توپولیف، آندری نیکالایویچ

[āndrey nikālāyevič tupolif]
Andrey Nikolaevich TupoleV

(ت. پوستومازووا، استان توِر، [اکنون کالینین]، روسیه، 20 آبان 1267/ 10 نوامبر 1888؛ و مسکو، روسیه، 2 دی 1351/ 23 دسامبر 1972)، مکانیک، مهندسی هوانوردی.
توپولیف، که پدرش محضردار بود، از 1279 تا 1287 در دبیرستان استان تور درس خواند و در سال 1288 به مدرسه‌ی فنی مسکو (مدرسه‌ی عالی فنی ن. ی، باومان کنونی) وارد شد. وی تحت تأثیر ن.ی. ژوکوفسکی به هوانوردی علاقه‌مند گردید و به یکی از باشگاه‌های هواداران هوانوردی پیوست که مشوق فعالیت‌های جمع بسیاری از مهندسان هوانوردی و دانشمندانی بود که بعدها شهرت یافتند. او هواپیماهای بی‌موتور آموزشی طراحی کرد، ساخت، و به پرواز درآورد؛ تونل‌های باد را طرح ریخت و ساخت؛ و در ایجاد آزمایشگاه آئرودینامیک در مدرسه‌ی فنی شرکت داشت. در 1295 توپولیف و دیگر اعضای گروه تحت سرپرستی ژوکوفسکی اقدام به تأسیس دفتری برای آزمون‌های تجربی طرحهای هوانوردی نمودند، که یکی از نخستین مؤسسات تحقیقاتی علمی در نوع خود بود.
توپولیف و دیگر اعضای مجتمع ژوکوفسکی، پس از فراغت از تحصیل در سال 1297، مؤسسه مرکزی هوا- ئیدرودینامیک را در مسکو بنیاد نهادند. توپولیف وقت و نیروی بسیار مصروف این مؤسسه نمود، و از 1297 تا 1314 در مقام معاونت خدمت کرد. اداره طراحی، که در 1301 در مؤسسه به وجود آمده و تحت سرپرستی توپولیف بود، برنامه‌ای برای نخستین هواپیما از مجموعه‌ی هواپیماهای ساخت توپولیف به اجرا درآورد. در 1315 اداره طراحی مستقلی سازمان داده شد که توپولیف سرپرست آن بود. توپولیف نخستین طراح اتحاد شوروی بود که در مهندسی هوایی کشوری و همچنین لشکری، از هواپیماهای تمام فلزی استفاده می‌کرد.
توپولیف در 1312 عضو مکاتبه‌ای و، در 1332، عضو فعال فرهنگستان علوم اتحاد شوروی شد. در ایتالیا، انگلستان، و ایالات متحد نیز خدماتش را ارج نهادند. در 1349 یک مرکز ملی مربوط به توسعه‌ی شیوه‌های ترابری هوایی در ایتالیا جایزه‌ی لئوناردو داوینچی را «به پاس طرح ریزی نخستین هواپیمای مسافربری مافوق صوت، TU144» به وی اعطا نمود. در همان سال «بنگاه هواپیمایی سلطنتی انگلستان» وی را به عضویت افتخاری برگزید و دیپلم خاصی به او اعطا کرد، و او در 1350 عضو افتخاری «مؤسسه‌ی هوانوردی و فضانوردی امریکا» شد.
تحت رهبری توپولیف بیش از 100 نوع هواپیما طراحی شد، که از هواپیماهای جنگنده سبک تا هواپیماهای مسافربر دورپرواز را دربر می‌گرفت.
هواپیماهای توپولیف نقش عمده‌ای در مطالعات مربوط به قطب ایفا نمودند. توسط هواپیماهای وی یک سلسله مسابقه‌ی طولانی‌ترین پرواز صورت گرفت، که از آن جمله می‌توان از پرواز بدون توقف و پ. چکالوف از مسکو تا وانکوور نام برد که در سال 1316 بر فراز قطب شمال و با هواپیمائی از نوع ANT-25 صورت گرفت.
توپولیف در 1334 نخستین هواپیمای جت مسافربر روسی، TU-104، را ساخت. در آذر 1347 نخستین پرواز آزمایشی هواپیمای مسافربر مافوق صوت، TU144 ، را به انجام رساند. توپولیف، به پاس هواپیماهای نظامیش، که در جنگ جهانی دوم نقش مهمی ایفا کرده بودند، به أخذ درجه سپهبدی در خدمات مهندسی - فنی نایل گردید.
توپولیف، با ادامه‌ی کار ژوکوفسکی، اصول آئرودینامیک و محاسبه‌ی پایداری را گسترش بیشتری داد. با آنکه تبحر او در زمینه‌ی محاسبات بود، توانست کاربردهای فیزیکی و نکات فنی را از فورمول‌های ریاضی استخراج نماید و با بینش فنی و دانش ژرف خود آنها را ارزیابی کند. این استعدادِ مشاهده‌ی پدیده‌های فیزیکی در ورای چهارچوبی ریاضی به توپولیف اجازه داد که پیچیده‌ترین مسائل مربوط به رشته‌های متنوعی همچون دینامیک گازها، خودکارگردانی، مقاومت ایستایی و پویای سازه‌ها، و فنّاوری رادیویی - که جنبه‌های اساسی علم هوانوردی نوین هستند- را حل کند.

کتابشناسی
نوشته‌های توپولیف عبارتند از «Aerodinamichesky raschet aeroplanov»، «گزارشی آئرودینامیک درباره هواپیماها»)، در TARIB، شماره‌ی 1 (1917)؛ و «Pervy sovetsky metallichesy samolet ANT-2» («نخستین هواپیمای تمام فلز شوروی 2-ANT»)، در Samolet ، شماره‌ی 8 (1924)، 12-18. برای آگاهی از جزئیات مربوط به زندگینامه توپولیف، مقاله‌ی مندرج در Bolshaya sovetskaya entsiklopedia («دانشنامه‌ی بزرگ شوروی»)، چاپ دوم، جلد چهل و سوم (مسکو، 1956)، 415.

منبع مقاله:
گیلیپسی، چارلز کولستون، (1387) زندگینامه‌ی علمی دانشوران، ترجمه احمد آرام ... [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.