تورپن، پیئر ژانفرانسوا

[pier žān frānsuā türpan]
Pierre Jean François Turpin
(ت. ویر، فرانسه، 20 اسفند 1153/ 11 مارس 1775؛ و، پاریس، فرانسه، 11 اردیبهشت 1219/ اول مه ی1840)، گیاه شناسی.
تورپن پسر صنعتگری تهیدست بود. او در مدرسه‌ی هنرهای زیبا در ویر به تحصیل در نقشه کشی پرداخت و سپس، در 1159، به عنوان سرباز در گُردان کالوادوس نام نوشت. در 1173 به هائیتی فرستاده شد، و در آنجا با الکساندر پواتو، یکی از باغبانان موزه تاریخ طبیعی پاریسی، آشنا شد و نزد او گیاه‌‌شناسی آموخت. تورپن و پواتو در بررسی گیای هائیتی با یکدیگر همکاری کردند؛ آنان مجموعه‌ای از گیاهان خشک، شامل 1200 گیاه، گردآوردند که تورپن شمار زیادی از آنها را نقاشی کرد و هر دو نفر به توصیف حدود 800 گونه از آنها پرداختند. آنان این مجموعه را به فرانسه بردند، اما تورپن اندکی بعد بازگشت تا درباه‌ی هیسپانیولا [جزیره‌ای از جزایر هند غربی، شامل جمهوری‌های هائیتی و دو مینیکن] و جزیره‌ی تور توگا، که اندکی دور از ساحل شمال غربی آن قرار دارد، کاوش بیشتری کند. او در 1179 سفری به ایالات متحد کرد و در آنجا با هومبولت آشنا شد، اما دوباره به هائیتی بازگشت تا به عنوان داروساز ارتش در مبارزه با توسن ل-اوورتور که ژنرال لکلر آن را هدایت می‌کرد خدمت کند. در 1181 تورپن در فرانسه مستقر شد تا خود را وقف گیاه‌‌شناسی و نقاشی از گیاهان کند.
تورپن به عنوان نقاش گیاهان شهرتی همانند شهرت ردوته یافت. در شماری از مهمترین آثار منتشر شده‌ی اوایل قرن نوزدهم در زمینه‌ی گیاه‌‌شناسی همکاری کرد، که از آن میان می‌توان آثار زیر را نام برد:in plantae aequinoctiales... ordem digessit Amatus Bonpland اثر هومبولت، Icones selectae plantarum pr. Part، اثر بنژامَن دِلِسر، و Leçons de flore («درس‌هایی درباره‌ی گیا»)، اثر ژ. ل. م. پواره؛ در این آثار پنجاه و هفت تابلوی نقاشی از تورپن وجود داشت. تورپن چند تصویر نیز برای کتاب کم اهمیت‌تر sciences médicales Flore du dictionnaire des («گیای فرهنگ علوم پزشکی»)، اثر ف. پ شومتون، شامبره، و پواره رسم کرد. او خود به تألیف کتابی درباره‌ی گیای پاریس پرداخت، سپس با پواتو، که قبلاً کتابی در همین زمینه منتشر کرده بود، در تألیف کتابی دیگر همکاری کرد. تنها هشت بخش اول کار مشترک آنان با نامFlore parisienne contenant la description des plantes qui croissent naturellement aux environs de Paris («گیای پاریسی شامل توصیف گیاهانی که به طور طبیعی در اطراف پاریس می‌رویند»، 1808-1813)، چاپ شد. پواتو و تورپن در چاپ جدید « Traité des arbres fruitiers («رساله‌ای درباره‌ی درختان میوه»، 1768 اثر دوئامل دومونسو نیز همکاری کردند؛ این چاپ از تصاویر قابل تحسینی برخوردار بود. این کتاب، که به سبب متمایز کردن گونه‌های گیاه شناختی از نژادها یا صورت‌های متنوعی که باغبان‌ها با آن‌ها آشنا بودند اهمیت داشت، قبلاً فاقد تصاویر خوب بود؛ اما در چاپ اصلاح شده جدید، که در 1187-1214 منتشر شد، به صورت یکی از زیباترین کتابهای منتشر شده درباره‌ی درختان میوه درآمد.
پژوهش گیاه شناختی خود تورپن منعکس کننده علایق گسترده علمی روزگار او بود. او، که طبعی نظام پرداز داشت، به زنجیره‌ی عظیم هستی و پیوستگی میان شکل‌ها و اندام‌ها معتقد بود. از این رو در جستجوی الگوئی آرمانی و ازلی برای تبیین ساختمان گیاهان برآمد، و بویژه تحت تأثیر این اندیشه‌ی گوته قرار گرفت که برگ اندام آرمانی و ازلی گیاه است، (شارل گودیشو بوپره پیشنهاد کرده بود که این اندام بنیادی «فیتون» نامیده شود زیرا هم از برگ [Phyllome] ساخته شده است و هم از پایه که بخشی از ساقه را تشکیل می‌دهد . [Phyllopodium])
تورپن در تعدادی از نوشته‌های خود از این عقیده دفاع کرده است که اندام دارای چندین نوع است؛ از این نوشته‌ها می‌توان آثار زیر را نام برد: «یادداشتی درباره‌ی گل آذین گندمیان و جگنیان» (1198)، «اندام نگاری گیاهی» (1206)، Mémoire sur l’organisation intérieure et extérieure des tubercules du Solanum tubersum («یادداشتی درباره‌ی سازمان درونی و برونی غده‌های سولانوم توبروسوم»، 1828)، «یادداشتی درباره‌ی بیماری‌‌شناسی گیاهی» (1212)، و «ملاحظات کلی درباره‌ی اندام زایی و فیزیولوژی گیاهان» (1214). یکی از آثار او به نام Examen d’une chloranthie ou monstruosité observée sur l’inflorescence du saule marceau، که در 1212/ 1833 منتشر شد، یکی از بررسی‌های مرتبط با این موضوع در زمینه «عجیب الخلقه شناسی» است. تورپن در 1216 تصویری از نوع گیاهی را که برای نخستین بار در 1183 در هائیتی طراحی کرده بود به فرهنگستان علوم تقدیم کرد. منظور او از این تصویر نشان دادن یگانگی ترکیب آلی و هویّت اصلی همه‌ی اندام‌های زایده‌ای جانبی و برگیِ گیاهان بود. این تصویر یکی از چندین تصویر چاپ شده در کتابی بود به نام Oeuvres d’histoire naturelle de Goethe («آثار گوته در زمینه‌ی تاریخ طبیعی»، 1837)، که به همت ف. مارتینز انتشار یافت. گوته خود اندکی پیش از مرگ از تورپن خواسته بود که نظریه‌ای را که او در کتاب Versuch die Metamorphose der Pflanzen zur erklaeren (1790) بود مصوّر کند.
تورپن در تکمیل نظریه‌ی یاخته نیز سهیم بود. نوشته‌های او در این زمینه، که در 1199 منتشر شدند، تا حد زیادی متأثر از این عقیده‌ی اشپرنگل بودند که «کیسه» (یاخته) دارای ریزکیسه‌ها و ریزدانه‌ها، از جمله ریزدانه‌های سبزینه، است که در رشد یاخته‌ها نقش فعالی دارند. تورپن این عقیده را نیز از اشپرنگل اقتباس کرد که گیاه به صورت توده‌ای از یاخته‌های مستقل و کاملاً منفرد است. تورپن دست به پژوهش‌های بیشتری درباره‌ی گیاهان پست‌تر زد، و در زمینه رده بندی و نام گذاری جلبک‌های آب شیرین چند مقاله نوشت. افزون بر این، او یکی از نخستین کسانی بود که این نظر ش. کانیار دولاتور و ت. اشوان را تأیید کرد که تخمیر مایه سازواره‌ی زنده‌ای است که از طریق جوانه زنی تکثیر می‌شود.

کتابشناسی

نوشته‌های تورپن عبارتند از Flore Parisienne contenant la description des plantes qui croissant naturellement aux environs de Paris، 8 بخش (پاریس، 1808-1813)، با همکاری آ.پواتو؛ «Mémoire sur I’inflorescence des Graminees et des Cyperacées»، در MMHN، 5 (1819)، 426-492؛ «Organographie végétale»، همان، 14 (1827)؛ Mémoire sur l’organisation intérieure et extérieure des tubercules du Solanum tuberosum (پاریس، 1828)؛ Examen d’une choranthie ou monstruosité observée sur l’inflorescence du saule Marceau (پاریس، 1833)؛ «Mémoire de nosologie Végétale»، در MPSAS، 6 (1835)، 217-240؛ و «Observations générals sur l’organogénie et la physiologie des végétaux»، در MAS، دوره‌ی دوم، 14 (1835). نیز در چاپ تازه‌ی Traité des arbres Fruitiers، از دوئامل دو مونسو، 6 جلد (پاریس، 1808-1835)، باپواتو همکاری داشت.
بعلاوه، تورپن در آثار زیرین سهیم بود: Plantae aequinoctiates … in ordinem digessit Amatus Bonpland، از هومبولت، 2 جلد (پاریس، 1805-1818)؛ Flore… médicale، از ف. پ. شومتون، شامبره، و ژ. ل. م. پواره، 8 جلد (پاریس، 1814-1820)؛ Leçons de flore، از پواره، 3 جلد (پاریس، 1819-1820)؛ و Icones selectee plantarum pr. part.، از بنژامن دلسر (پارس، 1820-1823).
بیست و پنج اثر هنری از تورپن در حال حاضر در کتابخانه‌ی لیندلی موجود است.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون، (1387) زندگینامه‌ی علمی دانشوران، ترجمه احمد آرام ... [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول