هجمه شبكه‌های مجازی به پیكره زبان فارسی

در نیمه نهایی خنداننده برتر برنامه «خندوانه» جواد رضویان كمدین شناخته شده در ابتكاری موضوع جالبی را محور استندآپ خود قرار داد كه كم و بیش دغدغه بسیاری از اهالی فرهنگ است؛ یعنی تغییرات نرم زبان و ادبیات فارسی. هرچند رضویان نتوانست آن طور كه باید و شاید به این موضوع ورود كند و به آنچه نگرانی‌های امروز است به‌خوبی بپردازد اما در كل از اجرای رضویان می‌شد به راحتی لمس كرد آسیب‌هایی هستند كه بدجور گریبانگیرزبان فارسی شده‌اند و نیاز به نگاهی جدی و بنیادین دارد. متاسفانه این روزها در اغلب نوشته‌های شبكه‌های مجازی، به صورت شوخی و جدی شاهد تغییرات ادبیاتی هستیم كه جای بسی تامل است.
درگذشته رسانه‌های سنتی مانند كتاب، معلم و استادان دانشگاهی مهمترین ركن انتقال ادبیات به جامعه و نسل‌ها بودند كه ضمن اطلاع‌رسانی، مقید به رعایت چارچوب نگارشی و نوشتاری نیز بودند و اگر قرار بود كسی خارج از این قواعد كاری كند آن هم قاعده خود را داشت و از سر سواد و شناخت وارد می‌شد نه سهل‌انگاری و بی‌توجهی. برای مثال خیلی‌ها فكر می‌كنند شعر نو یا همان شعر نیمایی یك ساختارشكنی بدون قاعده است؛ درحالی‌كه اولا نیما شاعر و نویسنده توانایی بود كه تبحر و اشراف كاملی روی شعر سنتی و ادبیات فارسی داشت و ثانیا شعر نو دارای قواعد خاص خود است؛ یعنی بانی این كار، خود یك عالم به ادبیات فارسی و آگاه به ساختارهای قبلی بود. اما با حضور پررنگتر رسانه‌ها اوضاع كم‌كم متفاوت شد هرچند در رسانه‌های نوشتاری مانند روزنامه‌ها هم قواعد و اصول نوشتاری تغییر كرده و ساده‌نویس شده‌اند اما این امر نیز درچارچوب اصول اكادمیك بوده است چراكه یك نویسنده باید تمام قواعد و اصول نوشتاری را بداند تا بتواند مطلب خود را به مخاطب منتقل كند.
اما با ظهور شبكه‌های مجازی همه چیز تحت تاثیر سرعت و انقلاب‌های اجتماعی و فرهنگی این ابزار جدید قرار گرفت؛ به‌صورتی‌كه دیگر در این عرصه سن و سال و میزان سواد و شناخت اهمیتی ندارد هركس در هر جایگاه و موقعیتی می‌تواند به تنهایی خود به یك رسانه تبدیل شوند اما وقتی خوب نگاه می‌كنیم می‌بینم اغلب افرادی كه رسانه‌های مجازی نیز حضور فعال و اثر گذار دارند خود به واسطه رسانه‌های دیگر به شهرت و تاثیرگذاری رسیده‌اند و دارای قدرت نفوذ شده‌اند این افراد گاها خواسته و ناخواسته با شكستن هنجارهای نوشتاری و ادبیاتی به قول خودشان عامه‌نویسی و جوان پسندبودن، غلط‌های املایی عجیب و غریبی را در عرصه نوشتاری ایجاد كرده‌اند كه باعث شده خواسته و ناخواسته تاثیرات نامطلوبی بر پیكره زبان و ادبیات فارسی بگذارند.
رضا شكراللهی در این رابطه می‌گوید: « بازیگر یا خواننده‌ای که نزدیک به دو میلیون نفر فالوئر یا پی‌خوان دارد، خودش منبع انتشار غلط‌های املایی مضحک است. واقعا اگر یکی از این‌ چهره‌های محبوب یکی از انبوه پست‌های لایک‌خورش را به روش درست نوشتن یک کلمه‌ غلط اختصاص بدهد، به اندازه‌ یک عمر تلاش فرهنگستان و آموزش و پرورش و امثال ما چهره‌های نامحبوب روی مخاطب عام اثر نمی‌گذارد؟! »
وقتی بازیگرانی كه هوادارن زیادی دارد و چهره شناخته شده‌ای هستند وقتی در نوشتار اینستاگرامی خود ازجمله بندی‌ها و لغات نامفهومی مثل «عسیسم» به‌جای «عزیزم» و... استفاده می‌کنند، هرچقدر هم به‌عنوان شوخی و طنز باشد می‌تواند در ترویج چنین سبك غلط ادبیاتی موثر باشند.
اما وقتی خوب می‌بینیم متوجه می‌شویم این همه ماجرا نیست، تنها شبكه‌های مجازی نیستند كه در حال ضربه زدن به بدنه كهنسال و قدیمی زبان فارسی ما هستند بلكه در كنار آنها نسل كنونی یعنی اغلب متولدین دهه 70 نیز به سبك نوشتاری جدید و كودكانه‌ای كه به تازگی میان آنها بابا شده است ناخواسته منجر به تاثیرات منفی بر زبان فارسی شده‌ا‌ند به‌‌طوری كه شاید پربیراه نباشد بگوییم شكاف نسل‌ها دراین‌ عرصه بیش از پیش دیده می‌شود وهمین زنگ خطری برای ادبیات فارسی ماست؛ به گونه‌ای كه تا حدودی ادبیات این نسل برای نسل‌های قبل از آن به پدیده‌ای نو و شلخته نویسی تبدیل شده است لغات به‌طور محسوسی در این ادبیات تغییر شكل پیدا كرده و رواج آن باعث نگرانی استادان دانشگاهی و فرهیختگان شده است؛ هرچند زبان معیار، چیز دیگری است اما این حرف كه باید با اتفاقات نو و انقلابی جدید در عرصه الكترونیك نسبت به قبل از آنچه رخ می‌دهد نگران بود درتعارض است. نوشتن كلمات بدون در نظر گرفتن صحت آنها مانند «حرف زدن» که می‌شود «حرفیدن»، «وضعیتی» که می‌شود «وعضی»، «زنگ زدن» كه می‌شود «بزنگم»،‌ «عزیزم» كه نوشته می‌شود «عسیسم»، «‌عجیجم» و واژه‌های دیگری که این روزها در شبکه‌های اجتماعی و شبکه‌های پیام‌رسان تلفن‌های همراه از آن‌ها زیاد استفاده می‌کنند و بدتر از آن‌كه آن‌ها را حتی گاه در متن‌های رسمی بیرون از فضای مجازی هم به کار می‌گیرند، این موضوع وقتی جدی‌تری می شود كه یك نگاه اماری به مصرف‌كنندگان ایرانی این فضاها داشته باشبم فضاهایی كه خواه ناخواه مخاطبین خود را تخت تاثیر قرار می دهند.
ولی باز این هم همه ماجرا نیست؛ متاسفانه تلویزیون به عنوان تنها رسانه فراگیر و ملی هم خواسته و ناخواسته دراین تاثیرگذاری منفی موثر بوده است كه باید این قضیه درست و اصولی مدیریت شود زیرا تعداد مخاطبان برنامه‌های تلویزیونی بسیار زیاد هستند به‌خصوص فیلم‌ها و سریال‌ها همچنین حجم بالای تبلیغات و آگهی‌هایی بازرگانی كه از شبكه‌های مختلف پخش می‌شوند و درهمین راستا حداد عادل رییس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی با نامه‌ای كه به صدا وسیما نوشته به این مسئله مهم گوشزد كرده است دربخشی ازاین نامه نوشته شده: « در طول سال‌های اخیر که بر حجم تبلیغات رادیویی و تلویزیونی برای کالاهای ایرانی و غیر ایرانی افزوده شده، هجوم اسامی بیگانه بر چشم و گوش مخاطب از طریق رسانه ملی عرصه را بر کلمات فارسی تنگ کرده است. هوم‌کِر و بارْلی و بایودِنت و پریل و اکتیو و اویلا و ویستابست و نوترینو و پرسیل و فامیلا و فارنهایت و چاکلز و آلومکس و جی‌بی‌پوز و مولتی‌ویتامین‌ و پلاس پروتئین تنها نمونه‌هایی از چند ده نام بیگانه‌ای هستند که پیوسته از طریق رسانه ملی در گوش فارسی‌زبانان طنین‌افکن می‌شوند و ذهن پیر و جوان ایرانی ‌را چنان مخدوش می‌کند که تصور می‌کنند فقط کالایی ارزش تبلیغ و خریداری دارد که نامی غیر فارسی بر پیشانی داشته باشد... »
به نظر می‌رسد با توجه به دغدغه‌هایی كه این روزها میان اهالی فرهنگ وهنر از حداد عادل رییس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی گرفته تا جواد رضویان بازیگر نسبت به زبان فارسی در دوران كنونی ایجاد شده باید بیش از بیش نسبت به این مهم تامل كرد اما در این راستا نیز هیچ كس به اندازه خود این عزیزان نمی‌توانند موثر باشند رسانه ملی وبرنامه‌های محبوب و فرا جناحی‌اش مثل برنامه اثر گذار «خندوانه» می‌توانند در این عرصه ظهور و بروز بسیار خوبی داشته باشند و به جامعه برای حفظ میراث معنوی ادبی خود و اصلاح اشتباهات كمك كنند. همانند اثرگذاری زیبایی كه برنامه «خندوانه» در اصلاح واژه افغانی به افغانستانی برای نام بردن تبعه كشور دوست وهمسایه انجام داد و باعث شد تا اصطلاح نادرست افغانی كه به واحد پول افغانستان مرتبط است در مورد اتباع آن به افغانستانی تا حد زیادی تغییر كند و تاثیر آن را در گفت‌وگوهای مردمی در فضای مجازی نیز ببینیم.
منبع مقاله : فرهنگ نیوز