حذف به‌جا و نابه جای فعل در جمله‌های همپایه

گاهی دو یا چند جمله پشت سر هم می‌آیند، و با كمك یكی از پیوندهای همپایگی با هم همپایه می‌شوند:
تو خوب می‌نویسی، ولی من بهتر از تو می‌نویسم.
این دو جمله را می‌توان به صورت زیر نیز بیان كرد:
تو خوب می‌نویسی، ولی من بهتر می‌نویسم.
چنان كه می‌بینیم از جمله‌ی دوّم، «از تو»، به قرینه‌ی معنایی حذف شده است.
گاهی هم كه فعلِ دو جمله‌ی همپایه هم‌ زمان و از یك بن باشند، آن فعل تكرار نمی‌شود، و در جمله‌ی اول یا جمله‌ی دوم به قرینه‌ی جمله‌ی دیگر حذف می‌شود:
من در دانشگاه تهران درس می‌خوانم، و برادرم در دانشگاه اصفهان [درس می‌خواند].
حسن به دانشكده‌ی پزشكی [می رود]، و برادرش به دانشكده‌ی فنّی می‌رود.
هرگاه فعل هر دو جمله با فعل معین مشتركی صرف شده باشد، می‌توان فعل معین را در جمله‌ی اول به قرینه‌ی فعل معین جمله‌ی دوم حذف كرد،
و به جای من به شیراز رفته‌ام و تخت جمشید را دیده‌ام،
می توان گفت: من به شیراز رفته‌[ام] و تخت جمشید را دیده‌ام.
گاهی فعل معین به قرینه‌ی معنایی حذف می‌شود:
برادرم دیروز به مشهد رفته [است].
شاید او به بم رفته [باشد] و ارگ بم را دیده باشد.
اكنون به این جمله توجه كنید:
من سوگند خورده‌ام كه زیربار زور نروم.
در «سوگند خوردن»، «خوردن» را فعل همكرد، و «سوگند» را جزء اسمیِ آن می‌نامند.
هرگاه فعل همكردی در دو جمله‌ی همپایه آمده باشد، می توان جز اسمی آن را در جمله‌ی دوم به قرینه‌ی جمله‌ی اول حذف كرد: او سوگند خورد، ولی من [سوگند] نخوردم.
ولی اگر در دو جمله‌ی همپایه فعل‌های همكردی آن ها فقط در فعل همكرد مشترك باشد، فقط فعل همكرد در جمله‌ی اول حذف می‌شود:
او دشمنان را خوشحال [كرد]، و دوستان را آزرده كرد.
با این حال اگر جمله‌هایی كه با هم همپایه شده‌اند، طولانی باشند و فاصله‌ی فعل‌های دو جمله‌ی همپایه زیاد باشد، بهتر است كه كلّ فعل یا فعل همكرد یا جز اسمی آن را حذف نكنیم، و هر دو جمله را به صورت كامل بیاوریم، چون در صورت حذف فعل یا بخشی از آن در جمله‌ی اول، خواننده یا شنونده باید صبر كند كه جمله‌ی دوم هم تمام شود تا بتواند معنی كلّ جمله را بفهمد. مانند دو مثال زیر:
او سال‌ها پیش به شیراز رفته [بود]، و آثار تاریخی بسیاری را كه كسی نظیر آن در هیچ جای دنیا ندیده است، دیده بود.
او سوگند خورد كه دیگر به كسی دشنام ندهد، ولی من با آن كه هرگز به كسی دشنام نداده‌ام و نخواهم داد، حاضر نشدم [سوگند] بخورم.
گاهی بعضی‌ها فعل جمله را بدون هیچ قرینه‌ای به نحوی نادرست و ناپسند حذف می‌كنند، مانند موارد زیر:
باید دیدگاه خود را مطرح [كنیم]، و به تبادل نظر بپردازیم.
این كتاب به فارسی ترجمه [شده] و بارها به چاپ رسیده است.
آن كوچه بسیار تنگ [بود]، و راننده دچار زحمت شده بود.
این خانه بسیار كوچك [است]، و برای خانواده‌های چندنفره مناسب نیست.
من به كارخانه وارد [شدم]، و كار خود را شروع كردم.
لطفاً در این مورد اقدام [كنید]، و نتیجه را گزارش دهید.
حواصیل‌ها به ندرت در باغ وحش نگهداری [می شوند] و پرورش پیدا می‌كنند.
گاهی هم «است» را به قرینه‌ی «نیست» حذف می‌كنند كه اصلاً مفهوم جمله عوض می‌شود:
او مردی بسیار مهربان [است] و رفتارش خشونت آمیز نیست.
منبع مقاله :
ارژنگ، غلامرضا،‌(1389)، ویرایش زبانی: برای زبان نوشتاری فارسی امروز، تهران: نشر قطره، چاپ دوم