تأملي در بازي کودکان

مقدمه :

بازي از فعاليت هاي اساسي کودکان است . آنها از طريق بازي و از راه تجربه ، دنياي اطراف خويش را مي شناسند . کودکان به هنگام بازي مي توانند به نتيجه ي رفتار خود پي ببرند . ديدگاهها احساساتشان را بيان نمايند ، با تخيل آرزوهايشان را به واقعيت نزديک نمايند و بر نگراني ها و اضطراب هاي خود فايق آيند . در حين بازي است که کودکان توانايي هاي جسمي خود را شناخته و در جهت تقويت و ايجاد مهارت تلاش مي نمايند . از اين رو ارزش بازي در ابعاد مختلفي چون ارزش هاي جسماني ، عاطفي ، شناختي ، اخلاقي و ديگر ابعاد قابل پيگيري است .

تعريف :

درک مفهوم بازي و ارايه ي تعريفي منسجم از آن بسيار مشکل است . تلاش هايي که در اين مسير صورت گرفته ، به پراکندگي تعريف منجر شده است ، در حالي که به نظر مي رسد ، بايستي تعريف ساده داشته باشد . « ميشل » و « مي سن » - دو تن از پژوهشگران - مجموعه اي از تعاريف مطرح شده را گردآوري و به اين شکل مطرح کرده اند .

* ويژگيهاي بازي و اسباب بازي

يک بازي و اسباب بازي مناسب داراي ۴ ويژگي است :
1. با سن کودک متناسب است .
2. خلاقيت را تأمين مي کند .
3. داراي قالب و محتواي متنوع است .
4. ساده و در عين حال ايمن است .
اسباب بازي هاي داراي مکانيزم هاي پيچيده و يا ظاهري غيرمعمول ، در برخوردهاي ابتدايي کودک را هيجان زده کرده و به طور مشخصي او را شادمان مي نمايد . اما در ادامه جذابيت خود را از دست مي دهد و کودک اقدام به کشف جزئيات آن مي نمايد . در حالي که اسباب بازي هاي ساده ، در ابتدا هيجان خاصي را در کودک ايجاد نمي کند ، اما در ادامه ، توجه و رغبت کودک به آن ادامه مي يابد . در هر بار بازي با آن ، به دليل امکان هر نوع تغيير توسط کودک ، جذابيت افزون تري به وجود مي آورد .
در مقايسه ي مواد طبيعي و مصنوعي نيز ، اثرات مواد طبيعي غيرقابل انکار است به عنوان مثال استفاده از « خميربازي » در عين تأمين خلاقيت قابل قياس با « گل رس » نمي باشد .

* بازي هاي کامپيوتري :

پيشرفت هاي سريع تکنولوژي و شيوع رايانه و بازي هاي رايانه اي ، همواره پرسش هايي در مورد ميزان و چگونگي استفاده از آنها را به دنبال دارد . معمولاً اين بازي ها به ۵ گروه اصلي تقسيم مي شوند :
بازي هاي استراتژيک مثل انواع جورچين ها و پازل ها
• بازي هاي مبارزه اي تک نفره
• بازي هاي ايفاي نقش
• بازي هاي شبيه ساز
• بازي هاي ماجرايي
بر اساس آمارهاي غيررسمي ، بيش از ۹۰ درصد بازي هاي عرضه شده در بازار عموماً بازي هاي مناسبي نيستند . نقش تخريبي آنها عمدتاً به دليل ارائه ي خشونت ، بي رحمي ، سکس و ... است . بايد اذعان نمود که بازي هاي استراتژيک و شبيه ساز داراي اثرات مثبتي در ارتقاء توانايي هاي ذهني هستند .
ظهور پديده اي جديد « اعتياد به بازي هاي رايانه اي » يادآور اين نکته است که مقدار زمان استفاده از اين بازي ها در دوره کودکي ، اهميت ويژه اي دارد .
حداکثر زمان استفاده ي مداوم از اين بازي ها بين ۴۵ دقيقه تا ۱ ساعت در روز پيشنهاد مي گردد .

* بازي هاي جسمي :

هدف از اين گروه بازي ها ، ارتقاء مهارت بدني است . تغيير الگوي تغذيه اي و حرکتي و ضعف مهارتهاي جسماني کودکان ، وجه ديگري از اهميت اين گروه را تأکيد مي نمايد .
• انواع فعاليتهاي حرکتي چون : دويدن ، پريدن و جهيدن . با افزدودن رکوردگيري در هر يک از فعاليتها مي توان جنبه هدف دار نمودن آنها را دنبال کرد .
• فعاليت هايي که با انواع توپ ها مي توان انجام داد .
• مجموعه اي از « دست ورزي ها » ، کار با « گل رس » ، « خميربازي » و « ماسه » .
• مجموعه اي از « نشانه روي ها » که با توپ هاي سبک ، حلقه هاي پلاستيکي و ... مي توان انجام داد .
• فعاليت هايي با هدف تأکيد بر استفاده از حواس ، مانند تشخيص اشياء به کمک لامسه در زمان بسته بودن چشم ها ، حدس وقايع و يا عناصر با کمک حس شنوايي ، بويايي و ...
• تمرين با ابزارهايي چون طناب بازي ، ميله ي تعادل ، دوچرخه و ...

* بازي هاي شناختي :

هدف از اين گروه بازي ها ، بالا بردن مهارت ذهني است .
• انواع پازل ها ، جورچين ها ، مازها ، لگوها
• کشف روابط ، استفاده از بازي هايي چون بازي رابطه ، انواع دمينوها
• کشف شباهت ها و تفاوت ها در دو پديده طبيعي ( چون ميوه ها و گياهان ) و يا تصاوير
• شرح وقايع ، اتفاقات ، داستان ها و ...
• حفظ اشعار موزون و يا آيات قرآن و ...

* بازي هاي اجتماعي :

هدف از انجام اين بازي ها ، بالا بردن مهارت هاي ارتباطي است . بازي هايي چون ايفاي نقش در قالب اعضاي خانواده ، يک گروه خاص ( دريانورد ، کوه نورد و ... ) ، خريد و فروش ، بازي هايي که با اسباب بازي ها و يا آدمک ها انجام مي گيرد .

* بازي هاي خلاق :

هدف از انجام اين گروه ، بالا بردن خلاقيت در افراد است . بايد يادآوري نمود که گروههاي ديگر بازي ها نيز تأمين کننده ي اين هدف هستند . مجموعه اي از وسايل بي استفاده و حتي دورريختني ، مواد طبيعي بي خطر و هر آنچه در اطراف ما وجود دارد ، منابع قابل توجهي براي اين گروه از بازي ها هستند . کودک در اين بازي ها ترکيب عناصر مختلف و شناخته شده و ايجاد يک ترکيب جديد را مي آزمايد . ساخت انواع « کلاژها » عمده ترين فعاليت اين بخش را تشکيل مي دهد .
کلاژهاي کاغذ رنگي ، پارچه ، نخ ،‌برگ هاي طبيعي ، صدف ها ، حبوبات ، چوب کبريت ، چوب بستني ، تراشه هاي مداد و چوب ، ماسه هاي رنگي و ...
• کاغذ و تا
• برش هاي گوناگون و متقارن کاغذ
• ساخت آويزها ( موبيل )
• ساخت انواع بادبادک ها
• ساخت اشياء ، ميوه ها و حيوانات با گل رس ، خميربازي ، خميرايتاليايي ، خمير چيني و ...

* بازي هاي عاطفي :

هدف از اين گروه بازي ها ، بالا بردن سطح احساسات انساني و نيز
شناخت آنها است . در بازي هاي اجتماعي نيز هدف تا حدودي تأمين مي شود . عمده ي فعاليت مناسب اين دوره براي کودک در اين گروه ، نگهداري از حيوانات خانگي و انجام امور ساده ي کشاورزي است . داشتن تکه زمين کوچک يا يک جعبه براي کاشت بذرهاي مختلف و گل ها بسيار قابل توجه است .

* نتيجه گيري :

دستيابي به اهداف مختلف بازي به منظور تأمين رشد در دوره ي کودکي ، زماني ميسر است که بزرگترها با صبر و حوصله با آن برخورد کنند ، بازي را جدي بدانند .
هيچ گاه کودکان را مجبور به بازي خاصي ننمايند و آنها را با هم مقايسه نکنند . براي حصول به نتايج مطلوب ، با کودکان هم بازي باشند و از آن لذت ببرند . بدانيم که انجام يک بازي لذت بخش به زمان و مکان و ابزار خاصي نيازمند نيست و هر زمان و موقعيتي ، در دوره کودکي به سادگي به موقعيت بازي تبديل مي گردد .