به سوی رفیق خوب

 پدر و مادرها چگونه می‌توانند معیار انتخاب دوست را به فرزندان خوب بیاموزند؟

تا همین چند سال قبل همه چیز تحت کنترلشان بود؛ اینکه بچه‌شان با کی بازی می‌کند و با چه کسی حرف می‌زند اما کمی بزرگ‌تر می‌شوند و احساس استقلال و نیاز به روابط اجتماعی بیرون از خانه و خانواده در وجودشان شکل می‌گیرد دیگر کنترل کردن و مراقبت از آنها به راحتی ممکن نیست و کمتر نوجوانی حاضر می‌شود درباره دوستانش مانند دوران کودکی با پدر و مادرش صحبت کند. در چنین وضعیتی والدین می‌توانند در انتخاب دوست خوب و قابل اعتماد به فرزندانشان کمک کنند و مراقب او و روابط دوستانه‌اش باشند تا خدای نکرده به بیراهه نرود. در این خصوص در دین اسلام توصیه‌های بسیاری شده که در این مطلب می‌توانید آن را بخوانید.

1- حواستان جمع باشد

یکی از مسئولیت‌های اصلی والدین در دوران نوجوانی فرزندانشان این است که دوست خوبی برای آنها باشند اما نباید تصور کنند که می‌توانند خودشان جای خالی دوستان همسن و سال را برای آنها پر کنند چرا که دوست خوب نقش بسیار مهمی در رشد فضایل اخلاقی و شکل گرفتن شخصیت نوجوان دارد. گواه ادعای ما حدیثی از امام علی (علیه‌السلام) است که در کتاب «غررالحکم» فرموده: «دوست نزدیک‌ترین خویشاوند است». به همین دلیل است که به پدر و مادرها توصیه می‌شود از دوستی‌های سالم حمایت کنند و به فرزندانشان در انتخاب دوست خوب کمک کنند. امام صادق (علیه‌السلام) در کتاب «بحارالانوار» در این خصوص فرموده: «خوشی زندگی کامل نمی‌شود مگر با داشتن دوست همراه». نوجوانان هم بسیاری از تفریحات و لذت‌های زندگی خود را در کنار دوستانشان تجربه می‌کنند و هر اندازه که دوست بهتری داشته باشند از لذت بیشتر و پایدارتری برخوردار خواهند شد. بر همین اساس است که تأکید می‌شود والدین در انتخاب دوست خوب برای فرزندان خود دقت داشته باشند تا مبادا به سمت لذت‌های بی‌اساس، گناه‌آلود و نابودکننده متمایل شوند.

2- خرده‌گیری ممنوع!

اگر پدر و مادر با دوستی فرزند خود با شخص خاصی موافق نیستند، باید دلیل مخالفت‌شان خیلی دقیق و واضح باشد تا بتوانند با صراحت- البته در حین آرامش و به دور از عصبانیت و خشونت- درباره آن با فرزند خود صحبت کنند. امام صادق (علیه‌السلام) در این خصوص فرموده: «باریک بینی و موشکافی مایه جدایی است و خرده‌گیری و انتقاد مایه دشمنی». پس اگر می‌خواهید فرزندتان با دوستانش رابطه مسالمت‌آمیزی داشته باشد، در عین مراقبت از رابطه‌ها و دقت در رفتار و گفتار دوستانش، باریک‌بین نباشید. نکته مهم اینکه والدین باید در مورد دوست مورد بحث به اطلاعات دست اولیه تکیه کنند نه به مطالبی که درباره او شنیده‌اند. همچنین حواسشان باشد در قضاوتشان ظاهر او را ملاک قرار ندهند. چون ظاهر فرد همیشه نشان دهنده و منعکس کننده باطن او نیست. پس باید دلیل مخالفت‌شان به گونه‌ای باشد که نوجوان آن را بپذیرد. در این گفت‌و‌گو حتی لازم است نوجوان بتواند نقاط مثبت دوستش را مطرح کند البته لازم است والدین با خانواده دوستان فرزند خود هم آشنا باشند و بدانند او از چه خانواده و با چه فرهنگ و ویژگی‌های اخلاقی است. بنابر تأکید امام صادق (علیه‌السلام) یکی از ویژگی‌های دوست خوب برای نوجوان این است: «دوستی نشانه‌هایی دارد که هر کس همه یا برخی از آنها را داشته باشد دوست است وگرنه او را اصلاً دوست نشمار. یکی از نشانه‌های دوستی این است که ظاهر و باطنش با تو یکی باشد».

3- حمایت کنید

دوران نوجوانی، دوران علاقه به استقلال است اما با این وجود نوجوان در تمام امور زندگی نیازمند حمایت خانواده است. البته گاهی لازم است حمایت‌ها به صورت واضح و علنی باشد و گاهی هم برای حفظ استقلال نوجوان خوب است والدین به طور ضمنی و پنهانی از فرزند خود حمایت کنند. دامنه حمایت هم از داشتن دوست خوب تا دوست بد و نایاب گسترده است. به عبارت دیگر در همه شرایط نوجوان باید تحت حمایت و پشتیبانی بزرگ‌تر‌های خانواده باشد تا از آسیب‌های احتمالی در امان بماند. پس اگر فرزند شما دارای دوست خوب و پسندیده‌ای است که می‌توانید به او اعتماد کنید و خیالتان راحت باشد که در ساعت‌های حضور در مدرسه و کلاس‌های فوق برنامه با نوجوان مودب و خوش‌رفتاری همنشین است با خیال راحت و به صورت نامحسوس از او در برابر آسیب‌های دوستی حمایت کنید اما گاهی اتفاق می‌افتد که نوجوان دوستی دارد که به مرور زمان او را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهد. بسیار مهم است که والدین در دورانی که فرزندشان مورد آزار دوستی قرار می‌گیرد از او پشتیبانی و حمایت کنند. پس وقتی میانه فرزندتان با دوستش به هم می‌خورد یا رفتارشان با یکدیگر تغییر می‌کند سعی کنید با او صحبت کنید. هرچند که والدین معمولاً به هم خوردن روابط دوستانه فرزند خود را نادیده می‌گیرند یا نسبت به آن کم‌توجهی می‌کنند. اما این رابطه به ظاهر ساده برای نوجوان اهمیت زیادی دارد و می‌تواند در روحیه او اثر منفی بگذارد. در عین حال اگر فرزندتان در دوست‌یابی و حفظ دوستی مشکل دارد، آن را جدی بگیرید. بدون اظهار نگرانی و انتقاد با او در این خصوص صحبت کنید تا احساسش را بدانید. گاهی اوقات نوجوانی مورد آزار همسن و سالانش قرار می‌گیرد و انزواطلب می‌شود و تنها بودن این احساسات را بدتر می‌کند.

4- نظارت خانواده

یکی از راههای بسیار خوب برای اینکه بدانید فرزندتان با چه کسی دوست و همنشین شده این است که با خانواده او آشنا شوید. این کار را از راه‌های بسیاری انجام داد. به عنوان مثال در جلسات مدرسه می‌توان زمینه این آشنایی را فراهم یا از آنها برای میهمانی کوتاهی دعوت کرد. البته امکان دارد اگر نوجوان متوجه شود که پدر یا مادرش این کار را برای کنترل رفتار و رابطه او با دوستانش انجام می‌دهد، دلگیر شده و به اصطلاح غرور نوجوانی‌اش خدشه‌دار شود. به همین دلیل بهترین راه ایجاد زمینه آشنایی به طور نامحسوس و در قالب دوستانه است.

شش پیشنهاد کاربردی برای پدر و مادرها

طبیعی است که پدر و مادرها به طور طبیعی نگران باشند که همنشین و دوست فرزندشان چگونه فکر می‌کند، چطور رفتار می‌کند و از چه خانواده‌ای است. در اسلام راهکار خوب و مهمی برای والدین و نوجوانان مطرح شده تا اگر می‌خواهند فرزندشان را راهنمایی کنند و مهارت دوست‌یابی را به او آموزش دهند، از این دستورات پیروی کنند و شرایط دوست خوب و بد از منظر اسلام را بدانند.

1 دوری از کارهای بد:

آدم خوب در هر رده سنی هم که باشد از کارهای بد دوری می‌کند. چنین آدمی به طور طبیعی روی دوست خودش اثر می‌گذارد و سعی می‌کند او را از بدی‌ها دور کند. پس چنین فردی شایسته دوستی است. بنابراین اگر می‌خواهید دوست خوبی برای فرزندتان پیدا کنید باید در جست‌و‌جوی او باشید. همانطور که در کتاب «غررالحکم» نوشته شده امام علی (علیه‌السلام) فرموده: «هر که تو را دوست داشته باشد تو را از زشتی‌ها نهی می‌کند».

2 سود دینی:

یکی دیگر از خصلت‌های دوست خوب این است که خودش آدم باایمانی است و در نتیجه روی ایمان دوستانش اثر مثبت می‌گذارد پس خوب است والدین تلاش کنند برای فرزندان خود از خانواده‌های باایمان دوست پیدا کنند. امام صادق (علیه‌السلام) در کتاب «بحارالانوار» فرموده: «به کسی که برای تو سود دینی ندارد بهایی نده و به همنشینی با او رغبت نکن».

3 حق دوستی:

پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌ و ‌آله ‌و ‌سلم) در کتاب «بحارالانوار» فرموده: «کسی که از دین و دنیای او بهره نبری در همنشینی با او خیری نیست و هر کس برای تو حقی قائل نباشد، تو نیز برایش حقی قائل نباش و به او احترام نگذار».

4 راستگویی:

راستگویی و دوری از دروغ گفتن یکی از خصلت‌هایی است که همه پدر و مادرها تلاش می‌کنند فرزند خود را بر اساس آن تربیت کنند پس طبیعی است که باید دقت کنند فرزندشان با بچه‌های دروغگو همنشین و دوست نشود تا از آنها تأثیر نپذیرد. امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در این خصوص فرموده: «از همنشینی با دروغگو دوری کن و اگر هم ناچار به این کار شدی حرفهایش را باور نکن و به او نگو که حرفهایش را باور نمی‌کنی چرا که او از دوستی با تو دست بر می‌دارد اما از کار خود دست نمی‌کشد».

5 دوری از حسادت:

بعضی از افراد در دوران نوجوانی به شدت حسود می‌شوند و از روی حسادت به دوستان خود آسیب می‌رسانند. پس اگر می‌خواهید فرزندتان از آسیب‌های مادی و جسمی و فکری این افراد در امان باشد در آموزش مهارت‌های دوست‌یابی این نکته را هم به او یادآوری کنید. امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه فرموده: «حسادت ورزیدن از نشانه‌های ناسالم بودن دوستی است».

6 پرهیز از بگومگو:

امام هادی (علیه‌السلام) در کتاب «میزان‌الحکمه» فرموده: «ستیزه کردن دوستی دیرینه را برهم می‌زند و پیوند محکم را از هم می‌پاشد». کمترین چیزی که در ستیزه هست این است که هر یک می‌خواهد بر دیگری چیره شود و این سلطه‌جویی عامل اصلی بریده شدن پیوند دوستی است. بنابراین حتماً این نکته را باید به فرزند نوجوان خود آموزش دهید. چون روحیه برتری جویی در بسیاری از نوجوانان وجود دارد که در عین اینکه می‌تواند در روابط دوستانه آنها تأثیر منفی بگذارد، ممکن است آسیب‌های دیگری هم برای آنها به همراه داشته باشد چرا که در بگو‌مگوها و مشاجرات دوران نوجوانی، ممکن است نوجوانان آسیب به یکدیگر بزنند.
منبع مقاله :
نشریه همشهری آیه، شماره 41