تسراسکی (یا سراسکی)، ویتولت کارلویچ

[vitolt kārlevič tserāski یا ( serāski )]
(Vitold Karlovich Tserasky (Cerasky
(ت. اسلوتسک، استان مینسک، روسیه، 19 اردیبهشت 1228/ 9 مه‌ی 1849؛ و. مشچرسکویه، نزدیک پدولسک، منطقه‌ی مسکو، روسیه، 8 خرداد 1304/ 29 مه‌ی 1925)، اخترشناسی.
پدر تسراسکی معلم جغرافیای دبیرستان بود. کشف دنباله دار دوناتی در سال 1237 علاقه به اخترشناسی را در ویتولت کارلویچ بیدار ساخت. در سال 1246 وارد دانشگاه مسکو شد و وقتی که دانشجوی سال دوّم بود در رصدخانه به سمت محاسب نیم وقت به کار پرداخت. تسراسکی برای کاری که در زمان تحصیل در زمینه‌ی حرکت بهرام (مریخ) کرد مدال طلا گرفت. پس از پایان تحصیل، به سمت دستیارِ زاید بر تعداد لازم در رصدخانه استخدام شد. در 1253 در یک سفر تحقیقی دشوار به کیاختا، ]آلتن بولاق کنونی[ ، در مرز چین ]و مغولستان[ ، برای رصدگذار ناهید (زهره) شرکت کرد.
تسراسکی، پس از بازگشت به مسکو، بررسی منظم خورشید را از راه عکسبرداری آغاز کرد، اما در 1256 عمیقاً در کار اندازه گیری شدّت تابش ستارگان با ابزارهای عکاسی گرفتار شد. وی، همزمان با رصدخانه‌های پوتسدام وهاروارد، به رهبری کار پیشگامانه در اندازه گیری تابش ستارگان پرداخت. در سال 1257 به سمت اخترشناس- راصد در رصد خانه‌ی مسکو منصوب شد. در 1262 از رساله‌ی فوق لیسانس خود درباره‌ی تعیین روشنایی ستارگان سپید دفاع کرد. نورسنج اخترری یوهان ‌تسولنر وی را به ابداع ابزای (نورسنج تسولنر- تسراسکی) هدایت کرد که به صورت موضوع رساله‌ی دکتری او (1266) در آمد.
تسراسکی در سالهای آخر دهه‌ی 1250 به تدریس در مدرسه‌ی عالی بانوان، که به همت تعدادی از استادان مترقی و طرفدار آموزش عالی برای زنان آغاز شده بود، پرداخت؛ در دوره‌ی تزاری زنان حقّ تحصیل در دانشگاه را نداشتند. از سال 1261 مربّی دانشگاه مسکو شد، در 1263 معلم افتخاری (پریوات دوتسنت)* شد، و در 1268 به استادی اخترشناسی انتخاب گردید. سخنرانیهای عمومی او نیز با کامیابی فراوان همراه بود.
تسراسکی در 1263 با لیدیا پیتروونا شلخووا، که بعداً به مناسبت کشف بیش از 200 ستاره‌ی متغیّر بر روی فیلمهای منفی رصد خانه‌ی مسکو مشهور شد، ازدواج کرد. تسراسکی در 1269 به عنوان رئیس رصدخانه‌ی مسکو جانشین ‌ بردیخین گردید، و از 1274 تا 1282 بازسازی رصدخانه و نوسازی تجهیزات آن را سرپرستی کرد. در سال 1293 به عضویت مکاتبه ای فرهنگستان علوم سن پترزبورگ انتخاب گردید. پس از آن که در 1295 به علّت ضعف مزاج بازنشسته شد، در فئودوسیا، در کریمه، اقامت گزید. در 1301 به خانه‌ی پسرش، که پزشک بود، در نزدیکی مسکو نقل مکان کرد، و سه سال بعد در آنجا در گذشت.
تسراسکی، علاوه بر کارهای متعددش در زمینه‌ی نورسنجی، در سال 1274 برای نخستین بار به طور تجربی پایین‌ترین حدّ دمای خورشید ( 3500⁰ ک) را از طریق ذوب تعدادی از کانیهای دیرگداز در کانون آیینه‌ی مقعری، که هم قطر وهم فاصله‌ی کانونی آن یک متر بود، تعیین کرد ]بولیوس شاینر، بر اساس همین داده‌ها، دمای سطح خورشید را برابر با 6600⁰ ک ، که به مقدار صحیح نزدیک است، محاسبه کرد. [ تسراسکی، پس از آن که در سالهای آخر سده‌ی گذشته چند ستاره‌ی متغیّر کشف کرد، با استفاده از یک اخترنگار کلان زاویه و کوتاه کانون («دوربین استوایی»)، که بر اساس طراحی خود او ساخته شده بود، مطالعات منظمی در عکسبرداری از ستاره‌ها انجام داد. همسرش، ل. پ. تسراسکایا، با استفاده از فیلم منفی ]عکسها[ بیش از 200 ستاره‌ی متغیّر کشف کرد. در سال 1264 تسراسکی به کشف ابرهای لیان (نقره‌ای) نایل آمد و همراه با ‌بیلاپولسکی ارتفاع آنها را برابر 80 کیلومتر (مقدار کنونی 82 کیلومتر) تعیین نمود. تسراسکی به مطالعه‌ی شهابها پرداخت و برای تعیین سرعت زاویه‌ای آنها ابزاری ابتکاری اختراع کرد. او در 1290 نتایج مقایسه‌ی نورسنجی قدر خورشید با قدر زهره و تعدادی از ستارگان درخشان را انتشار داد؛ مقداری که از قدر خورشید بدست آورد ( 50 / 26-) اعتبار قابل توجهی در چکیده نامه‌های جهان یافته است. تسراسکی برای تعیین درجه‌ی پهن شدگی کره‌ی خورشید یک عدسی بدیع خورسنج و، برای مطالعه‌ی دقیقتر لکهای خورشید، یک عدسی چشمی مخصوص اختراع کرد. در سال 1287 اسبابی ساخت که از نیروی خورشید برای بکار افتادن زنگ برقی خود استفاده می کرد.
فهرستنامه‌ی نورسنجی چاپ نشده‌ای مرکب از 466 ستاره‌ی پیرامون قطب، که در میان اوراق تسراسکی پیدا شده بود، به همت گ.آ.مانووا منتشر شد و در شمار مجموعه‌ای از آثار برگزیده‌ی تسراسکی قرار گرفت ( 1332/1953).

کتابشناسی

یکم. کارهای اصلی. 29 اثر منتشر شده‌ی تسراسکی عبارتند از O prokhozhdenii Venery po disku Solntsa v 1874 g. ( «درباره‌ی گذر ناهید از برابر قرص خورشید در سال 1253»، مسکو 1875)؛«Ob opredelenii yarkosti belykh zvedz (« درباره‌ی تعیین میزان تابندگی ستارگان سپید»)، در UZMU، شماره‌ی 4 (1882)، 105-176، که رساله‌ی فوق لیسانس او است؛ «Adtronomichesky fotomer I ego prilozhenia»(«نورسنج نجومی و موارد استفاده‌اش»)، در MS، 13 (1886)، 551-632، که رساله‌ی دکتری او است؛«Sur les nuages lumineux»، در AOAM، دوره‌ی دوم، 2 ، کتابهای 1-2(1890)، 177-180؛«Études photométriques sur l"amas stellaire
Persei همان، 3، کتاب 2 (1896)، 24-1؛ « Sur la température du soleil » همان، 121-122؛ نیز در Strahlung und Temperatur der sonne ، از ی.شاینر (لایپ تسیش، 1899)، 24-1؛«Ob opredelenii formy solnechnogo diska» («درباره‌ی تعیین شکل قرص خورشید»)، در IAN، 11، شماره‌ی 2 (سپتامبر 1899)، 60-59؛ « Études photométriques sur l"amas Stellaire Coma Berenices» ، در AOMA، دوره‌ی دوم، 4(1902)؛ 120-87، و 6(1917)، 44-33؛ «Detérmination photométrique de la grandeur stellaire du Soleil در AsNac
در ، 170 (1905)، 135-138؛«Sur une équation personnelle dans les observations photométriques »، همان، 171 (1906)، 135-136؛ Sfericheskaya astronmia Lektsii; chitannye v 1909- 1910 gg («اخترشناسی کرات. سخنرانیهایی که در 1288-1289 ایراد شده‌اند»، مسکو، 1910)؛ Détermination photométrique de la grandeur stellaire du soleil»، در AOAM، دوره‌ی دوم، 5 (1911)، 30-1؛ «Un oculaire pour l"étude détaillée des taches solaires»، همان، 33-31؛ «Un objectif héliométrique pour la détermination de la forme du disque solaire »، همان، 34-35؛«Détermination des erreurs constants des observations photométriques »، همان، 6 (1917)، 45-61؛ و Izbrannye raboty po astronomii («گزیده‌ی آثار در اخترشناسی»، مسکو، 1953).
دوم. خواندنیهای فرعی. درباره‌ی تسراسکی و آثارش، ــــ «W.Ceraski»، از س. بلاژکو، در AsNac، 225 (1925)، 111- 112؛ «Nauchnyr raboty professor V.K.Tseraskogo» («آثار علمی...») از همو، در Russky astronomichesky kalendar مربوط به سال 1925، 128-134؛ و «Vitold Karlovich Tserasky. Zhizneopisanie» («.... شرحی از زندگی او») تسراسکی، ویراسته‌ی و.و.پودوبِد (مسکو، 1953)، 29-11؛ کتابشناسی 1.1.کازانسکی از آثار تسراسکی، همان، 46-52؛«K voprosu o mirovozzrenii V.K.Tseraskogo»(«به سوی مسأله‌ی جهان بینی تسراسکی»)، از ی.گ.پرل، در IAI (1955)، شماره‌ی 1 ، 323-334؛ و » از همو ، در « Vitold Karlovich Tserasky» Vydayushchiesya russkie astronomy («اخترشناسان برجسته‌ی روس»، مسکو، 1951)، 63-84؛ «V.K.Tserasky» از ک.د. پاکروفسکی، در Russky astronomichesky kalendar مربوط به سال 1925، 115-127، که به مناسبت هفتاد و پنجمین سالگرد تولدش منتشر شد؛«Nauchnaya deyatelnost V.K.Tseraskogo»(«فعالیت علمی و.ک.تسراسکی»)، از ب.آ.ورانتسوف- ولیامینف، در Izbrannye raboty po astronomii‌ی تسراسکی، 45-30؛ و «Vospominania o V.K.Tseraskom»(«خاطرات...»)، از ف.ی.زوتوف، در IAI (1955)، شماره‌ی 1، 335-342.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، برگردان: احمد آرام، [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول