ترس کودک از پزشک

مقدمه

بیشتر کودکان زمانی که درمی‌یابند باید به پزشک مراجعه کنند، دچار ترس و دلهره می‌شوند، خواه این مراجعه برای یک معاینه ساده ماهیانه باشد، خواه به دلیل بیماری و کسالت کودک و خواه برای درمان بیماریهای حاد و سختی که نیاز به معاینات متخصصین دارد.
برخی از کودکان به راحتی درباره نوع بیماریشان و مراحل مختلف آن می‌توانند صحبت کنند، در حالی که برخی دیگر شدیداً احساس گناه می‌کنند و از هر گونه بحث و گفت و گویی درباره آن امتناع می‌ورزند. این گروه بر این باورند که بیماری آنها کیفری برای انجام ندادن خواسته‌ها و دستورات والدین و سایر نزدیکان‌شان است. در چنین شرایطی وظیفه پدر و مادر این است که علت بیماری کودک را به زبان ساده و در حد فهم او برایش توضیح دهند تا بهتر بتواند فرآیند درمان را تحمل کند.

مهمترین ترسهای کودکان هنگام معاینات پزشکی

جدایی از والدین
بیشتر کودکان از اینکه در اتاق دیگری و جدای از پدر و مادرشان تحت معاینه قرار بگیرند، می‌ترسند. ترس جدایی از والدین هنگام معاینات پزشکی، اغلب در بین کودکان زیر ۷ سال شایع است. البته لازم به ذکر است که گاهی کودکان ۱۳ - ۱۲ساله نیز از معاینه پزشک و یا دندانپزشک دچار ترس و اضطراب می‌شوند.
درد
عامل دیگری که ممکن است کودک را از معاینه پزشک بترساند، «احساس درد» ناشی از معاینه است. برخی از کودکان نگران این موضوع هستند که معاینه پزشک آسیبی به آنها برساند. به خصوص اگر نیازی به تزریق واکسن و یا آمپول باشد. ترس ناشی از درد معاینه در بین کودکان ۱۲ - ۶ سال بسیار رواج دارد، هر چند که ممکن است تا سالهای بعد نیز این پیشینه ذهنی را به خاطرآورد.
نحوه رفتار پزشک
متاسفانه یکی از عوامل موثر بر ترس کودک، شیوه رفتار و روش ارتباط برقرار کردن پزشک با کودک است. معمولاً پزشکان عادت دارند طبق روال همیشگی خود، کودک را سریع و تند معاینه کنند و با نوشتن نسخه و دستورالعمل استفاده از دارو، به معاینه نفر بعد بپردازند. در حالی که ممکن است کودک از این همه عجله و سرعت پزشک به وحشت افتد و برداشت غلط و نادرستی از معاینه در ذهن خود بپروراند، که نتیجه نهایی آن نیز بیزاری و ترس کودک از فرآیند معالجه و درمان است.
در حالی که پزشکان لایق و کاردان، با صبر و حوصله خود و دادن شیرینی و یا برچسب عروسکی به کودکان و حتی صحبت و گفت وگویی ساده و محبت آمیز درباره مسائل مورد علاقه کودک، درصدد کسب اعتماد او برمی‌آیند و سعی می‌کنند ریشه ترس از درمان را در دل آنها از بین ببرند. خوب است پدر و مادر نیز بعد از معاینه، پاداشی مناسب برای کودک در نظر بگیرند تا موجب تکرار رفتار شجاعانه او در معاینه‌های بعدی شوند.
سایر عوامل
گاهی نگرانی کودک از معاینات پزشکی، ناشی از اطلاعات غلطی است که احتمالاً کودک از پدر و مادر و یا نزدیکان خود می‌شنود. در مواردی ممکن است والدین با کوچکترین سوءظنی نسبت به نوع بیماری فرزندشان تصور کنند که او حتماً باید در بیمارستان بستری شود و مورد عمل جراحی قرار گیرد و یا حتی تصور کنند با کمترین اهمال کاری، کودک تلف می‌شود. در صورتی که تمام این برداشتهای غلط والدین می‌تواند موجب خیال پردازیهای موهوم کودک شود و او را شدیداً از محیطهای مرتبط با پزشکی و درمان به وحشت اندازد.
گاهی والدین برای اینکه کودک را وادار به خوردن داروهایش کنند، جملاتی به او می‌گویند که بیشتر او را می‌ترسانند. برای مثال به او می‌گویند: «باید قرصهایت بخوری وگرنه ... می‌میری ...» در حالی که وظیفه پدر و مادر و نزدیکان کودک این است که با شرح و ساده سازی موقعیت کودک، مراحل درمان را برای او هرچه راحت تر کنند. نکته‌ای که باید یادآور شویم، احساس گناهی است که بیشتر کودکان هنگام بیماری دچار آن می‌شوند. آنها ممکن است تصور کنند بیماری آنها تنبیهی برای انجام ندادن وظایف و مسئولیت‌هایشان است. برخی از آنها بر این باورند که رنج حاصل از معاینه‌های پزشکی نیز بخشی از مجازات و تنبیه آنها است. نتیجه پژوهشی نشان می‌دهد که گروهی از کودکان فلج و معلول بر این باور بودند که ناتوانی و معلولیت جسمانی آنها ناشی از عدم اطاعت از دستورات والدینشان و سرپیچی کردن از قوانین و مقررات آنها بوده است.

روشهای کاهش ترس کودک از پزشک و معاینه‌های پزشکی

هدف از معاینه را برای کودک شرح دهید.
اگر معاینه کودک صرفاً برای ویزیت ماهیانه و یا دوره‌ای کودک است، برای او شرح دهید که این ملاقاتها به منظور آگاهی از میزان رشد طبیعی او است و تنها می‌خواهید از سلامت کامل او باخبر شوید. به همین دلیل، «پزشک تو را معاینه می‌کند و سئوالهایی از ما می‌پرسد.» اگر هدف از معاینه، تشخیص و درمان نوع بیماری کودک و یا مسائل مربوط به آن است، پدر و مادر می‌توانند با زبانی ساده و در حد فهم کودک و به دور از هرگونه فشار و اضطرابی نیاز به معاینه را برای کودک روشن کنند. آنها باید به کودک تفهیم کنند که پزشک قصد کمک به آنها را دارد.
در کودک احساس گناه ایجاد نکنید.
سعی کنید طوری درباره کودک و نوع بیماری اش صحبت کنید که او مشکل خود را ناشی از اشتباه و کوتاهی‌ای که احتمالاً او انجام داده است، نداند. پدر و مادر می‌توانند این اطمینان را به کودک بدهند که هر کسی ممکن است در طول عمر خود بارها مریض شود، ولی ما خیلی خوشبختیم که می‌توانیم با مراجعه به پزشک متخصص درصدد درمان و بهبود بیماری‌هایمان برآییم. در این گونه موارد، می‌توانید از دوستان و آشنایانی که قبلاً دچار وضعیتی مشابه فرزند شما بوده‌اند، کمک و راهنمایی بگیرید، زیرا گاهی دانستن این مطلب که کودکان دیگر نیز به این بیماری مبتلا شده‌اند، می‌تواند در شیوه رویارویی شما و فرزندتان با آن بیماری کمک موثری باشد.
کودک را گرامی بدارید.
اگر فرزند شما هنگام تزریق آمپول و یا واکسن از سوی دوستان، هم کلاسیها و یا حتی مربیان و افراد بزرگسال دیگر مورد نکوهش و تمسخر قرار گرفته است، به حمایت بیشتری از سوی شما احتیاج دارد. برخی از شب ادراریها و خجالت کشیدنهای کودک از امر درمان، ناشی از عکس العمل و یا سرزنش سایرین است. درباره شیوه معاینه پزشک، توضیحاتی به کودک بدهید.
آموزه‌های لازم مراجعه به پزشک را به کودک یاد دهید. اگر معاینه‌های پزشک صرفاً یک ویزیت ماهیانه و یا دوره‌ای است، می‌توانید انجام مراحل مختلف آن را بر روی یک عروسک به کودک نشان دهید. به او یاد بدهید که چگونه قد و وزن اندازه گیری می‌شود، چگونه با یک چوب کوتاه درون دهان معاینه می‌شود، چگونه با یک چراغ قوه کوچک درون گوش، بینی و چشم دیده می‌شود، چگونه با گوشی مخصوص پزشکان صدای ضربان قلب او از پشت و سینه‌اش شنیده می‌شود؟
برای کودک شرح دهید که پزشک ممکن است ضربه‌ای آهسته به شکم او بزند و یا ممکن است از سر تا پای او را با دست معاینه کند. به او این اطمینان را بدهید که اگرچه پزشکان و پرستاران غریبه هستند، ولی اجازه دارند تمام بدن او را (از جمله اندامهای تناسلی و مقعد) معاینه کنند تا از سلامت کامل او مطلع شوند.
سایر معاینه‌ها
اگر فرزند خود را برای درمان بیماری خاصی نزد پزشک و متخصص می‌برید، احتمالاً خودتان نیز اطلاع چندانی از نوع بیماری کودک ندارید. در چنین شرایطی برای اطمینان حاصل کردن از مراحل درمان و انجام معاینه‌های پزشکی خوب است با یک پرستار متخصص مشورت کنید و آن گاه برنامه و شیوه کار تیم پزشکی را به زبان ساده و در حد فهم کودک برای او شرح دهید. پژوهشهای مختلف نشان می‌دهند که اگر کودک از چگونگی انجام کار و معاینه‌های پزشکی تا حد لازم مطلع و باخبر باشد، احساس امنیت بیشتری خواهد کرد و کمتر دچار ترس و اضطراب خواهد شد. سعی کنید در عین آن که با کودک یک‌رنگ و صادق هستید، از به کار بردن عبارتها و واژگانی که موجب ترس و وحشت کودک می‌شود، جداً بپرهیزید.
پدر و مادر می‌توانند درباره روند درمان با فرزندشان صحبت کنند، ولی هرگز نباید وارد جزئیات دردآور پزشکی شوند. مرتباً این اطمینان را به فرزندتان بدهید که در تمام مراحل درمان نزد او خواهید بود و تا زمانی که کاملاً بهبود نیافته باشد، او را تنها نخواهید گذاشت. با انجام این کار کودکان شیوه اطمینان کردن به دیگران را می‌آموزند. اگر درباره بیماری فرزندتان چیزی نمی‌دانید، لزومی ندارد با اطلاعات و پاسخهای اشتباه خود باعث ترس و دلهره او شوید. بلکه بهتر است بگویید، «می‌توانیم تمام پرسشهای خود را یادداشت کنیم و از پزشک معالج تو بپرسیم ...» چنانچه یکی از معاینه‌های پزشکی، انجام آزمایش خون است، به کودک این اطمینان را بدهید که گرفتن مقداری خون از بدنش لطمه‌ای به او نخواهد زد. خیلی از کودکان تصور می‌کنند که «خون گرفتن» به معنای گرفتن تمامی خون بدن آنها است و آنها دیگر خونی نخواهند داشت.
مشکلات کودک را به مرور و در جریان عمل حل کنید.
اگر موقعیت کودک اضطراری و حاد نیست، به کودک اجازه دهید تا با تهیه فهرستی از علائم بیماری و یا مراحل مختلف معاینه با پزشک همکاری کند، حتی والدین می‌توانند از کودک بخواهند نقش یک پزشک را بازی کند و فرد بیمار را مورد معاینه قرار دهد و با پرسشهای کودکانه خود جویای سلامتی بیمار شود.
پاسخ گفتن به پرسشهای پزشکان را به کودک بیاموزید.
به فرزندتان یاد بدهید که چگونه به سئوالهای پزشک معالج خود پاسخ گوید و اگر می‌تواند بنویسد، نوع بیماری خود و مراحل درمان آن را یادداشت کند تا اگر در آینده بازهم دچار همان بیماری شد، با رعایت آن نکات درصدد درمان و بهبودی خود برآید. با تهیه این تاریخچه می‌توانید به اطلاعات مفیدی درباره سوابق بیماریهای فرزندتان نیز دست یابید.
پزشک مناسبی انتخاب کنید.
پزشکی را انتخاب کنید که به شیوه ارتباط خود با کودکان اهمیت بدهد. از آن جایی که پزشک متخصص اطفال بهترین دوست و یاور پدر و مادر به شمار می‌رود، به همین دلیل باید در انتخاب آن نهایت توجه و دقت را مبذول داشت. به عبارت دیگر، والدین به پزشکی نیاز دارند که در عین لیاقت و کاردانی، مهربان و ملایم هم باشد و بتواند به راحتی با کودکان ارتباط برقرار کند. پزشکی که معاینه‌های خود را تند و با کمترین تاملی و بدون توجه به حالتهای روانی کودک انجام می‌دهد، بطور حتم می‌تواند دلهره و ترس شدیدی در دل کودک به وجود آورد که او را از معاینه‌های بعدی و رفتن به آن مطب بازدارد. از طرف دیگر، پزشکی که خیلی ساکت و آرام است و هیچ اشتیاقی برای آشنا شدن و ایجاد ارتباط با کودکان ندارد، مسلماً نظر کودک را جلب نمی‌کند. خوب است والدین از همان ابتدای کودکی فرزندشان، در انتخاب پزشک دقت داشته باشند.
نیاز به عمل جراحی
اگر کودک در طول درمان خود نیاز به «عمل جراحی» دارد، توجه به نکات زیر می‌تواند سودمند باشد:
۱ - مشکل را به زبان ساده برای کودک شرح دهید: سعی کنید با استفاده از جملات در حد فهم کودک علت جراحی را برای او شرح دهید. توجه داشته باشید هنگام صحبت از کلماتی مثل بریدن، پاره کردن، دوختن، بخیه زدن و مثل اینها استفاده نکنید، زیرا موجب ترس و دلهره شدید کودک می‌شود.
۲ - ممکن است کودک تصور کند که عمل جراحی همراه با درد فراوان است: پدر و مادر باید این اطمینان را به کودک بدهند که یک فرد متخصص بیهوشی وجود دارد که قبل از عمل جراحی، بیمار را کاملاً به خواب عمیقی فرو می‌برد و او متوجه هیچ چیز نمی‌شود. بعد از عمل هم بیمار به تدریج از خواب بیدار می‌شود. توجه داشته باشید، ضمن صحبتهای خود حرفی از «گاز بیهوشی» نزنید، زیرا ممکن است کودک گاز خانگی را با گاز بیهوشی یکی قلمداد کند و بعدها دچار دردسر شوید.
به کودک این اطمینان را بدهید که در تمام مراحل عمل جراحی نزد او خواهید ماند و پزشکان و متخصصان مختلف مواظب سلامتی او هستند و می‌تواند بعد از بیدار شدن، یک هدیه فوق العاده از شما بگیرد. در برخی موارد، ترس والدین از عمل جراحی عیناً به کودک انتقال می‌یابد و موجب از دست رفتن کنترل طرفین می‌شود. دقت داشته باشید در چنین شرایطی با «چهره ای شاد» و «صدایی آرام و متین» با کودک صحبت کنید تا آثار هر گونه ترس و اضطراب را در کودک از بین ببرید. بعضی اوقات لازم است که عمل جراحی بر روی مقعد و یا آلت تناسلی کودک انجام شود، در این حالت پدر و مادر می توانند به کودک تفهیم کنند که جای هیچ گونه ناراحتی و یا خجالت کشیدن وجود ندارد، زیرا پزشکان و پرستاران مجازند تمام اعضای بدن بیمار را مورد معاینه قرار دهند.
۳ - آنچه را که پیش خواهد آمد، برای کودک به زبان ساده توضیح دهید: پدر و مادر می‌توانند با تهیه کتابها و یا منابع علمی ساده، کودک را نسبت به کارهای پزشکان و پرستاران کنجکاو و علاقه‌مند و او را با محیط درمانی آشنا سازند. اجازه دهید کودک یک روز قبل از جراحی محیط بیمارستان را ببیند و ترس و دلهره‌اش کاهش یابد. همچنین والدین می‌توانند با تهیه وسایل پزشکی پلاستیکی برای کودک، او را با پدیده معاینه و درمان آشنا کنند. توجه داشته باشید، زمانی که از بیماری و درمان صحبت می‌کنید، واژگان مناسبی به کار ببرید و با رفتار ملایم و متین خود ترس را از دل کودک دور سازید.
۴ - یک روز بعد از جراحی: به کودک این اطمینان را بدهید که زمانی که از خواب بیهوشی بیدار شود، شما نزد او خواهید بود و چنانچه پزشک معالج او اجازه دهد می‌تواند برای استراحت و بهبودی کامل به خانه بیاید.