نویسنده:Paul Lawrence Rose
مترجم: مجید ملكان



 
[māriāno di yākomo tākkolā]
Mariano Di Jacomo Taccola
(ت. سیئنا، ایتالیا، 24 بهمن 759/ 4 فوریه‌ی 1381؛ و. سیئنا، 832 تا 837/ 1453 تا 1458)، مكانیك.
نام خودمانی تاكّوْلا، به معنی «كلاغ»، كه اشاره به ذوقی برای منبت كاری دارد، از پدر ماریانوْ، كه شرابساز بود، به وی رسید. اولین شغل تاكّوْلا پیكرتراشی بود، و در 778 در كنده كاریِ جایگاه گروه همسرایانِ كلیسای جامع سیئنا شركت كرد. او حداقل از سال 792 در زندگی اجتماعی فعّال بود و در 796 تا حدودی صلاحیت رسیدگی به اسناد و مدارك رسمی را یافت. از 803 تا 810 پیشكار كاسادلّا ساپیئنتسا (خانه‌ی معرفت)، اقامتگاهی برای دانش پژوهان در سیئنا، بود.
به نظر می‌رسد كه تاكّوْلا در 806 بشدت به فنّاوری مكانیك علاقه مند شده باشد، رشته‌ای كه در باقیمانده‌ی زندگیش بیشتر اوقات خود را بر سر آن گذاشت. قدیمترین طرحهای او در مورد ماشینها كه تاریخشان معلوم است مربوطند به سال 806، یعنی زمانی كه او آزمایشهای عملی چهار اختراع خود را نیز انجام می‌داد. از جمله‌ی آزمایشهای او طرحی برای ساختن پلی بر رودخانه‌ی تیبر در رم و طرح دیگری برای تأسیسات بندری در جنوْئا بود.
در 811-812 دیدار سیگیسموند، امپراتور آینده، از سیئنا مشوّقی برای اختراعات مكانیكی تاكّوْلا فراهم كرد. تاكّوْلا به عنوان یكی از «نجیب زادگان خویشاوند» سیگیسموند منصوب شد (811) و كتاب نفیسی از طراحیهای ماشینها و حیوانات غریب به سیگیسموند تقدیم كرد. در دستنوشت این كتاب (نسخه‌ی فلوْرانس) تاكّوْلا پیشنهاد كرد كه سیگیسموند را در جنگ با تركها تا مجارستان همراهی كند؛ و به نظر می‌رسد كه او چنین كرد، زیرا در دستنوشت جدیدتری (نسخه‌ی نیویوْرك) اظهار می‌دارد كه شخصاً با تركها جنگیده است. مطمئناً تاكّوْلا تا 814 به سیئنا بازگشته بود، و بقیه‌ی عمر را به پیكرتراشی و به پایان رساندن «De machinis libri decem» در 828 گذراند. او در فاصله‌ی 832 تا 837 درگذشت.
تاكّوْلا، با برونلّسكی و جوْوانّی فوْنتانا، از پایه گذاران مكتب ایتالیایی مهندسان رنسانس بود. هرچند این مكتب اساساً از نسل پیشین مهندسان آلمانی (و به طور مشخص كوْنرات كایزر) تأثیر می‌پذیرفت، احتمال می‌رود كه منبع اصلی الهام آن رنسانس معماری مكتب برونلّسكی بوده باشد. اعضای این مكتب این عقیده‌ی نویسندگان قدیمی را می‌پذیرفتند كه علم مكانیك بخشی از معماری است زیرا معمار برای بالا بردن مصالح ساختمانی و وسایل مشابه به شناختی درباره‌ی ماشینها نیاز دارد. تاكّوْلا در یادداشت خود (مونیخ 197) اظهار می‌دارد كه وی در مورد موضوعات مهندسی در سیئنا با برونلّسكی بحث كرده است.
میزان معلومات مهندسان معمار مكتب رنسانس ایتالیایی بسیار كمتر از حد ارزیابی شده است. تاكّوْلا تنها یك صنعتگر نبود؛ به عنوان سردفتر اسناد رسمی آموزش دیده بود و طی سالهای اقامت خود در «خانه‌ی معرفت» با دانش پژوهان تماس نزدیك داشت. بعلاوه، در نوشته‌های او و مهندسان دیگر قسمتهائی وجود دارد كه نشانگر دانشی از حكمت طبیعی است كه در دانشگاهها تدریس می‌شد.
در دوره‌ی رنسانس، فنّاوری مكانیك مورد توجه فراوان دانشوران، از جمله كاردینال بساریوْن و ماریانوْسوْ تسینی، استاد دانشگاه بود. تاكّوْلا مدعی است كه بعضی از طرحهای خود را به سوْتسینی نشان داده است؛ و تحسین او به عنوان «ارشمیدس سیئنا» به احتمال زیاد از جمع دوستان انسانگرای او سرچشمه گرفته است.
تاكّوْلا بر مهندسان ایتالیایی رنسانس تأثیر زیادی گذاشت. بسیاری از طرحهای او بعدها در آثار فرانچسكوْدی جوْرجوْ مارتینی و روْبرتوْ والتوریوْ وارد شدند، و از طریق آنها مخاطبان بیشتری پیدا كردند. اما اظهار نظر در مورد بدیع بودن و اصالت طرحهای تاكّوْلا مشكل است. مطمئناً بسیاری از شیوه‌ها و فنون كار ابتدا در آثار وی به ظهور رسیدند. او زمانی به خاطر نقب انفجاری دیوارهای شهر، تلمبه‌ی تخلیه، دستگاه تنفس در زیر آب، روش سر صندوقی برای ساختن پل، لوله‌های آب و شیرفلكه، آسیابهای بادی و آبی با محور قائم شهرت یافته بود. اكنون معلوم شده كه بعضی از این اختراعات در رساله‌های قدیمیتر آمده است، و بعضی دیگر را ممكن است تاكّولا پس از دیدن آنها در حال كار به اجرا درآورده باشد. می‌توان گفت كه اهمیت تاكّولا به جای هرگونه اختراع اصیل در گزارش جامعی است كه از جریان كار ماشین در آن عصر بدست داده است.
اما دو فكر، كه بعدها اهمیت زیادی یافتند، اولین بار در نوشته‌های تاكّوْلا مطرح شدند: دستگاه انتقال حركت زنجیری و میل لنگ مركب شاتون دار. به وسیله‌ی این دستگاه دوم، می‌توان حركت چرخشی را به حركت رفت و برگشتی تبدیل كرد، مفهومی فنی كه در گسترش فنّاوری غرب بعد از قرون وسطی بسیار مهم و قاطع دانسته شده است.

كتابشناسی

یكم. كارهای اصلی.

در كتابخانه‌ی ملی بایر، مونیخ، نسخه‌ی خطی لاتینی شماره‌ی 197، دفتر یادداشتی است حاوی طرحها و متونی (1427-1441) كه قرار است در ویسبادن چاپ شود. كتابخانه‌ی ملی مركزی فلوْرانس، نسخه‌ی خطی Palat 766، كتابهای3 (1430-1432) و 4 است، اهدا شده به سیگیسموند، از رساله‌ای با عنوان «De ingeneis»؛ كتابهای مفقود را پراگر و اسكالیا (- پایین) بازسازی كرده‌اند. ویرایش نسخه‌ی خطی زیرعنوان Liber tertius de ingeneis ac edifitiis non usitatis (میلان، 1969) به همت جیمز ه. بك صورت گرفته است.
نسخه‌ی خطی دیگری در مونیخ، نسخه‌ی خطی لاتینی 28800، دربردارنده‌ی رساله‌ی اصلی تاكّوْلا است با عنوان «De machinis libri decem» (1499) كه پیشتر به عنوان نسخه‌ی قدیمی شماره‌ی یك ویلچك شناخته شده بود. نسخه‌ی قدیمی شماره‌ی دو ویلچك و نسخه‌ی قرن پانزدهم، در حال حاضر در كتابخانه‌ی عمومی نیویوْرك، مجموعه‌ی اسپنسر، نسخه‌ی خطی 136، موجود است. این نسخه را اسكالیا با عنوان De machinis.The Engineering Treatise of 1449، 2 جلد (ویسبادن- نیویوْرك، 1971) ویراسته است. اثری كه پائوْلوْ سانتینی انتحال كرده و آن را با تصویرهای عالی آراسته است در كتابخانه‌ی ملی پاریس، نسخه‌ی خطی لاتینی 7239، موجود است. نسخه‌های بعدی گزیده‌های آثار تاكّوْلا در كتابخانه‌ی مارچانا، ونیز، نسخه‌ی خطی لاتینی هشتم 40 (2941) و كتابخانه‌ی ملی فلوْرانس، نسخه‌ی خطی Palat 767، موجودند. بسیاری از طرحهای مندرج در نسخه‌ی خطی ونیز در Arte militare meccanica، از گ. كانسترینی (میلان، [1946؟]) از نو بچاپ رسیده‌اند. حداقل سه نسخه‌ی خطی دستنوشته‌ی خود مصنّف ناپدید شده است.
نسخه‌های خطی در «The Taccola Manuscripts» از پ.روْز، در Phys، 10 (1968)، 337-346، شرح داده شده‌اند. «Marianus Jacobus Taccola» از لین ثوْ رندایكف در AIH، 8 (1995)، 26-7، راهنمایی است برای اولین كتابشناسی.

دوم. خواندنیهای فرعی..

برای دستیابی به اطلاعات زندگینامگی، - «The Historical ‘Taccola and Emperor Sigismund in Siena»، از جیمز ه. بِك، در ABU، 50 (1968)، 309-320. نیز - Mariano Taccola and his Book De ingeneis، از فرانك د.پراگر و جوستینا اسكالیا (كیمبریج، مسچوسیتس، 1972)؛ و «A Manuscript of Taccola Quoting Vrunelleschi,on Problems of Inventors and Builders»، از فرانك د.پراگر، در PAPS، 112 (1968)، 131-149، كه برگهای مربوط را از نسخه‌ی خطی لاتینی 197 مونیخ رونویسی و نسخه برداری كرده است. درباره‌ی اهمیت تاكّولا، - The Renaissance Engineers، از برتراند گیل (كیمبریج، مسچوسیتس- لندن، 1966)، 81-87؛ و Medieval Technology and Social Change، از لین وایت كهتر (آكسفرد، 1962)، 86، 113.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز كولستون، (1387)، زندگینامه‌ی علمی دانشوران، ترجمه احمد آرام...[ و دیگران]، تهران: شركت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول