شیوه‏های برخورد با نوجوانان و جوانان

در بخش نخست این مقال، نیم‏نگاهی به شیوه‏های برخورد با نوجوانان و جوانان داشتیم . اینك قسمت آخر این مقال را پی می‏گیریم . برای حسن برخورد با مخاطب، به ویژه نوجوانان و جوانان، از منظر روان‏شناسی عمدتا به سه شیوه می‏توان عمل كرد:

الف . رعایت نكات شكلی و صوری

یكی از قالب‏ها و سبك‏های برخورد با مخاطب این است كه از لحاظ شكلی، ظاهری و صوری به نكات ذیل توجه نمود:

1 . رعایت جاذبه‏های صوری:در برخورد با نوجوانان و جوانان، به ویژه كسانی كه از موضع یك مربی و یا مبلغ برخورد می‏كنند، باید جاذبه‏های صوری از جمله رعایت روان‏شناسی برخورد، رعایت نوع رنگ پوشاك و به كارگیری رنگ‏های شاد و دلنشین را مراعات نمود . طبیعی است كسانی كه از موضع یك مربی و معلم در برخورد با مخاطب از نوع پوشش با وقار، سنگین، پاكیزه، دارای رنگ جذاب و شاد استفاده می‏كنند، به مراتب تاثیرگذارتر از افرادی هستند كه از پوشش مناسب و یا از نوع رنگ شاد استفاده نمی‏كنند .

2 . برخورد با نشاط و گشاده‏رویی:اساسا بهترین نوع برخورد با مخاطب، بویژه در نوع برخوردهایی كه جنبه تربیتی داشته و از موضع مربی و معلم و مبلغ صورت می‏گیرد، علاوه بر داشتن هنر مخاطب‏شناسی و برخورداری از جواذب ظاهری و شكلی، می‏بایست‏با نشاط و شادی و با گشاده‏رویی با مخاطب برخورد نمود . روشن است كه تاثیر سخن و رفتار چنین افرادی به مراتب بیش از افرادی است كه از جواذب ظاهری برخوردار نبوده، از هنر مخاطب‏شناسی بی‏بهره‏اند و نیز در نوع برخورد رعایت ادب، وقار، نشاط و گشاده‏رویی را نمی‏كنند . البته، كسانی كه از چنین هنرهایی بی‏بهره‏اند، فاقد نفوذ كلام نیز خواهند بود .

3 . به كارگیری ادبیات دلنشین به فراخور حال مخاطب:از دیگر نكات لازم‏الرعایت و از جهت صوری و شكلی در برخورد با مخاطب، به ویژه جوانان و نوجوانان، به كارگیری زبان و ادبیات شیرین و دلنشین به تناسب فهم و درك مخاطب است . قطعا نوع زبان، ادبیات و برخوردی كه با یك كودك، نوجوان و جوان و یا فرد میان‏سال به كار می‏رود، باید متفاوت باشد . مربیان و معلمانی كه در برخورد با افراد مختلف و مخاطبین متفاوت، به تناسب سطح فهم و درك مخاطب و با شناخت درست مخاطب، از شعر، استعاره و ادبیات زیبا و دلنشین استفاده كنند، صد البته كلامی نافذتر از دیگرانی دارند كه از این هنر بی‏بهره‏اند و این‏ها حتما موفق‏ترند .

ب . رعایت اصول تكوینی و باطنی

مراد از اصول باطنی و تكوینی، اصولی است كه فرد باید بدون فریب، اغوا، ظاهری ساده، دورویی و تصنع بدان معتقد بوده و عملا بدان ملتزم و پای‏بند باشد . اجمالا، محورهای زیر را می‏توان در قالب این اصول تكوینی و باطنی مطرح كرد .

1 . خیرخواهی و خلوص نیت در برخورد:اساسا از جمله رمز و راز موفقیت در زندگی و در هر كاری، خلوص نیت است . آن‏گاه كه مخاطب احساس كند كه مربی در بیان و رفتار خود جز خلوص نیت و خیرخواهی ندارد، با جان و دل سخنان او را پذیرفته و وی را به عنوان الگو می‏پذیرد .

2 . صداقت در گفتار: اگر جوان یا نوجوان احساس كند كه مربی در گفتار خود صادق است و بدون كم‏ترین چشم‏داشت و به درستی و راستی قصد راهنمایی جوان یا نوجوان را دارد، البته، با جان و دل و صمیمانه كلام او را می‏پذیرد .

3 . ایمان و باور حقیقی به شایستگی‏های جوان و نوجوان:از دیگر اصول لازم الرعایت این است كه مربی باید قابلیت، استعداد و ظرفیت‏ها و شایستگی‏های جوان و نوجوان را باور داشته باشد و او را بپذیرد تا بتواند در او تاثیرگذار باشد . اگر حقیقتا مربی به شایستگی‏ها و ظرفیت‏های جوان معتقد نباشد، چگونه می‏تواند او را هدایت و یا ارشاد نماید؟ لازمه تاثیرگذاری بر فرد، علاوه بر پذیرش، باور داشتن به ظرفیت‏های اوست .

4 . دوری و اجتناب از برخورد از موضع قدرت:از دیگر رمز و راز موفقیت‏یك مربی این است كه به عنوان یك دوست و رفیق با جوان و نوجوان برخورد نماید . دوستانه و صمیمانه مسائل و مشكلات وی را به او متذكر شده و راه چاره‏ای برای آن بیابد . طبیعی است كه برخورد از موضع قدرت و قوت، با لجاجت و عدم پذیرش نوجوان و جوان مواجه خواهد شد و بهترین راه موفقیت و تاثیرگذاری بر مخاطب این است كه از در دوستی با او وارد شده و صمیمانه با او برخورد كرد، نه از موضع قدرت .

5 . پای‏بندی عملی بدانچه توصیه می‏كند:از دیگر رموز موفقیت مربی این است كه بدانچه توصیه، راهنمایی و ارشاد می‏كند، خود عملا پای‏بند باشد . طبیعی است، كسی كه خود به صفتی پای‏بند نیست و عمل نمی‏كند، در صورتی كه آن را به دیگری توصیه كند، مورد پذیرش و مقبول واقع نمی‏شود . با رعایت اصول تكوینی و باطنی فوق، كلام و رفتار مربی می‏تواند به خوبی در جوان و نوجوان تاثیرگذار باشد .

ج . شیوه‏ها و اصول رفتاری

مربی در برخورد با نوجوان و جوان علاوه بر رعایت اصول و قواعد شكلی و صوری و نیز اصول تكوینی و باطنی، كه خود باید بدان متصف باشد، شیوه‏ها و اصولی را رعایت نماید تا با برخورداری از روان‏شناسی برخورد، بتواند بهتر و بیش‏تر تاثیرگذار باشد . غالبا این اصول را می‏توان در محورها و شاخص‏های زیر بیان نمود:

1 . سعه صدر، صبوری و مواجهه فراجریانی: صبر و استقامت، سعه صدر و برخورد فراجریانی در مواجهه با مسائل و مشكلات جوانان و نوجوانان از جمله اصول رفتاری مورد توصیه است .

2 . طمانینه در رفتار و اعتماد به نفس در گفتار: مربی و فرد تاثیرگذار باید از اعتماد به نفس كافی در گفتار و وقار و طمانینه لازم در رفتار برخوردار باشد .

3 . استخدام و به كارگیری علایق و سلیقه‏های مقبول و انگیزه‏های فطری نسل جوان: باید با شناخت ویژگی و خصوصیات رفتاری و گفتاری نوجوانان و جوانان و در واقع با مخاطب‏شناسی درست، دانست كه از جمله ویژگی‏های این قشر، تجدد و نوگرایی، تحرك، تلاش، امید، آرمان‏خواهی، آرمان‏گرایی، آزادی خواهی، نشاط و طراوت، لطافت، غرور، احساس خوشبختی، منزلت‏طلبی، جسارت و . . . می‏باشد . می‏بایست‏با به كارگیری و استخدام علایق و سلیقه‏های معقول و متناسب با این ویژگی‏ها با او برخورد و رفتار كرد .

4 . التزام به توصیه و برخورد و تبلیغ غیرمستیقم:بهترین شیوه تاثیرگذاری، برخورد و رفتار وتبلیغ غیرمستقیم است . البته، نوع تبلیغ و برخورد بی‏واسطه و غیرمستقیم و غیرزبانی به مراتب مؤثرتر، كارآمدتر و تاثیرگذارتر از شیوه برخورد مستقیم و زبانی است .

5 . تاكید بر عزت نفس، تقویت‏خودباوری، وقار و اعطای شخصیت‏به مخاطب:از دیگر شیوه‏های رفتاری موردنظر در برخورد با نوجوانان و جوانان است . مخاطب نوجوان و جوان وقتی احساس می‏كند كه مربی ضمن احترام گذاشتن به وی و تاكید بر عزت نفس وی، او را به عنوان یك شخصیت‏حقیقی و واقعی پذیرفته است و او را محترم می‏شمارد، به راحتی نه تنها سخنان او را می‏پذیرد كه مجذوب و شیفته رفتار او می‏گردد .

6 . تحریك احساسات و عواطف: برای حسن تاثیر بر مخاطب، به ویژه نوجوان و جوان و با هدف تاثیر بیش‏تر و بهتر، ضمن شناخت روحیات و خلقیات مخاطب، با تحریك عواطف و احساسات وی می‏توان بیش از پیش بر او تاثیرگذار بود .

7 . استفاده هم‏زمان از اهرم تشویق و تنبیه: یكی از شیوه‏های صحیح تربیت و نیز برخورد شایسته و مناسب با مخاطب، تذكار صفات شایسته و بایسته و مناسب و مثبت و نیز صفات منفی مخاطب است . به عبارت دیگر، همان‏گونه كه ترغیب، تحریك و تشویق مخاطب به كارهای شایسته و خوب لازم و ضروری است، منع، ردع و توبیخ و سرزنش وی در خصوص كارهای ناشایست نیز ضروری است . صرفا استفاده از اهرم تنبیه و یا تشویق مسیر و فرایند تربیت را دچار انحراف و افراط و تفریط خواهد نمود .

د . اصول حاكم بر طرز گفتار

از دیگر نكات لازم الرعایت و ضروری در برخورد با مخاطب، اصول حاكم بر گفتاراست كه می‏توان آن را در چند محور بیان كرد:

1 . معلومات سنجی، گرایش فهمی و نیازسنجی مخاطب:باید ابتدا دانست كه مخاطب به چه نوع مطالب، با چه زبانی و در چه قالبی و در چه سطحی نیاز دارد . به عبارت دیگر، معلومات سنجی، گرایش فهمی و نیاز سنجی پیش از القاء هر نوع مطلبی به مخاطب لازم و ضروری است تا نیاز سنجی درست صورت نگیرد و سطح فهم و نیاز مخاطب شناخته نشود، قطعا انتخاب نوع مطالب و نیز قالب ارائه و سطح مطالب بی‏معنا خواهد بود .

2 . پرهیز از افراط و تفریط در گفتار و رفتار: از دیگر اصول حاكم بر طرز گفتار است . در واقع، از یك سو، بیانات و سخنان طولانی، خسته كننده و بدون به كارگیری ظرفیت‏های گفتاری و كلامی و از سوی دیگر، بیانات و كلام كوتاه، مبهم و مجمل هر دو ناكارآمد و غیر كافی بود و وافی به مقصود نمی‏باشد .

3 . شروع سخن از بدیهیات و مسلمات:بیان و آغاز سخن از مشتركات طرفین بویژه اصول مسلم و بدیهی میان طرفین از دیگر ضروریات و اصول حاكم بر طرز گفتار می‏باشد .