وظایف حافظ قرآن

چنان‌که آغاز حفظ قرآن آدابی دارد، پایان آن نیز با آداب و وظایف ویژه همراه است. بخشی از وظایف حافظان عبارت است از:

1. فروتنی

حافظ قرآن نباید در برابر توفیقی که خداوند متعال به او عنایت کرده، مغرور شود و تکبر و فخر بورزد. امام صادق ـ علیه السلام ـ می‌فرماید: با صدایی بلند به حافظ می‌گویند: ای حافظ قرآن، به وسیله‌ای قرآن در برابر مردم فروتن باش تا خداوند عزیزت گرداند و از فخر و تکبر بپرهیز تا ذلیل و خوارت نسازد.[1] حافظ قرآن باید هر روز وقتی را به تکرار محفوظات قرآنی اختصاص دهد و از غرق شدن در کارهای دنیوی[5] بپرهیزد.

2. عمل به قرآن

قرآن کتاب هدایت و روشنگری است و مهم‌ترین هدف عالی قرآن هدایت بشریت به سوی سعادت و تعالی و رشد و کمال انسان‌ها و ایجاد روح عبودیت می‌باشد. لذا مهم‌ترین اهداف عالی حافظ قرآن باید این باشد که در مسیر حفظ قرآن، عامل به قرآن باشد نه اینکه حفظ قرآن را به عنوان ابزاری برای منافع دنیوی و... استفاده نماید. قرآن کریم می‌فرماید: «لِمَ تَقُولُونَ مَا لَاتَفْعَلُونَ.»[2] چرا می‌گویید آنچه را که عمل نمی‌کنید. آری یکی از بهترین راه‌های مهجوریت‌زدایی قرآن عمل واقعی به قرآن است.

3. حفظ اندوخته‌ها

یکی از مسئولیت‌های حافظ قرآن تلاش برای تثبیت و استحکام محفوظات قرآنی است. امام صادق ـ علیه السلام ـ می‌فرماید: هرکس سوره‌یی از قرآن را فراموش کند، آن سوره به صورتی زیبا و در درجه‌یی بلند در بهشت در برابرش آشکار می‌گردد. وقتی آن‌را می‌بیند، می‌گوید: تو کیستی که چنین زیبایی؟ کاش برای من بودی. سوره می‌گوید: مرا نمی‌شناسی؟! من فلان سوره‌ام. اگر مرا فراموش نمی‌کردی، تو را به این درجه و مقام می‌رساندم.[3]
برخی از فقیهان نگهداری آیات در حافظه را واجب می‌دانند. در نظر آنان حفظ قرآن مجید واجب نیست؛ ولی حافظ باید بکوشد آنچه می‌داند فراموش نکند.
نقل عن السید الخویی ـ قدس سره ـ : «بان من حفظ مقدارا من القرآن الکریم وجب علیه ان یواظب علی حفظه فهل هذا صحیح و هل موافق لنظرکم الشریف.»
التبریزی ـ دام ظلّه العالی ـ : «نعم، الاحوط المحافظه علی من حفظ بتکرار القرائة و نحوها.»[4]
از آیت‌الله خویی ـ قدس سره ـ نقل شده که می‌گوید: «بر آن‌که مقداری از قرآن کریم را حفظ کند، واجب است در نگهداری‌اش بکوشد. آیا این نقل درست است و با نظر شریف شما مطابقت دارد؟»
آیت‌الله تبریزی: «آری (این نقل درست است) به نظر من احتیاط واجب اقتضا می‌کند کسی که قرآن به‌خاطر می‌سپارد به یاری تکرار و مانند آن در حفظ اندوخته‌هایش بکوشد.

4. پرهیز از اشتغال به کارهای دنیوی

حافظ قرآن باید هر روز وقتی را به تکرار محفوظات قرآنی اختصاص دهد و از غرق شدن در کارهای دنیوی[5] بپرهیزد. یکی از یاران امام صادق ـ علیه السلام ـ به نام یعقوب احمر به حضرت عرض کرد: بدهی بسیار دارم و چنان در اندوه فرو رفته‌ام که قرآن را از یاد برده‌ام.
امام فرمود: قرآن، قرآن! همان قرآن و سوره‌یی از آن در رستاخیز می‌آید و تا هزار درجه (در بهشت) بالا می‌رود. آن‌گاه می‌گوید: اگر مرا حفظ می‌کردی، تو را به این‌جا می‌رساندم.[6]

5. لزوم روخوانی قرآن

حافظ قرآن باید، برای تثبیت محفوظات قرآنی‌اش و نیز محروم نشدن از پاداش نگریستن به قرآن، وقت خود را به دو بخش تقسیم کند. زمانی را به تکرار محفوظات اختصاص دهد و زمانی را به تلاوت قرآن از روی مصحف. تلاوت از روی مصحف حافظ را از عبادت نگاه به قرآن بهره‌مند ساخته، سبب می‌شود به اشتباهات و نقاط ضعف و ابهامش پی ببرد و از صحت اندوخته‌هایش مطمئن گردد. اسحاق بن عمار از حضرت امام صادق ـ علیه السلام ـ پرسید: فدایت شوم، من حافظ قرآنم، قرآن را از حفظ بخوانم بهتر است یا از روی مصحف؟
امام فرمود: از روی مصحف تلاوت کنی بهتر است. آیا نمی‌دانی که نگاه کردن به قرآن عبادت است.[7]
البته مراد امام ـ علیه السلام ـ این نیست که قرآن همیشه از روی مصحف قرائت شود؛ زیرا گاه باید، برای تثبیت محفوظات، آن‌را از حفظ تکرار کرد. افزون بر آنچه گذشت، تلاوت قرآن از روی مصحف به تقویت چشم، سبک شدن عذاب پدر و مادر و... می‌انجامد.[8]

پی نوشت:

[1] . یا حامل القرآن تواضع به یرفعک الله و لاتعزز به فیذلکَ الله. (اصول کافی، ج 4، ص 406)
[2] . صف 61: 2.
[3] . من نسی سورة من القرآن مُثِّلَتْ له فی صورة حسنة و درجة رفیعة فی الجنة فاذا رأها قال: ما أنت مااحسنک لیتک لی؟ فیقول اما تعرفنی؟ انا سوره کذا و کذا ولو لم‌ تنسنی رفعتک الی هذا. (اصول کافی، ج 4، ص 410)
[4] . صراط النجاة، ج 1، ص 557، پرسش 1551.
[5] . البته این نیست که حافظ قرآن کار و تلاش نکند و به امور مادی خویش نپردازد؛ مراد آن است که از کارهای پراکنده و زیاد و مشوش کردن ذهن بپرهیزد.
[6] . اصول کافی، ج 4، ص 411.
[7] . همان، ص 418.
[8] . در این‌باره روایاتی در اصول کافی، ج 4، ص 417 آمده است.