خانواده ؛ چشمه جوشان صميميت

پيماني پاك

تشكيل خانواده در اسلام، مسأله اي حياتي و برنامه اي عالي است كه اگر چه بر مبناي مقررات و قوانين قرآني، روايي و شرعي جامه عمل مي پوشد، اما نخستين مايه هاي آن به صورت غريزه، محبت، عاطفه و اشتياق متقابل زوج، به اراده حكيمانه حضرت باري تعالي در نهاد انسان قرار داده شده است. ايجاد آرامش و مودت بر اثر ازدواج، از نشانه هاي لطف خداوند مي باشد. (1)
علاوه بر اين، محكم ترين و برترين برنامه براي جلوگيري از گناه و صيانت جامعه و نجات دادن نسل جوان از سقوط در باتلاق منكرات، ابتذال و فحشا؛ ازدواج است. بر اين اساس، در مرحله اول، بر والدين، اقوام و نهادهاي مسؤول واجب است كه نسبت به ايجاد مقدمات اين سنت الهي و حركت پسنديده اقدام كنند و با دستان خويش، با ساده ترين روش، زمينه پيماني پاك را فراهم آورند. در مرحله بعد، بر پسران و دختران است كه بناي زندگي سعادتمندانه اي را به دور از تكلفات و با اجتناب از شرايط سخت بر پا نمايند. البته، اين موضوع با مقدماتي انجام مي پذيرد.

پژوهش پيرامون همسر دلخواه

تشكيل كانوني به نام خانواده، اهميت شايان توجهي دارد. زيرا براي هر كسي اين فرصت يك بار در طول زندگي اش پديد مي آيد و هر دختر يا پسري كه مي خواهد براي خود شريكي در مسير زندگي خويش برگزيند، بايد به اين نكته توجه داشته باشد كه آن شريك، تا پايان عمر همراهش خواهد بود و از همه اسرار و رموزش باخبر خواهد گرديد. شريكي كه مادر فرزندان و مربي كودكان است. يا آن كه پدر، مسؤول و مدير خانواده است و در صورت انتخاب درست، بر اعتبار، عزت و آبروي طرفين افزوده خواهد شد. بنابراين، عقل و برهان چنين قضاوت مي كند كه درباره همسر آينده بررسيهايي به عمل آيد. بر اساس روايتي نوراني، (2) امام رضا(ع) فرموده اند: "كسي كه دختر خويش را شوهر مي دهد، در واقع او را از حوزه اختيار خويش بيرون مي آورد و در اختيار ديگري قرار مي دهد."
اين سخن حضرت نشان مي دهد كه خانواده ها قبل از ازدواج فرزندانشان بايد بررسي كنند كه دختر خويش را به همسري چه كسي درآورده و پاره اي از حيات خود و محصول تلاشها و تربيتهاي خويشتن را به دست چه فردي مي سپارند. بنابراين، بايد دختر و پسر قبل از ازدواج از روحيات، عادات، اخلاق، سلامت فيزيكي و رواني يكديگر در حد ضرورت باخبر باشند. دقيقاً به همين جهت است كه رسول اكرم(ص) تأكيد نموده اند با افراد داراي حسب و نسب وصلت كنيد، زيرا تمامي خصال و صفات والدين به فرزندان انتقال مي يابد. (3)
خانواده ها نيز مراقب باشند دختر با ايمان خود را به جواني كه اهل حق و حقيقت نبوده و خود در باتلاق انحراف دست و پا مي زند، ندهند و براي جوان پاك خود دختري را كه به ارزشها و فضايل پشت پا زده، انتخاب نكنند.كسي كه پايبند واجبات نيست و از ارتكاب فسق و فجور پروا ندارد و از حسنات اخلاقي بهره اي نبرده، نبايد به عنوان هسمر آينده برگزيده شود، زيرا بنا به فرمايش ائمه هدي(ع)، آثار حرام و گناه در نسل او آشكار مي گردد. (4)

مراسم عروسي

آداب و رسوم عقد و عروسي بايد توأم با وقار، حفظ كرامت، شخصيت و به دور از هر گونه محرمات و عوامل محرك شهوات باشد تا رحمت الهي را جلب كند و عاملي براي عملي شدن بركات آسماني گردد. در فرهنگ اسلامي، تأكيد بر اين است كه اين مراسم بهتر است كه شب هنگام برگزار شود. چنانچه عروسي حضرت زهرا(س) در هنگام شب انجام گرديد. رسول خدا(ص) توصيه نمودند، دختران عبدالمطلب و زنان مهاجر و انصار، شب عروسي حضرت فاطمه(س)، به دنبال آن بانوي بزرگوار حركت كنند، شادي نمايند، شعر بخوانند و ذكر "ا...اكبر" و "الحمدا..." بر زبان جاري سازند و از چيزي كه خداوند بر انجام آن رضايت ندارد، پرهيز كنند.
حضرت امام رضا(ع) با الهام از بيانات رسول اكرم(ص) و تأسي بر سيره و سنت جدش و جده اش، فرموده اند: عروسي در شب هنگام، روش رسول خداست زيرا خداوند شب را مايه آرامش قرار داده است.(5)
اين حديث ارزشمند، چند نكته مهم را كه حاوي جنبه هاي روان شناسي است، مطرح مي كند؛ زيرا معمولاً شب هنگام، آدمي از فشارهاي رواني كمتري برخوردار است و روح او فراغت بهتري دارد و براي انجام برنامه هاي فرحبخش مهياتر است.
همچنين مطابق آنچه قرآن: "و جعلنا الليل لباساً"(6) شب پوششي است بر اندام زمين و موجوداتي كه بر روي آن زيست مي كنند.
پذيرايي از ميهمانان نيز در فرهنگ اسلامي استحباب فوق العاده اي دارد. رسول گرامي اسلام(ص)، يكي از موارد وليمه دادن را موقع عروسي دانسته اند. البته، بنا به فرمايش آن بزرگوار، دعوت شدگان نبايد براي رفتن به اين مراسم شتاب كنند، زيرا يادآور دنيا و زندگي ظاهري است.(7)
حضرت امام علي بن موسي الرضا(ع) هم فرموده اند: از سنت پيامبر اكرم(ص) طعام دادن در هنگام ازدواج است. (8)

هر عهد و پيماني مسؤوليت دارد

خانواده عروس و داماد بنا به عرف جامعه و سنتهاي محلي و رعايت موازين شرعي و ارزشي، بايد در حدي به دور از افراط و تفريط، در مسأله مهر و صداق توافق كنند. البته امساك از رسانيدن صداق به صاحب آن، حرام و گناه است.
رسول خدا(ص) فرموده اند: مهريه زن بايد به او مسترد گردد و كسي كه از پرداخت آن امتناع نمايد، به اندازه حق زن، در روز قيامت از حسنات او برمي دارند و در پرونده همسرش قرار مي دهند و چون كار نيكي به اندازه ترميم حقوق زن باقي نماند، به گناه پيمان شكني او را به سوي آتش مي برند. زيرا هر عهد و پيماني مسؤوليت دارد.
هشتمين فروغ امامت در اين باره مي فرمايند: "خداوند متعال هر گناهي را مورد آمرزش قرار مي دهد، مگر گناه انكار مهر زن يا غصب دستمزد اجير يا فروش انسان آزاد." (9) البته، ذكر اين نكته هم ضروري است كه از جانب پيامبر(ص) و عترت پاك او، خطاب به زنان با كرامت توصيه شده است: اگر زمينه مناسبي در خصوص بخشيدن مهر خود به شوهر مشاهده كنند، از اين خصلت عالي كه بيانگر جود و كرم و نشانه سخاوت و بزرگواري است، چشم پوشي نكنند.

نظافت و آراستگي

در منابع اسلامي آمده است كه خداوند زيباآفرين، جمال و زيبايي را دوست دارد. در مورد مسايل يك خانواده، دستوراتي براي نظافت و آراستگي ظاهر و ايجاد جذبه متقابل آمده است و اين فكر كه مرد نيازي به زينت ظاهر و رعايت نظافت ندارد، مورد قبول نيست، چنانكه ثامن الحجج(ع) فرموده اند: " چه بسا بي توجهي مرد به آراستگي ظاهر، سبب گردد كه زن از پاكدامني فاصله بگيرد و فضيلت عفت را از دست بدهد." (10) همچنين، حضرت در جاي ديگري تأكيد دارند كه "پاكيزگي از خلق و خوي پيامبران الهي است." (11)حضرت امام رضا(ع) از پدران بزرگوار خود روايت نموده اند: " زنان بني اسرائيل از عفت و پاكي دست برداشتند و اين مسأله هيچ سببي نداشت جز آنكه شوهران آنها خود را نمي آراستند."
از سوي ديگر، زن مجاز نيست كه براي غير شوهر آرايش كند. رسول اكرم(ص) از اينكه زن در خارج خانه لباس جذاب بپوشد، به صورتي كه نظر ديگري را به سوي خود جلب نمايد، نهي فرموده اند.

امنيت رواني و اطمينان قلبي

وقتي آرايش و پيراستگي براي يكديگر صورت گيرد، علاوه بر ايجاد روابط پسنديده اخلاقي و رواني و ازدياد عواطف قلبي، موجبات اطمينان زوجين نسبت به هم را پديد مي آورد . اينجاست كه نه زن به مردي غير از شوهر خويش نظر خواهد داشت و نه مرد به زن ديگري مي انديشد و امنيتي كه از اين رفتار متقابل به دست مي آيد، همه ابعاد زندگي زن و مرد را تحت پوشش قرار مي دهد. اين مسأله هر گونه بدبيني و بي اطميناني در روابط خانوادگي را محو مي كند و بدين گونه، پايه هاي نظام خانواده بر اساس حسن روابط و سلامت روحي استوار خواهد شد و اين همان است كه قرآن مي فرمايد: "هن لباس لكم و انتم لباس لهن" يعني در واقع هر كدام حافظ امنيت ديگري و مايه زينت و افتخار همسر مي گردند."
كليني(ره) در "فروع كافي" اين حديث را از حضرت رضا(ع) نقل مي كند: "هيچ فايده اي به كسي نمي رسد بهتر از اين كه برايش بانويي باشد كه نگاه كردن به او و مصاحبت با او موجب شادماني همسر باشد و در غياب شوهر امانتدار و حافظ حريم خويش و خانواده و اموال شوهر است." (12)
ترديدي نيست كه مسؤوليت امنيت رواني خانواده برعهده زن است و كليدهاي عاطفه و رموز ايجاد روابط قلبي به دست اوست. از اين جهت، اسلام از زن انتظاري متناسب با اين جايگاه دارد و در واقع چون سعادت و شقاوت خانواده به بانوي خانه وابسته است، در روايات ائمه هدي(ع) هم بالاترين زينت و نهايت سعادت براي يك مرد، برخورداري از همسر شايسته، معرفي شده است.

جايگاه خانواده

خانواده هسته نخستين تشكيل ساختمان جامعه به شمار مي رود و عواملي چون عشق و محبت و عاطفه را در وجود انسانها ريشه دار مي نمايد. با رعايت موازين اسلامي زندگي خانوادگي شكوفا مي گردد و آيين اسلام حقوقي براي اعضاي آن به وجود مي آورد كه با مراعات و اجراي آن، صفا و صميميت چون چشمه اي جوشان در خانواده جاري مي گردد.
حضرت رضا(ع) در خصوص مناسبات اخلاقي و روابط بين اعضاي خانواده، يك اصل كلي، جالب و داراي پيامي روان شناختي را مطرح مي فرمايند: "برخورد خود را با افراد كوچك و بزرگ، زيبا و نيكو گردان كه اين اصل در حسن معاشرت و بهبودي آن تأثيري فراوان دارد." (13)
اين سخن مي تواند برگرفته از فرمايش ارزشمند رسول اكرم(ص) باشد كه مي فرمايند: "بهترين شما كسي است كه براي اهل خانه اش نيكو باشد و من نيكوترين شما براي خانواده ام هستم." (14)

پي نوشت ها:

1- سوره روم، آيه12
2- وسايل الشيعه، شيخ حر عاملي، ج14، ص52
3- مكارم الاخلاق، طبرسي، ص196
4- وسايل الشيعه، ج17، ص81
5- ازدواج در اسلام، آيةا... مشكيني، ص112
6- سوره نبأ، آيه 10
7- مستدرك الوسايل، باب نكاح، فصل 31
8- صحيفةالرضا، ص402
9- بحارالانوار، ج100، ص351
10- مكارم الاخلاق، ص489
11- ميزان الحكمه، ج10، ص95
12- وسايل الشيعه، ج14، ص22
13- صحيفةالرضا، ص400
14- جامع السعادات، ج2، ص139