حسادت در کودکان

کودکان معمولاً دوست دارند که سعادت و خوشی‌شان حالت انحصاری داشته باشد و هیچ کس هم نتواند سعادت و خوشی را از آنها برباید. به هنگامی که خلاف این خواسته برایشان پدید آید تن به حسادت می‌دهند و راه بدخواهی را برای آن کس که چنین نعمتی را از آنان ربوده است در پیش می‌گیرند.
حسادت یک احساس عاطفی است که درجات این احساس در افراد مختلف متفاوت است.

1- احادیثی چند در این زمینه

رسول خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) فرمودند: «مؤمن حالت غبطه دارد، و منافق حسد می‌ورزد». (1)
باز فرمودند: «حسد، خوبی‌ها و اعمال نیک انسان را می‌خورد و نابود می‌کند، همان‌گونه که آتش هیزم را فرا می‌گیرد و نابود می‌سازد.» (2)
امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «آفت دین و ایمان سه چیز است: حسد، خودبینی، فخر فروشی». (3)
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «آن چه که بر امتم به جهت آن نگران و خائف هستم، این است که اموال و دارایی آنها زیاد شود، پس به خاطر آن بر یک دیگر حسد ورزند و به قتل و غارت و نزاع با هم بپردازند.» و نیز فرمودند: «برای نعمت‌های خداوند دشمنانی وجود دارد». پرسیدند: دشمنان نعمت‌های خدا چه کسانی هستند؟ فرمودند: «آنها که بر نعمت‌هایی که خدا به مردم می‌دهد، حسد می‌ورزند.» (4)

2- حسادت در کودکان و بزرگ‌سالان

حسادت در بزرگ‌سالان:

ریشه‌ی حسادت را در بزرگ‌سالان باید در دوران کودکی آنها جستجو کرد ولیکن بزرگ‌سالان به علت موقعیت اجتماعی و اهمیتی که برای روابط اجتماعی قایل هستند، این احساس را کم‌تر ظاهر می‌سازند.

حسادت در کودکان:

کودکان هم بازی که با یکدیگر 1/5 تا 3/5 سال تفاوت سنی دارند نسبت به هم بیش‌تر حسادت می‌کنند. نخستین فرزندان خانواده بیش‌تر از فرزندان دیگر حسود هستند. کودکان باهوش بیش‌تر دچار حسادت می‌شوند. کودکان یک خانواده که خیلی مورد توجه و علاقه‌ی مادر یا پدر هستند به یکدیگر احساس حسادت بیش‌تری دارند. معمولاً آغاز حسادت از نظر روان‌کاوی از حدود 15-16 ماهگی در کودکان ظاهر می‌شود و در همان دو سه سال اول زندگی به اوج خود می‌رسد. شدیدترین مرحله‌ی حسادت در دوران قبل از 5 سالگی است.

3- صورت و جلوه‌ی حسادت

جلوه‌ی حسادت، پرخاش‌گری، هجوم، آزار، صدمه‌های موذیانه و حمله و گاهی هم خودخوری و انزوا است. برخی از افراد حسود ممکن است خراب کای کنند، فی‌المثل چیزهایی را بشکنند، اماکنی را ویران کنند، آشغال را در کف اتاق بریزند و ...گاهی حسادت به صورت ناسزا گفتن، ضربه زدن، خرد کردن شخصیت، آزار و اذیت کردن طرف، قهر کردن و از این قبیل است.
حسادت ممکن است به صورت انزواطلبی، عدم شرکت در بازی دیگران، رقابت‌های افراطی، مبارز بودن، شهرت‌طلبی بیش ازحد، تواضع زیادتر از اندازه، سخاوت، طمع و حرص ظالمانه خود را نشان دهد و در سنین بزرگ‌سالی این امر به صورت سبقت‌جویی بی‌حساب در رانندگی یا در عرصه‌ی حیات اجتماعی و سیاسی خود را نشان دهد.
برخی از حسودان، خراب کار و منحرف بار می‌آیند، رابطه‌شان با دیگران خوب نیست، احساس تنهایی و متروک ماندن دارند، سعی در از میان بردن سوگلی خانواده می‌کنند، از دیدن لذت و آسایش دیگران احساس خشم می‌کنند، عصبانی می‌شوند و می‌کوشند وضع و موقعیت او را به خطر بیندازند.

4- طرز فکر کودکان در مورد حسادت

آنها هرگز در مورد حسادت پرسش نمی‌کنند زیرا هر کودکی در زندگی خود کمابیش آن را تجربه کرده و خوب آن را درک می‌کند.

منشأ حسادت:

منشأ حسادت یا تشدید کننده‌ی آن غالباً محیط و خانواده است. فرد فکر می‌کند که موقعیت او در خانواده در اثر نفوذ دیگران به خطر افتاده و دیگر نمی‌تواند آن موقعیت قبلی را داشته باشد. برخی از این گونه رفتارهای نادرست را ذکر می‌کنیم:

الف) حسادت به کودک جدید:

هنگامی که کودک دیگری پا به خانه می‌گذارد حس حسادت کودک اول را تشدید می‌کند. گاهی به این علت که شما کودک اول را به خوبی برای پذیرش نوزاد آماده نکرده‌اید، و گاهی هم با رعایت تمام نکات و آمادگی لازم کودک برای پذیرش نوزاد، باز کودک دچار حسادت شدیدی شده است که این حسادت را به صورت‌های مختلفی بروز می‌دهد. برخی آشکارا به نوزاد صدمه می‌زنند برخی نیز به علت ترس از والدین در خیال به او صدمه‌ی شدیدی وارد می‌کنند یا حتی باعث مرگش می‌شوند. در این صورت خود اغلب دچار اضطراب و کابوس و شب‌ادراری می‌شوند، شروع به آزار و اذیت اطرافیان می‌کنند، ناخن می‌جوند، دچار اختلالات جسم مثل آسم می‌گردند یا روی پوست بدنشان دانه‌هایی ظاهر می‌شود.
«هر وقت ناراحت شدی به من بگو»، شما با این بیان به او می‌فهمانید که احساسات او را درک می‌کنید. سعی کنید او را در بیان احساسات واقعیش آزاد بگذارید نه این که مجبور شود بر روی آنها سرپوش بگذارد.
وقتی که کودک را در حین صدمه زدن به نوزاد غافلگیر می‌کنید فوراً او را با بی‌طرفی و آرامش و خیلی جدی از این کار بازدارید و آشکارا راجع به انگیزه‌ی او از این کار صحبت کنید. این روش بهتر از تنبیه و ناسزاگویی یا حبس کردن به شما کمک می‌کند. هر یک از کارهایی مثل نبوسیدن نوزاد جلوی کودک اول یا در آغوش نگرفتن نوزاد یا بد گفتن و مزاحم خطاب کردن او جلوی کودک که باعث ایجاد سوء تفاهم در کودک شود خود مشکل دیگری را به وجود می‌آورد.

در مورد برادر و خواهر:

هرگز با کودکان بزرگ‌تر و کوچک‌تر یکسان رفتار نکنید به کودک بزرگ‌تر امتیازاتی مانند دادن پول توجیبی، دیر به رختخواب رفتن و بیش‌تر از فرزند کوچک‌تر درخارج از خانه بودن را بدهید. هرگز نخواهید کودک بزرگ‌تر به خاطر کودک کوچک‌تر یا برادر به خاطر خواهر فداکاری یا از خود گذشتگی کند. کودکان از پدر ومادر محبت یکسان نمی‌خواهند بلکه آنها مایلند که مانند فردی خاص و یگانه مورد محبت قرار بگیرند. ساعتی را فقط با یک کودک باشید و در آن لحظه اجازه دهید کودک احساس کند که او تنها فرزند خانواده است. بدانید که کیفیت محبت شما برای کودک اهمیت دارد نه برابری محبت.
به هر حال در طریق «اصلاح و درمان» بهتر است این نکات در نظر گرفته شود:
1- تفهیم و آگاه کردن، 2- رعایت عدالت، 3- محبت در تنهایی (مهر و محبت انفرادی تسکین دهنده و آرامش‌بخش است)، 4- ایجاد زمینه‌ی اعتماد، 5- ارجاع کار (مثل سپردن کار نوزاد به کودک بزرگ‎‌تر)، 6- جرأت دادن (والدین کاری کنند که کودک احساس عظمت نماید)، 7- تفهیم زیان عجز (کودک متوجه شود که ضعیف و ناتوان بودن هم چیز خوبی نیست)، 8- جایگزین کردن (اگر قرار است خواهر یا برادرش را بزند، عروسکی به او بدهید تا دق‌دلی خود را سر او خالی کند)، 9- عقده تکانی (به او اجازه دهید که حس نفرت خود را بیان کند)، 10- قطع امید او (امید به این که او می‌تواند به کودک صدمه بزند را قطع کنید).

غبطه:

حسادت مثبت یا غبطه باعث پیشرفت فرد و تلاش بیش‌تر برای رسیدن به هدف می‌شود و در سنین نوجوانی ایجاد رقابت سالم بین نوجوانان لازم است. (5)

پی‌نوشت‌ها:

1. اصول کافی، ج2، ص 307.
2. همان منبع.
3. همان منبع.
4. المحجه البیضاء، ج5، 327.
5. با استفاده از: دکتر قائمی، علی، تربیت و بازسازی کودکان، ص 241- 236- معتدی، زهرا، رفتار با کودک، ص 75-67- سینکلر ادوارد، دنیای کوچک بزرگ من.

منبع مقاله :
محمّدزاده، راضیه، (1393)، مادر اگر این گونه می‌بود، تهران: منیر، چاپ پنجم