مترجم: رزیتا ملکی‌زاده
منبع:راسخون




 

عملکرد روده باریک یا روده‌ی کوچک به طور عمده شامل هضم و جذب مواد غذایی خورده شده، می‌باشد. غذا از طریق معده وارد روده باریک شده بطوریکه در آنجا مواد غذایی جذب می‌شوند و مواد هضم نشده به روده بزرگ فرستاده می‌گردند. این مقاله «عملکرد اولیه‌ی روده‌ی باریک» را مورد بررسی قرار داده است.
روده بخشی از دستگاه گوارش است که بین معده و مقعد قرار دارد. روده از دو بخش تشکیل شده است: روده باریک و روده بزرگ. از آنجا که این مقاله به شرح و بسط عملکرد روده باریک می‌پردازد، از این رو کانون توجه را تنها به آن اختصاص خواهیم داد.

آناتومی روده باریک

روده باریک از معده به ابتدای روده بزرگ کشیده شده است. و بیش از 6 متر (20 فوت) طول داشته و در بخش مرکزی حفره شکمی حلقه می‌شود. با این حال، با وجود طول 6 متری آن، بخش سطحی یا رویی روده باریک برای جذب تمام مواد مغذی مورد نیاز بدن کافی نیست، به این دلیل که پهنای آن ناچیز می‌باشد. بنابراین، ویژگی‌هایی از هزاران چین خوردگی بسیار ریز روده باریک است که قابلیت جذب بخش سطحی را افزایش می‌دهد.
دیواره‌های داخلی روده باریک (ژژنوم یا تهی روده jejunum) از دو نوع چین خوردگی بنام چینهای حلقوی (plicae circulares.) و چین‌های طولی یا افقی بنام روگا (rugae) تشکیل شده است. روگا اجازه می‌دهد که بافت اضافی برای روده باریک به هنگام نیاز منقبض و متورم شود. چینهای حلقوی از سوی دیگر دارای ساختار ثابتی هستند که در دیواره روده واقع شده و مجدداً متشکل از دو ساختار به نام ویلی یا پرز (villi) و میکروویلی یا پرز کوچک (microvilli) می‌باشند. این دو ساختار برآمدگی‌های برگ مانندی هستند که با یکدیگر همکاری کرده تا ناحیه‌ی سطحی را جهت عمل جذب به بالاترین سطح برسانند. رگ‌های خونی موجود در پرز مسئول حمل مواد مغذی جذب شده توسط سلولهای سطحی می‌باشند. پوشش داخلی روده باریک، بنام مخاط ویژگی‌های سه نوع سلول: سلولهای اپی تلیال، سلولهای غدد درون ریز و سلولهای ترشحی را نشان می‌دهد.
علاوه بر این، طول 6 متری روده‌ی باریک به سه ناحیه‌ی مجزا تقسیم می‌شود: دوازهه یا اثنی عشر (به طول 25 سانتی متر)، ژژنوم ( به طول 5ر2 متر) و ایلیوم (به طول 5ر3 متر). با این حال، تفاوت در ساختار تشریحی خیلی مشهود نیست، به این دلیل که تفاوتهای ساختاری بسیار ناچیز و کوچک می‌باشند. با این وجود، هر بخش با یک عملکرد خاص همراه می‌باشد.

عملکرد روده باریک چگونه است؟

هنگامی که صحبت از عملکرد اصلی روده باریک به میان می‌آید، بایستی گفت قسمتی است که در آن بیشترین بخش هضم رخ می‌دهد. روده بزرگ بیشتر مسئول جذب آب و دفع مواد زائد جامد می‌باشد، بنابراین، بیشتر با این توده و دفع آن از بدن سر و کار دارد. از آنجا که، روده بزرگ به این مواد حجیم زائد می‌پردازد، کوتاه‌تر و پهن‌تر می‌باشد، در حالی که پهنای کم روده باریک با فرایند جذب و هضم انجام شده، همخوان می‌باشد. غذای خورده شده از طریق دهان وارد معده شده و اجازه می‌یابد از طریق عضله‌ای بنام اسفنکتر پیلور به درون دوازدهه وارد شود. مواد غذایی هضم شده، آنگاه از طریق روده کوچک توسط فرآیندی عضلانی ـ موجی بنام حرکت دودی یا پریستالسیس (peristalsis) با فشار به جلو رانده می‌شود.

هضم

بیشتر عمل هضم شیمیایی در روده باریک (قسمت اثنی عشر) انجام می‌شود. در واقع، اثنی عشر تنها مسئول هضم غذا و نه جذب آن است. پانکراس یا لوزالمعده آنزیم‌های گوارشی ترشح می‌کند که از طریق مجرای لوزالمعده وارد روده باریک می‌شوند. علاوه بر این، پانکراس همچنین تحت تأثیر هورمون سکرتین با انتشار بی‌کربنات به روده باریک، اسیدهای زیان‌آوری که از معده وارد شده‌اند را خنثی می‌سازد. اصلی‌ترین گروه‌های مواد مغذی که تحت عمل هضم در روده باریک قرار می‌گیرند، کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و لیپیدها می‌باشند.
در روده باریک، کربوهیدرات‌ها به قند ساده‌تر (مونوساکارید گلوکز) شکسته می‌شوند. به عنوان مثال، کربوهیدراتها توسط آنزیم آمیلاز پانکراس از الیگوساکاریدها به مونوساکاریدها تجزیه می‌شوند و پس از آن دو آنزیم دیگر دگستریناس dextrinase و گلوکوآمیلاز glucoamylase آنها را بیشتر در هم می‌شکنند.
کیسه صفرا همچنین با ترشح صفرا به دوازدهه، مسئول تجزیه چربیهای خوراکی به همراه لیپاز پانکراس می‌باشد. صفرا مولکول‌های چربی را فراگرفته و توده‌‌هایی تحت عنوان میسل‌ها (micelles) را تشکیل می‌دهند، که اکنون می‌توانند توسط سلولهای پوششی روده‌ی کوچک جذب شوند.
پروتئینها و پپتیدها، از سوی دیگر، به اسیدهای آمینه شکسته می‌شوند. تخریب پروتئین در معده آغاز می‌شود و همچنان در روده کوچک ادامه می‌یابد. آنزیمهای پروتئولیتیک که از لوزالمعده ترشح می‌شوند، پپتیدها را به پپتیدهای کوچکتر تجزیه می‌کنند. علاوه بر این، آنزیم لبه برسی لوزالمعده (pancreatic brush border enzyme) بنام کربوکسی پپتیداز (carboxypeptidase) هر دفعه یک اسید آمینه را در هم می‌شکند. لیپاز پانکراس، تری گلیسیرید را به مونوگلیسرید تبدیل کرده و اسیدهای چرب آزاد می‌سازد.

جذب

به محض اینکه غذا هضم شد، آماده‌ی انتقال به عروق خونی واقع در دیواره‌های روده، از طریق فرایندی بنام انتشار (diffusion) می‌گردد. انتشار فعال، غیر فعال و تسهیل شده‌ی مواد مغذی (از جمله ویتامین‌ها و مواد معدنی) در روده باریک رخ می‌دهد. علاوه بر این، پوشش مخاطی در دیواره‌های روده‌ای به چین‌های حلقوی و روگا این ویژگی را می‌بخشند تا حد امکان حداکثر جذب را از غذایی که از طریق روده‌ی باریک منتقل شده، انجام دهند.
مواد مغذی جذب شده سپس به اندام‌های مختلف بدن از طریق رگ‌های خونی حمل می‌شوند که در آن، جهت ساخت پروتئین و دیگر مواد مورد نیاز بدن مورد استفاده قرار می‌گیرند. این فرایند به عنون فرایند جذب شناخته شده است. بسیاری از مواد مغذی توسط ژژونوم روده باریک جذب می‌شوند و مواد مغذی که از طریق ژژونوم جذب نمی‌شوند، توسیط ایلیوم جذب می‌گردند. غذای هضم نشده باقی مانده به قسمت بعدی دستگاه گوارش یعنی روده بزرگ منتقل می‌شوند.
عملکرد روده باریک کاملاً پیچیده و جالب است. فرایندی که در بالا ذکر شد، تنها خلاصه‌ای است از تمام کارهایی که 6 فوت (183 سانتی‌متر) لوله‌ی بهم پیچیده‌ در حفره‌ی شکمی ما انجام می‌دهد. روده‌ی باریک قسمت بسیار مهمی از بدن ما بوده و نارسایی و نقص آن می‌تواند به بیماری‌هایی همچون بیماری کرون، کرم‌های نواری، سندرم روده تحریک پذیر، مدفوع سبز و یبوست منجر شود.