فاضل هندي

منبع:رجال و مشاهير اصفهان

*فاضل هندي (فقيه اديب حكيم)

بهاءالدين محمد بن تاج الدين حسن بن محمد الاصفهاني ملقب به فاضل هندي. تولد او در هزار و شصت ودر اوايل نشو و نما زماني را هندوستان بوده به اين سبب معروف به فاضل هندي شد.
در علوم مختلفه تأليفات بسياري دارد و هركدام در محلّ خود داراي اهميّت مي باشند،مانند: كشف اللثام (1) شرح قواعد علامه در فقه كه در جواهر،فوايد بسياري از او نقل شده،و كتاب شرح قصيده ي حميري كه جامع فنون ادبيه است و كتاب تلخيص كتاب شفاي شيخ الرييس در حكمت و غير از اينها.
از او نقل شده كه اشتهار به فاضل هندي را راضي نيستم كسي بگويد،و از هندوستان مراجعت كرديم پس از اين كه رفتن ما به آنجا لزوم يافته بود و قبل از بلوغ و تكليف بود.
و هم گويد از تحصيل علوم معقول و منقول فراغت يافتم در حالتي كه سيزده ساله نشده بودم (2) مشغول تصنيف شدم قبل از دوازده سالگي و شرح تخليص را قبل از نوزده سالگي نوشتم و قبل از او متجاوز از ده تصنيف از متن و شرح و حاشيه پرداخته بودم،در ده سالگي مشغول به تدريس شرح تلخيص تفتازاني شدم.
وفات او در هزار و صد و سي و هفت هنگام استيلاي افغان بر اصفهان بوده (3) مقبره ي بي آلايش او كنار جاده ي تخت فولاد معروف است.
**بهاء الدين محمد [اصفهاني] بن تاج الدين حسن بن محمد لنجاني رويدشتي.
صاحب كرامات باهره،از اجلّه ي علما و فقها و مجتهدين. عالم ربّاني،و فاضل صمداني. علّت شهرتش به فاضل هندي آن است كه مدتي از عمر شريف خود را در كودكي در هندوستان گذرانيد،لكن علما در كتابها وي را به فاضل اصفهاني وصف كرده اند. (4)
در خدمت جمعي كثير از علما تحصيل نموده،از آن جمله است علامه مولي محمد باقر مجلسي [و از] پدرش ملا تاجا روايت احاديث مي كند.
وي از جمله كساني است كه قبل از رسيدن به سنّ بلوغ به مرتبه ي اجتهاد رسيده،و به تأليف كتب پرداخته است.
1. اجاله النظر،در قضا و قدر؛
2. بينش غرض آفرينش؛
3. تلخيص كتاب شفا [عون اخوان الصفا]؛
4. تفسير قرآن [الكوكب الدّري]؛
5. التمحيص،در علم بلاغت.ملخّص تلخيص المفتاح خطيب دمشقي؛
6. جوابات المسايل [تحفه الصالح،جواب مسايل فرعيه كه مولي محمد صالح بن عبدالله كزازي قمي شاگرد او از اونموده است.]؛
7. چهار آيينه به فارسي؛
8. حاشيه ي شرح مواقف؛
9. حاشيه ي شرح هدايه؛
10. الخور البريعه في اصول الشريعه؛
11. رساله در عدم وجوب نماز جمعه؛
12. زبده،در اصول دين؛
13. حاشيه ي عوامل؛
14. شرح قصيده ي حميري؛
15. شرح كافيه؛
16. شرح ملخّص التلخيص؛
17. شرح عوامل صد گانه،غير از شماره ي قبل؛
18. شرح زبده (از تأليفات خودش)؛
19. شرح عقايد النسفيّه؛
20. شرح الخور البريعه؛
21. كشف اللثام،در شرح قواعد الاحكام،در فقه،معروف ترين تأليفات او. (5)
سيد علي صاحب (رياض) و شيخ محمد حسن صاحب (جواهر) به اين كتاب اهميّت زياد مي داده اند و از مدارك كتب ايشان است.

كليد بهشت،در اصول دين؛

22. مناهج السويّه،در شرح بر شرح لمعه،در چهار مجلّد،
23. منيه الحريص،در معاني بيان؛و غيره.
فاضل هندي در 1062 متولّد،و در 3 شنبه 25 رمضان 1137 در زمان فتنه ي افغان وفات يافته،در تخت فولاد مدفون گرديد.
قبرش به فاضلان مشهور است،و عدّه ي زيادي از مؤمنين و مقدّسين مواظبت در زيارت او دارند.
علّت شهرت آن محل به فاضلان،قبر حاج ملا محمد ناييني در پهلوي اوست،كه عالم و فاضل و صالح بوده،و خواهر حاجي كلباسي را به زوجيّت داشته،و يك وقت امامت مسجد حكيم با او بود. دوم شوال 1263 وفات يافته است. (6)
فرزندش: آقا علي رضا نام داشته. فاضل زاهد ورع تقي،اهل رياضت و عبادت،و مواظب طاعات و عبادات بوده،و در اعتاب مقدّسه ساكن بوده است،و هم در آنجا فوت شده.
محدّث جليل مرحوم حاجي ميرزا حسين نوري در كتاب (دارالسلام) خواب هاي صادقه به وسيله ي ايشان نقل مي كند.
فرزند فاضل هندي،مولي محمد تقي نيز عالم و فاضل بوده است. (7)

پي نوشت ها:

1. در اصل: كشف اللئالي
2. ر.ك.تذكره القبور،ص40.
3. مؤلف كتاب (بستان السياحه) وفات وي را چندي قبل از حادثه ي اصفهان و حمله ي افاغنه گفته است. براي اطلاع بيشتر ر.ك (بستان السياحه)،ص64.
4. رجال اصفهان: 55 ، روضات: 638 ، ريحانه 4: 284 ، الكني و الالقاب 3: 8.
5. از آثار فاضل: كشف اللثام در 11 جلد ، اللآلي العقبريّه في شرح القصيده الحميريّه ، حكمت خاقانيّه ، بينش غرض آفرينش ، عون اخوان الصفا ، الكوكب الدرّي ، اجاله الفكر تصحيح و چاپ شده است. از ديگر آثار او: اثبات الواجب ، كاشف اسرار اليقين من اصول الشرع المبين في شرح المعالم الدين ، تحديق النظر في اثبات وجب النظر مي باشد،و كتاب كليد بهشت كه در متن آماده از آثار قاضي سعيد قمي است.
6. رجال اصفهان : 57.
7. اعيان الشيعه 44: 135.