چرایی عصمت ائمه (علیهم السلام) ؟

برای پاسخ به این پرسش باید به سه واقعیت معرفت پیدا كرد .
1 . پیامبران و امامان (علیهم السلام) دارای اراده بشری‏اند; مانند دیگر مردم زندگی می‏كنند; برای تحصیل هر چه بیش‏تر مقامات معنوی می‏كوشند و اهل صبر و جهاد و زهد و تقوایند .
2 . خداوند متعال به قابلیت ممتاز پیامبران و امامان برای تحصیل مقامات معنوی و شایستگی آنان برای به عهده گرفتن مسؤولیت هدایت جامعه علم دارد . درحقیقت همان قابلیت و شایستگی آنان موجب گزینش آنان می‏شود .
آیات و روایات فراوانی بر این دو واقعیت گواهی می‏دهد:
«وجعلنا منهم ائمة یهدون بامرنا لما صبروا و كانوا بایتنا یوقنون; و چون شكیبایی كردند و به آیات ما یقین داشتند، برخی از آنان را پیشوایانی قرار دادیم كه به فرمان ما [مردم را] هدایت می‏كردند .» (7)
«الله اعلم حیث‏یجعل رسالته; خداوند بهتر می‏داند رسالتش را كجا قرار دهد .» (8)
3 . سپردن هر مسؤولیتی با دادن امكانات لازم همراه است . امامت جامعه از این قاعده مستثنا نیست . از این رو، خداوند آنان را از علم لازم برای به عهده گرفتن مسؤولیت امامت‏بهره‏مند می‏گرداند . این ویژگی هنگام به عهده گرفتن مسؤولیت‏برای امامان (علیهم السلام) محسوس می‏شود; چنان كه درباره امام هادی (علیه السلام) می‏خوانیم: «یكی از یاران ایشان به نام «هارون به فضیل‏» در كنارشان بود كه ناگاه امام فرمودند: «انالله و انا الیه راجعون‏» ابی جعفر [امام جواد (علیه السلام) در گذشت . به حضرت عرض شد: از كجا دانستید؟ فرمود: در برابر خدا فروتنی و خضوعی در دلم افتاد كه برایم سابقه نداشت . (9)
در اوایل دعای ندبه به مجموع این سه واقعیت نورانی اشاره شده است: «بعد ان شرطت علیهم الزهد فی درجات هذه الدنیا الدنیه و زخرفها و زبرجها فشرطوا لك ذلك و علمت منهم الوفاء به فقبلتهم و قربتهم و قدمت لهم الذكر العلی و الثناء الجلی و اهبطت علیهم ملائكتك و كرمتهم بوحیك و رفدتهم بعلمك; [آنان را برگزیدی . . .] بعد از آن كه بر آن‏ها شرط كردی نسبت‏به دنیا و زینت زیورها زهد بورزند، آنان نیز این شرط را پذیرفتند و دانستی كه آنان به آن شرط وفا دارند . پس آن‏ها را پذیرفتی و به خود نزدیك ساختی و یاد بلند و ستایش ارجمند را برای ایشان پیش فرستادی و فرشتگانت را بر آنان فرو فرستادی و به وحی خود آنان گرامی داشتی و آنان را به بخشش علم خود میهمان كردی . . . .»
البته این امتیاز (علم و عصمت موهبتی) پایه و شرط اولیه امامت است و معصومان با اراده خویش و تلاش و عبادت به مقامات عالی‏تری از علم و عصمت دست می‏یابند; چنان كه در قرآن مجید از زبان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می‏خوانیم: «و قل رب زدنی علما; و بگو پروردگارا بردانشم بیفزای .» (10)
و همین عبادت‏ها و صبر و جهادهای بیش‏تر كه با اختیار و اراده انجام می‏شود، موجب برتری برخی از پیامبران بردیگر پیامبران می‏گردد:
«تلك الرسل فضلنا بعضهم علی بعض; برخی از آن پیامبران را بر برخی دیگر برتری بخشیدیم . . . .» (11)
ناگفته نماند، دسترسی به مقام «عصمت‏» و راه‏یابی به مقامات «علمی و معنوی‏» به پیامبران و امامان اختصاص ندارد و برای همگان میسر است; چنان كه حضرت زینب (س) تا مرز عصمت پیش رفت; حضرت عباس (علیه السلام) به مقامات عالی معنوی دست‏یافت و بسیاری از علما و اولیا را «تالی تلو معصو» (نزدیكان به مرز عصمت) می‏خوانند .