نویسنده: Michael Hoskin
مترجم: مسعود رضوی



 
[wiliәm rāter dāz]
William Rutter Dawes
(ت. لندن، انگلستان، 28 اسفند 1171 / 19 مارس 1799؛ و. هَدِنهم، نزدیک تِیم، آکسفردشر، انگلستان، 26 بهمن 1246 / 15 فوریه‌ی 1868)، اخترشناسی.
مادر داز هنگامی که فرزندش خردسال بود درگذشت، و از آنجا که پدر داز غالباً در خارج از کشور در خدمت دستگاه مستعمراتی بسر می‌برد، فرزند را خویشاوندان و دوستان بزرگ کردند، و از این رو تحصیلات وی چند بار متوقف شد. داز در آغاز قصد داشت که به سلک کشیشان درآید، اما به جای آن به تحصیل در رشته‌ی پزشکی در بیمارستان سنت بارثالوْمیو روی آورد و مدتی بعد در برکشر به کار پزشکی پرداخت. وی در 1205، در پی درگذشت خواهر، به لیورپول انتقال یافت، و در آنجا زیر نفوذ کشیشی که سرسپرده‌ی کلیسای انگلستان نبود قرار گرفت، و او داز را به اداره‌ی مجمع روحانی کوچکی در اوْرمزکرک ترغیب نمود.
داز از سالهای کودکی به اخترشناسی علاقه‌مند بود، و در زمانی که در شهر لیورپول بسر می‌برد، غالباً با یک دوربین شکستیِ کوچک ولی عالی، از پنجره‌ای گشوده به مشاهده‌ی ستارگان می‌پرداخت. این دوربیت علاقه‌ی او را به ستارگان دوگانه برانگیخت، و در اوْرمزکرک، رصدخانه‌ای دارای یک دوربین شکستیِ دالند 1/5 متری، که گشودگی 9/5 سانتیمتری داشت، بنا نهاد و در آنجا به اندازه‌گیریهای ریزسنجی دقیق ستارگان دوگانه مشغول شد. نتایج کار وی در زمینه‌ی اندازه‌گیری 121 ستاره‌ی دوگانه که در فاصله‌ی سالهای 1209 تا 1212 صورت پذیرفت، به 1214 انتشار یافت و اندازه‌گیریهای دیگر او از 100 ستاره‌ی دوتایی در دوره‌ی 1213 تا 1218 نیز به 1230 منتشر شد. ناخوشی مزمن داز را ناگزیر ساخت که کار کشیشی را رها کند؛ در 1218 اوْرمزکرک را ترک گفت تا در ریجنتس پارک تصدی رصدخانه‌ی جوْرج بیشاپ را برعهده گیرد. وی اوقاتش را همچنان به رصدکردن ستاره‌های دوگانه اختصاص داد، و اندازه گیری 250 ستاره از این قسم در 1231 در Astronomical Observations at South Villa («رصدهای اخترشناسی در ساوت ویلا») انتشار یافت. نتایج کار داز مشتمل بود بر کشف حرکت‌مداری در کهکشان شجاع و ندیم سوم گاما امرأة المسلسه و داز در 1223 رصدخانه‌ی بیشاب را ترک گفت و به کرنبروک در کنت رفت تا در آنجا زندگی کند. وی در آنجا به یک دایره‌ی گذر گاما کار ویلیام سیمز به قطر شصت سانتیمتر و یک دوربین نجومی استوایی کار جوْرج مرتس با کانون 2/6 متری و گشودگی پانزده سانتیمتری که حرکت دقیقی همچون ساعت داشت مجهز شد. متأسفانه سردردهای پیاپی و بیماری نفس تنگی دست از سر او برنداشت، و سرانجام ناگزیرش ساخت که مدتی در استراحتگاهی کنار دریا در توْرکی بسر برد. داز در 1229 چندان بهبود یافت که توانست به میدستوْن در کنت کوچ کند. در آنجا در شبهای 4 و 8 آذرماه به رصد کردن حلقه‌ی تیره رنگ کیوان (= زحل) پرداخت. وی در این کار ده روز از باندز عقب ماند، و از این رو الویت نصیب باندز شد. در این دوره «داز، که چشمانی عقاب‌آسا داشت»، در اثر مشاهدات موشکافانه‌ای که به منظور بررسی حلقه‌های سیاره‌ی کیوان انجام می‌داد، مقام خود را به عنوان یکی از راصدان تراز اول کیوان مسجّل ساخت. این رصدها و اندازه‌گیریهای ستاره‌های دوگانه، سرانجام مدال طلای «انجمن اخترشناسی پادشاهی انگلستان» را نصیب او ساخت.
داز در 1254 به هدنهم، نزدیکِ تیم، در آکسفردشر نقل مکان نمود و، به رغم سرعت پیشرفت بیماری، به رصدهای خود ادامه داد. همسر دومش، که در 1221 با وی پیمان زناشویی بسته بود، در 1239 درگذشت. داز در 1244 به عضویت «انجمن سلطنتی» برگزیده شد و تا 1246 به فواصل مختلف، کار رصد کردن را دنبال نمود. سرانجام در بیست و ششم بهمن 1246 در هدنهم درگذشت.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی. آثار علمی منتشر شده‌ی داز در Astronomical Observations at South Villa، از جورْج بیشاب (لندن، 1852)، و در MRASo و MNRA به صورت مقاله‌های متعدد گنجانده شده است. مهم‌ترین آنها بدین قرارند: «Micrometrical Measurements of the Positions and Distances of 121 Double Stars, Taken at Ormskirk, During the Years 1830, 1831, 1832, and 1833»، در MRASo، 8 (1835)، 94-61؛ «Micrometrical Measurements of Double Start, Made at Ormskirk Between 11834.0 839.4»، همان، 19 (1815)، 191-212؛ و «Catalogue of Micrometrical Measurements of Double Starts»، همان، 35 (1867)، 137-502.
دوم. خواندنیهای فرعی. ــــــ پایین، که براساس تاریخ فهرست شده‌اند: سوکنامه در «Report to the Council to the Forty-ninth Annual General»، در MNRA، 29 (1868-1869)، 116-120؛ «William Rutter Dawes»، از آگنیس کلارک، در Dictionary of National Biography، پنجم، 667-669؛ و The Planet Saturn، از ا. ف. الگزاندر (لندن، 1962)، فصلهای 10-12، 14، در جاهای مختلف
منبع مقاله :
کولستون گیلیپسی، چارلز؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، ترجمه‌ی احمد آرام... [و دیگران]؛ زیرنظر احمد بیرشک، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول