ستارگان دوتایی

علوم طبیعت > فیزیک > نجوم و اختر فیزیک > نجوم (cached)

نگاه اجمالی

خورشید ما یک ستاره تنها است و با نزدیکترین همسایه خود چهار سال نوری فاصله دارد، ولی بسیاری از ستارگان واقعا دوتایی هستند. کشش گرانشی میان دو ستاره ، آنها را در کنار هم نگه می‌دارد و یک ستاره دوتایی بوجود می‌آید. در منظومه شمسی ، کشش گرانشی خورشید سبب حرکت سیاره‌ها در مدارهای خود می‌شود. در یک ستاره دوتایی هر عضو به دور نقطه تعادل دو ستاره ، گردش می‌کند. اعضای دوتایی‌های نزدیک به هم ممکن است فقط در یک یا دو روز یک دور کامل بزنند، این کار در دوتایی‌های دور از هم صد سال یا بیشتر طول می‌کشد.
حرکت ستارگان دوتایی
برخی از ستارگان دوتایی به راحتی با تلسکوپ قابل تشخیص می‌باشند. با مشاهده اعضای آنها بعد از مدتی بنظر می‌رسد که یکی به دور دیگری حرکت کرده است، ولی فقط دوتایی‌هایی که فاصله اعضای آن بسیار زیاد است، قابل مشاهده‌اند. حتی بزرگترین تلسکوپها نیز نمی‌توانند زوجهای نزدیک را در تصویر ستاره‌ای ، به دو تصویر ، تجزیه کنند، ولی اخترشناسان با مطالعه طیف می‌توانند زوجهای بسیار نزدیک به هم را پیدا کنند. با گردش ستارگان در مدارهای خود تغییرات منظمی در طیف آنها دیده می‌شود. با مطالعه این طیف می‌توان به چگونگی تک تک ستارگان پی برد.
انواع ستارگان دوتایی
ستارگان دوتایی دیدگانی
این نوع ستارگان دوتایی به علت اینکه دو عضو آنها به خورشید نزدیکتر است و یا به علت فاصله زیاد دو عضو از هم ، بوسیله یک تلسکوپ به صورت دو ستاره مجزا دیده می‌شوند. معمولا فاصله این دو ستاره در یک سیستم دوتائی صدها واحد نجومی است.
ستارگان دوتایی طیفی
ستارگان دوتایی طیفی ، ستارگانی هستند که فاصله‌شان نسبت به هم بسیار کم است و نیز در فاصله بسیار زیادی نسبت به خورشید واقع شده‌اند. به علت فاصله زیاد از خورشید این ستاره‌ها توسط تلسکوپ قابل تجزیه به دو ستاره نیستند.
ستارگان دوتایی گرفتی
مدار برخی از ستاره‌های دوتایی طوری از زمین دیده می‌شود که حین گردش آنها ، یکی در پشت دیگری پنهان می‌شود. در حالت معمولی نور هر دو ستاره را می‌بینیم، ولی وقتی که یکی پنهان می‌شود، ناگهان مقدار روشنایی افت می‌کند. روشنایی ستاره به مدت کوتاهی کمتر می‌شود و سپس به مقدار اولیه می‌رسد. اینها را دوتایی‌های گرفتی می‌نامند.
ستارگان چندتائی
• علاوه بر دوتایی‌ها ، منظومه‌هایی از سه عضو یا حتی بیشتر وجود دارند، ولی تا کنون تعداد کمی از آنها شناخته شده‌اند. مشهورترین نمونه ، ستاره «راس التوام المقدم» در صورت فلکی جوزا است که مجموعا شش ستاره در این منظومه چندتایی وجود دارد. با تلسکوپ سه ستاره آن قابل روئیتند، ولی هر کدام از آنها یک دوتایی نزدیک به هم هستند.
• یکی دیگر از مشهورترین ستارگان دوتایی گرفتی ، در «صورت فلکی پروساس» است که این ستاره «رأس الغول» نام دارد. روشنایی آن هر 69 ساعت به تندی کاهش می‌یابد و چند ساعت در این حالت باقی می‌ماند. در این مدت ستاره قدری هم کم نورتر دیده می‌شود.
متغیرهای قیفاووسی
ستارگان گرفتی تنها گروهی نیستند که روشنایی آنها تغییر می‌کند. انواع بسیاری از ستارگان متغیر وجود دارد. تغییرات روشنایی برخی از آنها بسیار منظم است. متغیرهای قیفاووسی از این گونه هستند. سبب این نامگذاری آن است که اولین نمونه از این ستاره در «صورت فلکی قیفاووس» کشف شد.
متغیرهای قیفاووسی ستاره‌هایی هستند که به راستی انبساط و انقباض می‌کنند و این کار را بطور کاملا منظم انجام می‌دهند. به هنگام دم و بازدم ، روشنایی ستاره نیز زیاد و کم می‌شود. گونه‌های دیگری از متغیرها خوش‌رفتار نیستند. برخی از آنها در حالت معمولی کم نورند، ولی گاه بطور غیر منتظره‌ای زبانه می‌کنند و بعد از فوران تدریجا به روشنایی قبلی می‌رسند.
متغیرها
متغیرها ، ستاره‌های غول‌پیکری هستند که دوران آخر زندگی خود را می‌گذرانند. نیروهایی که ستاره را در حالت معمولی نگه می‌دارد تا مثلا مانند خورشید به آرامی بدرخشند، از تعادل خارج می‌شوند و در نتیجه ، بی‌نظمی روشنایی آغاز می‌گردد.