جامعه شناسی کار

جامعه شناسی کار بررسی و مطالعه گروههای انسانی است که از نظر ابعاد و وظایف متفاوتند و برای اجرای کار معین و مشترکی گرد هم آمده‌اند. مسائل مربوط به کار و روابط بیرونی این فعالیتها و همچنین روابط درونی افرادی که این گروهها را تشکیل می‌دهند همگی در قلمرو جامعه شناسی کار قرار دارد؛لیکن چون ماهیت کار بسیار پیچیده و متنوع است و جنبه‌های مختلف فنی،روان شناسی، اقتصادی و اجتماعی آن کاملاً به یکدیگر مرتبط و وابسته‌اند.
همه انسانها به نظام تولید وابسته اند.اگر خوراک،آب و سرپناه به طور منظم فراهم نمی شد ما نمی توانستیم زنده بمانیم.حتی در جوامعی که هیچ گونه محصولات غذایی کشت نمی شود(مانند فرهنگهای شکار و گردآوری خوراک)ترتیبات منظمی برای تهیه و توزیع منابع مادی لازم وجود دارد.در همه جوامع ،فعالیت تولیدی یا کار،بیش از هر نوع فعالیت دیگری بخش عمده زندگی اکثر مردم را اشغال می کند.در جوامع امروزی برای ما عادی است که افراد در انواع مشاغل گوناگون و فراوانی کار کنند.اما این امر فقط با توسعه صنعتی پدید آمده است.در فرهنگهای سنتی اکثریت مردم به یک فعالیت اصلی اشتغال داشتند:گردآوری خوراک یا تولید خوراک.پیشه های گوناگونی ،مانند نجاری،سنگتراشی یا کشتی سازی،در جوامع بزرگتر معمول گردیده ،اما تنها اقلیت کوچکی از جمعیت به طور تمام وقت به این کارها اشتغال داشتند.

● تعریف کار

کار می تواند به عنوان انجام وظایفی تعریف شود که متضمن صرف کوششهای فکری و جسمی بوده و هدفشان تولید کالاها و خدماتی است که نیازهای انسانی را برآورده می کند.شغل یا پیشه کاری است که در مقابل مزد یا حقوق منظمی انجام می شود.کار در همه فرهنگها اساس نظام اقتصادی یا اقتصاد است،که شامل نهادهایی است که با تولید و توزیع کالاها و خدمات سروکار دارند.

● موضوع جامعه شناسی کار

مطالعه نهادهای اقتصادی در جامعه شناسی دارای اهمیت زیادی است،زیرا اقتصاد کم یا بیش بر همه بخشهای دیگر جامعه تاثیر می گذارد.فعالیت اقتصادی دارای آن اندازه نفوذ کنترل کننده ای نیست که کارل مارکس به آن نسبت داده است ،اما تاثیر فعالیتهای اقتصادی در هر جامعه ای قابل ملاحظه است.شکار و گردآوری خوراک،شیوه زندگی شبانی،کشاورزی،تولید صنعتی_این شیوه های مختلف تامین معیشت تاثیر بنیادی بر زندگی مردم دارند.توزیع کالاها و تغییرات در موقعیت اقتصادی کسانی که آنها را تولید می کنند نیز به شدت بر همه انواع نابرابریهای اجتماعی تاثیر می گذارند.ثروت و قدرت به طور اجتناب پذیر همراه با همدیگر نیستند،اما به طور کلی ثروتمندترین افراد از جمله گروههای قدرتمند در جامعه اند.
توسعه صنعت،بر خلاف اعتقاد رایج مخصوص جوامع اروپای غربی و آمریکای شمالی نیست.بلکه در حقیقت صنعت گرایی جنبشی است که به طور سریع و متوالی در همه کشورها صرف نظر از ساختار اقتصادی و اجتماعی آنها ،رواج یافته است.به همین دلیل توسعه نیافتگی یا عقب ماندگی را باید در تاخیری که از نظر توسعه صنعت در برخی کشورها وجود دارد،جستجو کرد.بنابراین اگر تنوع و ناهماهنگی ظاهری جوامع را نادیده بگیریم،مسائل مربوط به کار صنعتی و آثار آن به تدریج گریبانگیر همه کشورهای جهان ،اعم از صنعتی و غیر صنعتی می شود.

● تعریف جامعه شناسی کار

اگر چه در حال حاظر درباره جامعه شناسی کار حتی در جوامع صنعتی فرضیات و آرای واحدی وجود ندارد،می توان آن را چنین تعریف کرد:
جامعه شناسی کار بررسی و مطالعه گروههای انسانی است که از نظر ابعاد و وظایف متفاوتند و برای اجرای کار معین و مشترکی گرد هم آمده اند.مسائل مربوط به کار و روابط بیرونی این فعالیتها و همچنین روابط درونی افرادی که این گروهها را تشکیل می دهند همگی در قلمرو جامعه شناسی کار قرار دارد؛لیکن چون ماهیت کار بسیار پیچیده و متنوع است و جنبه های مختلف فنی،روان شناسی ،اقتصادی و اجتماعی آن کاملاً به یکدیگر مرتبط و وابسته اند.

▪ اتحادیه های کارگری و ستیزه صنعتی

زمانی دراز بین کارگران و کسانی که بر آنها سلطه اقتصادی و سیاسی داشته اند ستیزه وجود داشته است.شورش علیه خدمت نظام اجباری و مالیاتهای گزاف و شورشهای غذایی در دوره های بدی محصول در نواحی شهری اروپا در قرن ۱۸ معمول بود .این شکلهای ستیزه کارگری و ماقبل مدرن تا تقریباً یک قرن پیش در بعضی کشورها ادامه داشت.برای مثال اغتشاشات مواد غذایی در چندین شهر بزرگ ایتالیا در سال ۱۸۶۸ رخ داد.این گونه شکلهای سنتی رویارویی تنها طغیانهای غیر عقلانی پراکنده نبودند:کاربرد یا تهدید خشونت بر محدود کردن قیمت غله و سایر مواد غذایی ضروری اثر داشت.

▪ روان شناسی اجتماعی کار صنعتی

رضایت کارگر از کار خود امری روان شناختی است و جنبه فردی دارد؛اما محیط کار ،رضایت از مدیریت و عوامل اجتماعی بسیاری نیز بر آن تاثیر می گذارد.رضایت از کار به دو دلیل اهمیت دارد:
۱.تاثیر آن بر رفتار فرد
۲.تاثیر آن بر روابط اجتماعی محیط کار
سنجش سطح رضایت شغلی مبتنی بر این فرض است که اولاً احساس رضایت یا نارضایتی ناشی از نگرشی است که خود نیز تا اندازه ای با چگونگی شغل و مقتضیات مربوط به آن پدید می آید.ثانیاً چنین نگرشهایی عوامل موثر در برخی از رفتارها به حساب می آیند.به طور خلاصه فرض بر این است که نتایج عینی برخی از این رفتارها از قبیل جابه جایی و غیبت،روند ضد تولیدی را تا اندازه ای تبیین می کند و همه اعضای نیروی کار نیز نسبت به مقتضیات عینی کار به طور یکسان واکنش نشان نمی دهند؛بنابراین در این اندازه گیریها باید تفاوتهای فردی را در نظر گرفت.پس رضایت پایدار افراد باید ملاک سنجش رضایت شغلی قرار گیرد.

● بیکاری،کار زنان و اقتصاد غیر رسمی

در مطالعه کار و اقتصاد،نمی توان توجه خود را فقط بر افرادی که در وضعیت اشتغال ثابت تمام وقت هستندمتمرکز کرد.در هر زمانی،تنها اقلیتی از جمعیت بزرگسال در نیروی کار مزدبگیر شاغل است.جوانان،افراد سالمند،نسبت بالایی از زنان ،کسانی که از راه درآمدهایی که با کار به دست نیامده زندگی می کنند،و بیکاران همه خارج از آن هستند.اکثر این افراد مسلماً به همان اندازه یا بیشتر از افرادی کار می کنند که دارای مشاغل مزدبگیر تمام وقت هستند.دانش آموزان و دانشجویان در زمینه مطالعات درسی خود کار می کنند،افراد بازنشسته برای مراقبت از خانه و باغچه خود کار می کنند،و زنان خانه دار در زمینه امور خانگی و نگهداری و مراقبت از کودکان کار می کنند
(آنها ممکن است کار مزدبگیری نیمه وقت نیز داشته باشند).تنها اقلیت بسیار کوچکی از ثروتمندان در راس نظام طبقاتی ،که می توانند از قِبَل سرمایه گذاریها زندگی کنند،و شمار بسیار زیادتر بیکاران هستند که فعالیت کاری ندارند.برای اکثر مردم ،بیکاری وضعیت خوشایندی نیست.فاقد کار بودن هنگامی که شخص به آن نیاز دارد،و نداشتن منابع لازم برای گذران یک زندگی رضایتبخش،علاوه بر سختی مادی رنج روحی به همراه می آورد.