مهدویت و آخرالزمان

شكی نیست هر آغازی را انجام و هر شروعی را پایانی است جز ذات بی‏پایان خداوندی كه هم آغاز است و هم انجام . زمان نیز مانند تمام مخلوقات الاهی از این قاعده مستثنا نیست . روزگاری بر دنیا سپری شده كه دیباچه زندگی دنیایی به شمار می‏آید و زمانی نیز خواهد گذشت كه پایان این كتاب خواهد بود . برگه‏های پایانی كتاب زندگی انسان در زمین «آخرالزمان‏» خوانده می‏شود . «آخرالزمان‏» اصطلاحی است كه در فرهنگ اغلب ادیان بزرگ دنیا به چشم می‏خورد و به ویژه در ادیان ابراهیمی از برجستگی و اهمیت‏خاص برخوردار است . این اصطلاح معمولا به روزگار پایانی دنیا و رویدادهایی كه ممكن است در این بخش از زندگی دنیوی به وقوع پیوندد گفته می‏شود و ادیان بزرگ درباره آن پیشگویی‏هایی كرده‏اند; برای مثال در «انجیل‏» چنین آمده ست: «. . . و این را بدان كه اوقات صعب در زمان آخر خواهد رسید× زیرا كه خواهند بود مردم خود دوست و زر پرست و مغرور و متكبر و كفر گو و نافرمان والدین و حق ناشناس و بی‏دین× و بی‏الفت و بی‏وفا و خبث كننده و بی‏پرهیز و بی‏حلم و با خوبان بی‏اعتنا× و خائن و كم حوصله و عبوس كننده و عیش را بر خدا ترجیح می‏دهند .» (1)
قرآن مجید نیز در آیات فراوان به دوران آخرالزمان اشاره كرده است . در معارف ارزشمند اسلامی این اصطلاح در دومعنای كلی به كار رفته است:
1 . مدت زمانی طولانی كه با ولادت پیامبر اسلام (ص) آغاز و با شروع رستاخیز بزرگ پایان می‏یابد . از این رو آن پیامبر الاهی را پیامبر آخرالزمان نیز نامیده‏اند .
2 . مدت زمانی كه باولادت واپسین جانشین پیامبر اسلام (ص) حضرت مهدی (ع) آغاز می‏شود، زمان غیبت و ظهور را در برگرفته، با شروع قیامت‏به انجام می‏رسد .

الف) با سپری شدن این دوران بساط زندگی دنیوی برچیده می‏شود و مرحله‏ای جدید در نظام آفرینش آغاز می‏گردد .
ب) آخرالزمان خود به دو مرحله كاملا متفاوت تقسیم می‏شود: دوران نخست كه انسان به مراحل پایانی انحطاط اخلاقی رسیده، فساد اخلاقی و ستم همه جوامع بشری را فرا می‏گیرد و واپسین امیدهای بشری به ناامیدی می‏گراید; و دوران دوم كه عصر تحقق وعده‏های الاهی به پیامبران و اولیای خدا است و با قیام مصلح جهانی آغاز می‏شود .
كلیات عقاید مربوط به آخرالزمان تقریبا از سوی همه فرقه‏های بزرگ اسلام پذیرفته شده است; ولی در خصوص وابستگی این تحولات به ظهور مهدی موعود و نیز هویت مهدی موعود اختلاف نظر وجود دارد . شیعیان دوازده امامی حضرت مهدی (ع) و حكومت جهانی او را حسن ختام حیات بشر در كره زمین و او را همان موعود امت‏ها می‏دانند . در نظر آنان، با ظهور حضرت مهدی (ع) برخی از ائمه و نیكان و صالحان و نیز بدان و تبهكاران تحت عنوان «رجعت‏» به دنیا باز می‏گردند و زندگی دنیایی پایان می‏یابد .
با گلگشتی در كلمات نورانی معصومان (ع) می‏توان واژه‏هایی را كه بیانگر پیوند مهدویت و آخرالزمان است، یافت . این واژه‏ها عبارت است از:
1 . آخرالزمان (پایان زمان)
امام صادق (ع)، پیشوای ششم راستگویان، فرمود: «رسول گرامی اسلام (ص) به علی (ع) فرمود: آیا تو را بشارت ندهم؟ آیا تو را خبر ندهم؟ عرض كرد: بله، یا رسول الله . آن حضرت فرمود: هم اینك جبرئیل نزد من بود و مرا خبر داد قائمی كه در آخرالزمان ظهور می‏كند و زمین را پر از عدل و داد می‏سازد - همان گونه كه از ظلم و جور آكنده شده - از نسل تو و از فرزندان حسین (ع) است .» (2)
2 . «لا تذهب الدنیا» (دنیا به پایان نرسد)
این تعبیر بیانگر حتمی بودن تحقق حوادثی است كه پس از آن ذكر می‏شود . عبدالله بن مسعود می‏گوید: رسول گرامی اسلام (ص) فرمود: «دنیا به پایان نرسد مگر این كه امت مرا مردی رهبری كند كه از اهل بیت من است و به او مهدی گفته می‏شود .»
و روشن است دنیا به پایان نمی‏رسد مگر این كه بخش پایانی‏اش (آخرالزمان) را پشت‏سرگذارد .
3 . «لا تقوم الساعة‏» (قیامت‏برپا نمی‏شود)
پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمود: «قیامت‏برپا نمی‏شود تا این كه قیام كننده‏ای به حق از خاندان ما قیام كند; و این هنگامی است كه خداوند به او اجازه فرماید; و هر كس از او پیروی كند، نجات یابد و هر كس از او سرپیچد، هلاك خواهد شد . . . .» (4)
4 . «لا تنقضی الایام‏» (روزها منقضی نگردد)
رسول خدا (ص) فرمود: «روزها منقضی نگردد تا این كه مردی از اهل بیت من بر زمین حكومت كند كه همنام من است .» (5)
5 . «لو لم یبق من الدنیا الا یوم واحد» (اگر از دنیا بیش از یك روز باقی نماند)
امیرمؤمنان (ع) برفراز منبر در شهر كوفه چنین فرمود: «اگر از دنیا بیش از یك روز باقی نماند، خداوند آن روز را چنان طولانی خواهد كرد كه مردی از خاندانم برانگیخته شود .» (6)
6 . «عند انقطاع من الزمان‏» (در بخش پایانی زمان)
پیامبر اكرم (ص) فرمود: هنگام پایان زمان و آشكار شدن فتنه‏ها، مردی هست كه به او مهدی گفته می‏شود و بخشش بسیار دارد . » (7)

نشانه‏های آخر الزمان

این محدوده زمانی نشانه‏هایی دارد كه اصطلاحا «علائم آخرالزمان‏» خوانده می‏شود . علاوه بر اصطلاح رایج «علائم آخرالزمان‏» در فرهنگ مسلمانان اصطلاح مشابه دیگری به نام «اشراط الساعه‏» وجود دارد . این اصطلاح كه بیش‏تر نزد اهل سنت رایج است، به نشانه‏های وقوع قیامت اختصاص دارد; ولی روایاتی كه ذیل این عنوان ذكر شده نشان می‏دهد بسیاری از نشانه‏های آن چون نشانه‏های آخرالزمان است و می‏توان بسیاری از نشانه‏های آخرالزمان را نشانه‏های قیامت دانست .
همان گونه كه اشاره شد آخرالزمان به دو بخش متفاوت تقسیم می‏شود . بر اساس روایات، بخش اول بسیار دشوار خواهد بود . بخشی از مشخصه‏های این عصر عبارت است از:
1 . گریز از دین
پیامبر گرامی اسلام (ص) ویژگی‏های انسان‏های این دوران را این گونه برشمرده است:
«زمانی بر مردم خواهد آمد كه درهم‏های آن‏ها دینشان خواهد بود و همتشان شكم‏شان و قبله‏هاشان زنانشان . برای طلا و نقره ركوع و سجود به جای می‏آورند . آن‏ها همواره در حیرت و مستی خواهند بود; نه بر مذهب مسلمانی‏اند و نه بر مسلك نصرانی .» (8)
2 . دنیا پرستی
رسول خدا فرمود: «زمانی بر امت من می‏آید كه در آن زمان درون‏های مردم پلید می‏شود ولی ظواهرشان به طمع مال دنیا آراسته می‏گردد; به آنچه در پیشگاه خداوند است دل نمی‏بندند; كارشان ریا و تظاهر است; خوف از خدا به دلشان راه نیابد و خداوند آن‏ها را به عذابی فراگیر دچار سازد .
آن‏ها چون غریق خداوند را می‏خوانند; ولی خداوند دعایشان را مستجاب نمی‏كند .» (9)
3 . آزمایش‏های بزرگ
یكی دیگر از ویژگی‏های دوران آخرالزمان امتحاناتی است كه انسان‏ها در این دوران پشت‏سر می‏گذارند . با این آزمون‏ها، مردم به دو گروه تقسیم می‏شوند: موفق‏ها و ناموفق‏ها .
پیامبر اكرم (ص)، وقتی از چهره‏های موفق این دوران یاد می‏كند، با شگفتی به علی (ع) چنین می‏فرماید: «ای علی، بدان شگفت آورترین مردم درایمان و بزرگ‏ترین آنان در یقین مردمی هستند كه درآخرالزمان [با آن] كه پیامبر خود را ندیدند و از امام خود محجوبند، به نوشته كه خطی سیاه بر صفحه‏ای سپید است، ایمان می‏آورند .» (10)
امیرمؤمنان علی (ع) نیز درباره نجات یافتگان این دوران می‏فرماید: «و آن زمانی است كه از فتنه‏ها نجات نمی‏یابد مگر مؤمنانی كه بی‏نام و نشانند . اگر در حضور باشند، شناخته نشوند; و اگر غایب گردند، كسی سراغ آن‏ها را نمی‏گیرد . آن‏ها برای سیركنندگان در شب ظلمانی جامعه‏ها چراغ‏های هدایت و نشانه‏های روشنند . نه مفسده جو هستند و نه فتنه‏انگیز . نه در پی اشاعه [فحشایند] و نه مردمی سفیه و لغو گو! اینانند كه خداوند درهای رحمتش را به سوی‏شان باز می‏كند و سختی‏ها و مشكلاتی را از آن‏ها برطرف می‏سازد .» (11)