نویسنده: Hans Freudenthal
مترجم: فریبرز مجیدی



 
[dāvit vān dāntsix]
David van Dantzig
(ت. روتردام، هلند، اول مهر 1279 / 23 سپتامبر 1900؛ و. آمستردام، 31 تیر 1338 / 22 ژویه‌ی 1959)، ریاضیات، آمار، منطق، فلسفه، تاریخ علم.
وان دانتسیخ در سیزده سالگی نخستین مقاله‌ی ریاضی خود را نوشت، که در یک مجله‌ی هلندی بچاپ رسید. پس از اتمام دوره‌ی دبیرستان، به تحصیل در رشته‌ی شیمی پرداخت، اما علاقه‌ای به آن نداشت؛ به سبب شرایط زندگی خانواده، که وی را مجبور می‌ساخت شغلهای جوراجور برای تأمین معاش خود در پیش گیرد، بسرعت دست از تحصیل برداشت. شب هنگام خود را برای مجموعه‌ای از امتحانات دولتی در رشته‌ی ریاضیات آماده می‌کرد که در سالهای 1300، 1301، و 1302 آنها را گذرانید. پس از مدت کوتاهی تحصیل در دانشگاه آمستردام، در امتحان دکتری (تقریباً معادل درجه‌ی فوق لیسانس) توفیق یافت. در 1306 در دانشگاه فنی دلفت دستیار یان آ. استخووتن شد. وان دانتسیخ، پس از اقامتی کوتاه در مؤسسه‌ی تربیت معلم، به دلفت بازگشت و در آنجا در 1311 مربی شد؛ در 1317 به سمت استاد فوق‌العاده (تقریباً معادل دانشیار) منصوب گردید، و در 1319 در مقام استاد معمولی (تقریباً معادل استاد تمام) خدمت کرد. در 1311 در خرونینگن درجه‌ی دکتری گرفته بود.
در دوره‌ای که کشور هلند در اشغال آلمان بود، دانتسیخ از کار برکنار و محبور شد که با خانواده‌اش از لاهه به آمستردام نقل مکان کند. در 1325 به استادی دانشگاه آمستردام منصوب شد و در بنیادگذاری «مرکز ریاضی»، که مؤسسه‌ای پژوهشی و خدماتی بود، شرکت جست. تا پایان عمر نقش عمده‌ای در این مؤسسه ایفا کرد و در عین حال کرسی استادی خود در دانشگاه را از دست نداد.
وان دانتسیخ، در دوره‌ی کوتاهی که در دانشگاه آمستردام تحصیل می‌کرد، از یکی از استادان ریاضیات خود، خریت ماناوری (1246-1335)، که شخصیتش در بسیاری کسان [از جمله ل. ا.‌ی. بروئوور] نفوذ فراوان داشت، بشدت تأثیر پذیرفت. وان دانتسیخ در بی‌اعتقادی به یقین ریاضی – مبتنی بر شهودگرایی یا صورت‌گرایی – با مانوری شریک بود؛ و بر مسئولیت اجتماعی ریاضیدان به عنوان معلم و پژوهشگر حتی بیش از ماناوری تأکید می‌نهاد، و این مطلب را در تعدادی از نوشته‌هایش بیان کرده بود.
وان دانتسیخ، به عنوان دستیار و همکار اسخووتن، هندسه‌ی دیفرانسیئل سبک اسخووتن و کاربردهای آن، بخصوص هندسه‌ی دیفرانسیئلِ تصویری و تطبیقی، و برقمغناطیس و گرماپویایی (ئیدرودینامیک) را، مستقل از هندسه‌ی ریمانی، پی گرفت. متأسفانه، او عقیده‌اش را درباره‌ی تبیین آماری دستگاه متریک ریمانی هرگز شرح و بسط نداد.
وان دانتسیخ، پس از جنگ، به احتمالات و آمار روی آورد، و پژوهش در این زمینه را بیشتر تشویق کرد. پس از سیل سال 1332 نقشی در تحقیق برعهده گرفت و کارهائی را که اکنون به نام «تحقیقات دلتا» صورت پذیرفته است تدارک دید.
مهم‌ترین بخش از کارهای وان دانتسیخ ایجاد جبر «توپولوژیک» است – اصطلاحی که خود او ابداع کرد. این نوع جبر، اگرچه در دهه‌ی 1300 به ذهنها راه یافته بود. پایان نامه‌ی دکتری او در خرونینگن با عنوان «پژوهشهائی درباره‌ی جبر توپولوژیک» (1310)، نمونه‌ی مناسبی از سبک ریاضی است: مرکب از یک رشته تعاریف و قضایای مختصر و فشرده است که به نحوی تنظیم شده‌اند که هر قضیه بدیهی باشد و هیچ یک نیاز به برهان نداشته باشد. او در این زمینه مجموع مقاله‌هائی تهیه کرد با عنوان «درباره‌ی جبر توپولوژیک» که در آنها از مسائل مربوط به متریک‌سازی و تکمیل گروهها، حلقه‌ها، و میدانها بحث می‌شد، و سرانجام میدانها با یک توپولوژی موضعاً فشرده‌ی غیربدیهی طبقه‌بندی می‌گردیدند. در جریان این بررسیها، وان دانتسیخ کشف کرد که سولنوئیدها مکمل گروهِ جمعیِ عددهای حقیقی بشمار می‌روند. این فضاهای همگنِ عجیب به طور کلی به ظهور مسأله‌ای درباره‌ی فضاهای همگِن متریکِ مرتبط انجامیدند، مسأله‌ای که وان دانتسیخ و ب. ل. وان دِر واردن به حل آن توفیق یافتند و نشان دادند که دسته‌های همیوغی گروهِ اساسیِ چنین فضاهائی باید محدود و متناهی باشند.

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی. نوشته‌های وان دانتسیخ مشتملند بر «Studiën over topologische Algebra» (پایاننامه‌ی دکتری، خرونینگن، 1931)؛ «Zur topologischen Algebra. I: Komplettierungstheorie»، در Man، 107 (1932)، 587-626؛ «… II: Abstrakte bv- adische Ringe»، در CM، 2 (1935)، 201-223؛ و «… III: Brouwersche und Cantorsche Gruppen»، همان، 3 (1936)، 408-426؛ و «Über metrisch homogene Räume»، در AMSH، 6 (1928)، 367-376، با همکاری ب. ل. وان‌دِر واردن. فهرست کاملی از آثار در SNe، 13 (1959)، 422-432، مندرج است.
دوم. خواندنیهای فرعی. درباره‌ی کارهای وان دانتسیخ، ـــــ «L"algѐbre topologique, en particulier les groups topologiques et de Lie»، از هانس فرویدنتال، در RS، دوره‌ی سوم، 89 (1968)، 223-243. مقاله‌های یادبود عبارتند از «Levensbericht van David van Dantzig»، از هانس فرویدنتال، در Jaarboek Kon. Ned. Akademie van wetenschappen (1959-1960)، 295-299، و «In memoriam David van Dantzig»، از همو، در NAW، دوره‌ی سوم، 8 (1960)، 57-73 (به هلندی)؛ و «In memoriam Prof. Dr. D. van Dantzig»، از‌ی. هِملرایک، در SNe، 13 (15959)، 416-421 (به هلندی).
منبع مقاله :
کولستون گیلیپسی، چارلز؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، ترجمه‌ی احمد آرام... [و دیگران]؛ زیرنظر احمد بیرشک، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول