ذكر(قسمت دوم)

ج ـ رستگاری: قرآن كریم می فرماید:
«... وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِیراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»[1]
زیاد به یاد خدا باشید، امید است رستگار شوید.

موانع ذكر

در آیات قرآن و روایات اسلامی موانعی چند، كه انسان را از یاد خدا باز می دارد به چشم می خورد. در اینجا به ذكر برخی از آنها بسنده می كنیم:
الف ـ دل مشغولی و اِلهاء: الهاء به معنای مشغول ساختن دل و ذهن و غفلت از خداست. قرآن كریم می فرماید:
« أَلْهاكُمُ التَّكاثُرُ »[2]
تكاثر شما را به غفلت از یاد خدا دچار ساخته است.
ب ـ اموال و اولاد: گاهی اموال و اولاد انسان را از یاد خدا باز می دارند. قرآن كریم به مؤمنان چنین هشدار می دهد:
«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تُلْهِكُمْ أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ»[3]
ای كسانی كه ایمان آورده اید، اموال و اولادتان شما را از ذكر خدا غافل نكند.
ج ـ آرزوهای طولانی: گاهی آرزوهای دراز انسان را به خود مشغول می سازد و در نتیجه از یاد خدا بازش می دارد. خدای تعالی درباره كافران به رسولش خطاب كرده، می فرماید:
«ذَرْهُمْ یَأْكُلُوا وَ یَتَمَتَّعُوا وَ یُلْهِهِمُ الْأَمَلُ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ»[4]
آنها را رها كن تا بخورند و بهره ببرند و آرزوهایشان آنان را مشغول سازد. سپس در آینده خواهند فهمید.
د ـ دوستان گمراه: اسلام توصیه كرده كه پیروانش با هركس طرح دوستی نریزند؛ زیرا این امر انسان را از راه حق و یاد خدا باز می دارد. از این رو، قرآن كریم می فرماید:
« فَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلَّى عَنْ ذِكْرِنا وَ لَمْ یُرِدْ إِلاَّ الْحَیاهَ الدُّنْیا »[5]
از كسی كه از یاد ما روی گردانیده و جز زندگی دنیا خواسته ای ندارد، روی گردان.
از حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ نقل شده كه فرمود:
«با كسی همنشینی كنید كه دیدنش شما را به یاد خدا می اندازد.»[6]
هـ ـ پیروی از هوای نفس: حضرت علی ـ علیه السلام ـ فرمود:
«لَیْسَ فِی الْمَعاصِی اَشَدُّ مِنْ اِتِّباعِ الشَّهْوَه ، فَلا تُطیعُوها فَتَشْغَلَكُمْ عَنْ ذِكْرِ الله»[7]
در گناهان، چیزی سخت تر از پیروی شهوت نیست، پس از آن پیروی نكنید كه شما را از یاد خدا باز می دارد.
و ـ چشم چرانی كردن: علی ـ علیه السلام ـ فرمود:
«لَیْسَ فِی الْجَوارِحِ اَقَلُّ شُكْراً مِن العَیْنِ، فَلا تُععطوُها سُؤْلَها فَتَشْغَلضكُمْ عَنْ ذِكْرِ الله»[8]
در بین اعضا كم سپاستر از چشم (عضوی) نیست، پس خواسته هایش را به آن ندهید كه شما را از یاد خدا باز می دارد.
مقصود این است كه اگر چشم انسان به هر چه بیفتد دل را به سوی آن متوجه می سازد و هرچه در پی دیده های چشم و خواسته های دل بروی سپاس و تقدیری نمی بینی، باز هم بر خواسته ها افزوده می گردد و این كار انسان را از یاد خدا باز می دارد. بابا طاهر می گوید:
ز دست دیده و دل هر دو فریاد هر آنچه دیده بیند دل كند یاد

نكوهش ترك ذكر خدا

همه مصیبتها و گرفتاریها بر اثر نفس امّاره شیطانی و غفلت از یاد خدا و عذاب اوست. غفلت از خدا و ترك ذكر، كدورت دل را زیاد كرده، نفس و شیطان را بر انسان، مسلّط می كند و مفاسد را روز افزون كرده، انسان را به ورطه هلاكت می اندازد. از این رو، قرآن مجید، رویگردانی از ذكر خدا و غفلت از آن بارگاه شریف را سخت مورد نكوهش قرار داده، می فرماید:
«فَوَیْلٌ لِلْقاسِیَهِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِكْرِ اللَّهِ»[9]
وای بر سخت دلانی كه یاد خدا در دلهایشان راه ندارد.
همچنین می فرماید:
«وَ مَنْ یُعْرِضْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهِ یَسْلُكْهُ عَذاباً صَعَداً»[10]
هر كس از یاد پروردگارش رویگرداند، (خدا) او را به عذابی دشوار دچار سازد.
كسی كه از یاد خدا خودداری كند، باطنش كور گشته، آیات و جلوه های الهی را نمی بیند، زندگی او بی فروغ بوده و در بن بستهای زندگی پناهگاهی ندارد. آن كوری باطنی و فراموشی آیات و مظاهر جمال و جلال الهی، در روز قیامت نیز تجسّم پیدا می كند. چنانچه قرآن كریم می فرماید:
«مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنْكاً وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَهِ أَعْمی»[11]
هر كس از یادِ من، روی بگرداند، زندگی اش تنگ شود و در روز قیامت نابینا محشورش سازیم.
قرآن نعمت های الهی را به بندگانش گوشزد كرده، آنها را از ترك ذكر و غفلت از آن نهی می كند و می فرماید:
«قُلْ مَنْ یَكْلَؤُكُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ مِنَ الرَّحْمنِ بَلْ هُمْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهِمْ مُعْرِضُونَ»[12]
بگو: كیست آن كه شما را شب و روز از قهر خدای رحمان حفظ می كند؟ با این همه از یاد كردن پروردگارشان روی می‏‏گردانند.
همچنین در جای دیگر می‎فرماید:
«وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِینَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنْساهُمْ أَنْفُسَهُمْ»[13]
از آن كسانی نباشید كه خدا را فراموش كردند و خدا نیز چنان كرد تا خود را فراموش كنند.
حال كه خداوند الطاف خود را از ما دریغ نكرده و هر چیز كه لازم بوده به ما ارزانی داشته، آیا وقت آن نرسیده كه دل به او داده و در برابرش فروتن باشیم، به او پناه بریم تا از بن بستها و گرفتاری‎ها، اضطراب‎ها، دلهره‎ها، پوچی‎ها، بی هدفی‎ها، بی بند و باری‎ها و افسارگسیختگی‎ها نجات یابیم.
«أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ...»[14]
آیا مؤمنان را وقت آن نرسیده است كه دلهایشان در برابر یاد خدا فروهیده شود.

پی نوشت:

[1] . جمعه، آیه 10.
[2] . تكاثر، آیه 1.
[3] . منافقون، آیه 9.
[4] . حجر، آیه 3.
[5] . نجم، آیه 29.
[6] . تحف العقول، ترجمه علی اكبر غفاری، ص 42، اسلامیه.
[7] . شرح غررالحكم، ج 5، ص 88.
[8] . شرح غررالحكم، آمدی، ج 5، ص 87.
[9] . زمر، آیه 22.
[10] . جن، آیه 17.
[11] . طه، آیه 124.
[12] . انبیا، آیه 42.
[13] . حشر، آیه 19.
[14] . حدید، آیه 16.

منبع:اخلاق اسلامي