توماش، آلوارو
اطلاعات مربوط به زندگی توماش اندک است، جز آنکه وی، بنابر آنچه در آخرین صفحه اثر اصلی او آمده است، در 2 اسفند 887 از اعضای کولژدوکوکره در پاریس بود، و همچنین در اسناد بایگانی شده دانشگاه پاریس از او با عنوان فوق
نویسنده: William A. Wallace, P.P.
مترجم: موسی اکرمی
مترجم: موسی اکرمی
[ālvāro tomāā]
Alvaro Thomaz
نیز مشهور به (آلوارو توماس یا آلواروس توماس)
(ت. لیسبون، ربع دوم یا سوم قرن نهم/ نیمهی دوم قرن پانزدهم؛ محل و تاریخ وفات نامعلوم است)، فیزیک، ریاضیات.
اطلاعات مربوط به زندگی توماش اندک است، جز آنکه وی، بنابر آنچه در آخرین صفحه اثر اصلی او آمده است، در 2 اسفند 887 از اعضای کولژدوکوکره در پاریس بود، و همچنین در اسناد بایگانی شده دانشگاه پاریس از او با عنوان فوق لیسانس در همان دانشکده، در سال 892، یاد شده است. توماش به خاطر اثر خویش به نام Liber de triplici motu proportionibus annexis... philosophicas Suiseth calculationes ex parte declarans («کتابی دربارهی سه [نوع] حرکت، همراه با نسبتهای الحاقی، در توضیح بخشی از محاسبات فلسفی [یعنی فیزیکی] اسواینزهد»)، که به سال 888/ 1509 در پاریس چاپ شد، فردی در خور توجّه است. این اثر نشان میدهد که توماش ریاضیدان و فیزیکدانی است با قابلیت بسیار که تعالیم محاسبه گران انگلیسی و واژهگرایان پاریسی قرن چهاردهم میلادی، مانند اورم، را فهمیده و تنظیم کرده و آنها را در دسترس جمع وسیعی از پژوهشگران اروپایی قرن شانزدهم قرار داده است.
اثر توماش به سه بخش تقسیم میشود، که نخستین و دومین بخش آن بترتیب بیان فشرده نسبتها و تناسبها و سومین بخش آن کاربست مفصّل و مطوّلی بر مسائل مربوط به حرکت است. بخش سوم، به نوبهی خود، حرکت موضعی، افزایش، و تغییر را مورد بررسی قرار میدهد. رسالهی توماش، هرچند به صورت راهنمائی بر اندیشهی ریچارد اسواینزهد تنظیم شده است، از روی اثر اسواینزهد به نام Liber calculationum («کتاب محاسبات») گردهبرداری نشده است، بلکه در عوض از نظم و ترتیبی که در Tractatus de proportionibus («رساله در باب نسبتها») اثر تامس بردوردین و Tractatus de tribus praedicamentis («رساله در باب سه مقوله») اثر ویلیام هیتسبری عرضه شده است پیروی میکند. به نظر میرسد که دو بخش نخست کتاب توماش از کتاب کم اهمیت باسانوس پولیتوس نامی تحت عنوان Tractatus proportionum introductorius ad calculationes Suisset («رساله در باب نسبتها، مقدمهای بر محاسبات اسواینزهد») الهام گرفته شده باشد، که به سال 884/ 1505 در ونیز بچاپ رسیده و توماش آن را بشدت مورد انتقاد قرار داده و فاقد ارزش دانسته است.
استناد توماش به مراجع معتبر بسیار زیاد بود. ریاضیات وی عمدتاً از نیکوماخوس، بوئتیوس، یوهانس کامپانوس، و یوردانوس نموری اقتباس شده بود، درحالیکه در مورد اقلیدس به «ترجمهی جدید بارتولومئوس زامبرتوس» استناد میکرد. از میان استادان علوم الهی، وی به توماس آکوینی (و مفسّر وی، کاپرئولوس)، روبرت هولکوت، دانزاسکوتس آلبرت زاکسنی، مارسیلیوس اینگنی، گرگوری اهل ریمینی، و جان مایور اشاره کرده است. وی با آثار پاول ونیزی، جیمزِ اهل فورلی، کایتان تیئنهای جان دِ کاسالی، اندرو دِنووو کاسترو، پترمانتوئایی، و نویسندهای که وی او را آشتی دهنده دانسته است [پیئترود/ آبانو] آشنایی زیادی داشت. گذشته از این وی در جزئیات پیچیدهی نوشتههای بردوردین، هیتسبری، و اسواینزهد، و نیز در کتاب De proportionibus proportionum («دربارهی نسبتهای نسبتها»)، اثر اورم، که چندان درک نشده بود، تبحّر داشت. ادورد گرانت در اثر اورم که خود چاپ کرده است میگوید: «تا آنجا که من میدانم، آلواروس تنها نویسندهای است که از اطلاع و درکی گسترده دربارهی رسالهی اورم برخوردار است» (ص 71).
توماش از خویش استقلال رأی قابلتوجه و تا اندازهای اصالت نشان داد، و گواه این امر نفی و تدوین دوبارهی بسیاری از احکام اسواینزهد و اورم است. بحث وی دربارهی اجسام در حال سقوط نشان دهندهی قدرت تخیل و خلاقیت بسیار در مورد انواع نیروهای محرّک و محیطهای مقاوم بود، اما متأسفانه پراکنده و ناقص بود؛ نحوهی پرداخت وی، برخلاف آنچه بعضی از پژوهشگران مطرح کردهاند، رنگ آشکاری از قانون شتاب یکنواخت گالیلئو بر خویش ندارد. توماش در جمع کردن رشتهها از خویش استعداد و مهارت نشان داد، و به طور کلی معلوم ساخت که رشتهها چه هنگام همگرا هستند و چه هنگام همگرا نیستند و، در مواردی که قادر به تعیین مقدار دقیقی نیست، حدهائی را مییابد که این مقدار باید بین آنها قرار داشته باشد.
ارزیابی تأثیر کار توماش دشوار است. ظاهراً وی، به کمک، خوئان دِ سلایا، همکار خویش در کوکره، در رشد دومینگودِ سوتو، که بعداً شاگرد و پیرو سلایا شد، نقش داشته است؛ سوتو نخستین کسی بود که «قضیهی سرعت متوسط» مرتنی را به روشنی در مورد اجسام در حال سقوط بکار بست. بسیاری از اسپانیاییها از رسالهی توماش ذکری به میان آوردهاند، از جمله استادان سالامانکایی، پدرومارگالو و پدرود اسپینوزا، و نیز دیئگو دِ آستودیلوی دومینیکی، از آن به نیکی، و آلونسو دلا وراکروس آوگوستینی از آن به بدی یاد کردهاند؛ شخص اخیر «سفسطههای محاسباتی» توماش را به سبب اتلاف وقت (و دود چراغ خوردن) شاگردان مورد نکوهش قرار داده است. اما اندک تردیدی میتوان داشت که در آغاز قرن شانزدهم در پاریس توماش محاسبهگری ممتاز و محرّک اصلی تشدید علاقه نسبت به رهیافت مرتنی به فیزیک ریاضی باشد.
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون، (1387) زندگینامهی علمی دانشوران، ترجمه احمد آرام ... [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول
Alvaro Thomaz
نیز مشهور به (آلوارو توماس یا آلواروس توماس)
(ت. لیسبون، ربع دوم یا سوم قرن نهم/ نیمهی دوم قرن پانزدهم؛ محل و تاریخ وفات نامعلوم است)، فیزیک، ریاضیات.
اطلاعات مربوط به زندگی توماش اندک است، جز آنکه وی، بنابر آنچه در آخرین صفحه اثر اصلی او آمده است، در 2 اسفند 887 از اعضای کولژدوکوکره در پاریس بود، و همچنین در اسناد بایگانی شده دانشگاه پاریس از او با عنوان فوق لیسانس در همان دانشکده، در سال 892، یاد شده است. توماش به خاطر اثر خویش به نام Liber de triplici motu proportionibus annexis... philosophicas Suiseth calculationes ex parte declarans («کتابی دربارهی سه [نوع] حرکت، همراه با نسبتهای الحاقی، در توضیح بخشی از محاسبات فلسفی [یعنی فیزیکی] اسواینزهد»)، که به سال 888/ 1509 در پاریس چاپ شد، فردی در خور توجّه است. این اثر نشان میدهد که توماش ریاضیدان و فیزیکدانی است با قابلیت بسیار که تعالیم محاسبه گران انگلیسی و واژهگرایان پاریسی قرن چهاردهم میلادی، مانند اورم، را فهمیده و تنظیم کرده و آنها را در دسترس جمع وسیعی از پژوهشگران اروپایی قرن شانزدهم قرار داده است.
اثر توماش به سه بخش تقسیم میشود، که نخستین و دومین بخش آن بترتیب بیان فشرده نسبتها و تناسبها و سومین بخش آن کاربست مفصّل و مطوّلی بر مسائل مربوط به حرکت است. بخش سوم، به نوبهی خود، حرکت موضعی، افزایش، و تغییر را مورد بررسی قرار میدهد. رسالهی توماش، هرچند به صورت راهنمائی بر اندیشهی ریچارد اسواینزهد تنظیم شده است، از روی اثر اسواینزهد به نام Liber calculationum («کتاب محاسبات») گردهبرداری نشده است، بلکه در عوض از نظم و ترتیبی که در Tractatus de proportionibus («رساله در باب نسبتها») اثر تامس بردوردین و Tractatus de tribus praedicamentis («رساله در باب سه مقوله») اثر ویلیام هیتسبری عرضه شده است پیروی میکند. به نظر میرسد که دو بخش نخست کتاب توماش از کتاب کم اهمیت باسانوس پولیتوس نامی تحت عنوان Tractatus proportionum introductorius ad calculationes Suisset («رساله در باب نسبتها، مقدمهای بر محاسبات اسواینزهد») الهام گرفته شده باشد، که به سال 884/ 1505 در ونیز بچاپ رسیده و توماش آن را بشدت مورد انتقاد قرار داده و فاقد ارزش دانسته است.
استناد توماش به مراجع معتبر بسیار زیاد بود. ریاضیات وی عمدتاً از نیکوماخوس، بوئتیوس، یوهانس کامپانوس، و یوردانوس نموری اقتباس شده بود، درحالیکه در مورد اقلیدس به «ترجمهی جدید بارتولومئوس زامبرتوس» استناد میکرد. از میان استادان علوم الهی، وی به توماس آکوینی (و مفسّر وی، کاپرئولوس)، روبرت هولکوت، دانزاسکوتس آلبرت زاکسنی، مارسیلیوس اینگنی، گرگوری اهل ریمینی، و جان مایور اشاره کرده است. وی با آثار پاول ونیزی، جیمزِ اهل فورلی، کایتان تیئنهای جان دِ کاسالی، اندرو دِنووو کاسترو، پترمانتوئایی، و نویسندهای که وی او را آشتی دهنده دانسته است [پیئترود/ آبانو] آشنایی زیادی داشت. گذشته از این وی در جزئیات پیچیدهی نوشتههای بردوردین، هیتسبری، و اسواینزهد، و نیز در کتاب De proportionibus proportionum («دربارهی نسبتهای نسبتها»)، اثر اورم، که چندان درک نشده بود، تبحّر داشت. ادورد گرانت در اثر اورم که خود چاپ کرده است میگوید: «تا آنجا که من میدانم، آلواروس تنها نویسندهای است که از اطلاع و درکی گسترده دربارهی رسالهی اورم برخوردار است» (ص 71).
توماش از خویش استقلال رأی قابلتوجه و تا اندازهای اصالت نشان داد، و گواه این امر نفی و تدوین دوبارهی بسیاری از احکام اسواینزهد و اورم است. بحث وی دربارهی اجسام در حال سقوط نشان دهندهی قدرت تخیل و خلاقیت بسیار در مورد انواع نیروهای محرّک و محیطهای مقاوم بود، اما متأسفانه پراکنده و ناقص بود؛ نحوهی پرداخت وی، برخلاف آنچه بعضی از پژوهشگران مطرح کردهاند، رنگ آشکاری از قانون شتاب یکنواخت گالیلئو بر خویش ندارد. توماش در جمع کردن رشتهها از خویش استعداد و مهارت نشان داد، و به طور کلی معلوم ساخت که رشتهها چه هنگام همگرا هستند و چه هنگام همگرا نیستند و، در مواردی که قادر به تعیین مقدار دقیقی نیست، حدهائی را مییابد که این مقدار باید بین آنها قرار داشته باشد.
ارزیابی تأثیر کار توماش دشوار است. ظاهراً وی، به کمک، خوئان دِ سلایا، همکار خویش در کوکره، در رشد دومینگودِ سوتو، که بعداً شاگرد و پیرو سلایا شد، نقش داشته است؛ سوتو نخستین کسی بود که «قضیهی سرعت متوسط» مرتنی را به روشنی در مورد اجسام در حال سقوط بکار بست. بسیاری از اسپانیاییها از رسالهی توماش ذکری به میان آوردهاند، از جمله استادان سالامانکایی، پدرومارگالو و پدرود اسپینوزا، و نیز دیئگو دِ آستودیلوی دومینیکی، از آن به نیکی، و آلونسو دلا وراکروس آوگوستینی از آن به بدی یاد کردهاند؛ شخص اخیر «سفسطههای محاسباتی» توماش را به سبب اتلاف وقت (و دود چراغ خوردن) شاگردان مورد نکوهش قرار داده است. اما اندک تردیدی میتوان داشت که در آغاز قرن شانزدهم در پاریس توماش محاسبهگری ممتاز و محرّک اصلی تشدید علاقه نسبت به رهیافت مرتنی به فیزیک ریاضی باشد.
کتابشناسی
یکم. کارهای اصلی.
ترجمهای از Liber de triplici motu...ی توماش در دسترس نیست؛ نسخهای از اصل کتاب در کتابخانهی دانشگاه میشیگان موجود است.دوم. خواندنیهای فرعی.
برای آگاهی از بحثهائی که دربارهی توماش شده است، Études sur Léonard de Vinci، از پیئر دوئم، سوم (پاریس، 1913)، 531-555، 557، 561؛ Los matemáticos españoles del siglo XVI، از خ، رئی پاستور، کتابخانهی علوم، شماره 2 (تولدو، 1926)، 82-89؛ Nicole Oresme: De proportionibus proportionum and respicientes، ویراسته و ترجمهی ادوارد گرانت (مدیسن، 1966)، فهرست راهنما؛ و «The ‘Calculatores’ in Early Sixteenth-Century Physics»، از ویلیام ا. والیس، در BJHS، 4 (1969)، 221-231.منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون، (1387) زندگینامهی علمی دانشوران، ترجمه احمد آرام ... [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}