، از ف.روْدوْلیكوْ‌ (فلوْرانس، 1963)، 133-137، 152-160، 366-369، مندرج است.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز كولستون، (1387)، زندگینامه‌ی علمی دانشوران، ترجمه احمد آرام...[ و دیگران]، تهران: شركت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول