تلفظ دوگانه در بعضی از كلمه‌های فارسی

همه‌ی واژه‌های زبان فارسی در زبان گفتاری در سراسر ایران همواره از لحاظ زیر و زبر و پیش، تلفظ یكسانی ندارند. مثلاً مردم یزد با كاشان، واژه‌ای را به گونه‌ای خاص تلفظ می‌كنند، در حالی كه تلفظ آن در زبان رسمی معیار به گونه‌ای دیگر است. به علاوه در بعضی واژه‌ها حتی در زبان رسمی نوشتاری نیز دو گونه تلفظ وجود دارد كه هر دوگونه رواج دارند.
به نظر زبان شناسان صورتی از تلفظ كه نزد اكثر مردم جامعه رواج دارد درست است، هرچند با تلفظی كه از آن در فرهنگ‌ها آمده مطابق نباشد. به نظر آنها حتی می‌توان دو گونه تلفظ را از یك واژه پذیرفت و هیچ كدام را نادرست ندانست، به شرط آن كه هر دو گونه تلفظ با فراوانی كم و بیش مشابه رواج داشته باشد.
در زبان فارسی كلمه‌های زُدودن، گندزُدایی، داستان سَرایی، نغمه سَرایی، گُوارش، گُوارا، ناگُوار، گُواه و گُمان را بعضی‌ها به صورت زَدودن، گندزَدایی، داستان سُرایی، نغمه سُرایی یا گَوارش، گَوارا، ناگَوار، گَواه، و گَمان نَخست، نُخست، نَخستین نُخستین، كُلوخ، كَلوخ، بَناگوش، بُناگوش (نامتداول) تلفظ می‌كنند.
كلمه‌هایی مثل دانش، خواهش، كوشش، و روش را اسم مصدر می‌نامند، زیرا معنی مصدری دارند. این كلمه‌ها از بُن مضارع به علاوه‌ی «ـِ ش» ساخته شده‌اند: دان + ـِ ش دانش.
دو كلمه‌ی كاوش و تراوش نیز از همین سنخ هستند، ولی اغلب مردم، آن‌ها را كاوُش و تراوُش تلفظ می‌كنند، نه كاوِش و تراوِش.
كلمه‌های استُخوان، استُوار، از «اُست» به علاوه‌ی پسوند ساخته شده‌اند
است + خوان. اُست + وار.
همچنین‌اند كلمه‌های مهرگان، مهربان، باغبان، تركَمَن، كه از یك اسم به علاوه‌ی پسوند، ساخته شده‌اند: مهر + گان، مهر+بان، باغ+بان، تُرك+من.
پس این كلمه‌ها از نظر ساختار، قاعدتاً باید به صورتِ استْخوان، استْوار، مهرْگان، مهرْبان، و تركْمن تلفظ شوند، ولی معمولاً برای آهنگین شدن كلمه و آسانی تلفظ به صورتی كه دیدیم درآمده اند.
كلمه‌های اشك، رشك، سرشك، زرشك، مُشك، مَشك، و پزشك، را بسیاری از مردم به غلط به صورتِ اشگ، رشگ، سرشگ، زرشگ، مُشگ، مَشگ، و پزشگ تلفظ می‌كنند.
گاهی كلمه‌های ارگ، یكان، نیاكان به صورت ارك، یگان، نیاگان تلفظ می‌شوند كه درست نیست.
كلمه‌ی «درب»‌را كه عربی است اغلب به جای كلمه‌ی فارسی «در» به كار می‌برند. شاید قصد آن بوده كه با حرف اضافه‌ی «در» اشتباه نشود. امروزه معمول شده كه درهای بزرگ مثل در كاروان سرا و تیمچه و امثال آن را درب بگویند. كلمه‌ی نُخست به صورت نَخست نیز ضبط شده است.
اینك چند مورد دیگر از صورت درست و نادرست واژه‌های متداول فارسی:

صورت درست	صورت غلط
زادْبوم (زادگاه) بانك ملی چرخ فلك (اسمان) خان و مان خواربار تره‌ بار رنگ و روغن بدون برو برگرد خَرمن چَرا (چریدن) كَرنا سَفته ناهار فرمان‌بُردار یارغار جَرگه عبد عبید ماده رُمان گرامی	زادوبوم بانگ ملی چرخ و فلك خانِ مان خواروبار تروبار رنگِ روغن بدون برو و برگرد خِرمن چِرا كُرنا سُفته نهار فرمان‌بَردار یار و غار جُرگه عبد و عبید مادّه ( در مقابل نر) رُمّان (نوعی داستان) گرام

منبع مقاله :
ارژنگ، غلامرضا،‌(1389)، ویرایش زبانی: برای زبان نوشتاری فارسی امروز، تهران: نشر قطره، چاپ دوم