شمه ای از فضائل وسيره فردى امام سجاد (علیه السلام)

عبادت امام سجاد(علیه السلام)اززبان امام صادق(علیه السلام)‏

1- روزى امام صادق (علیه السلام) از اميرالمؤمنين صلوات الله عليه ذكرى به ميان آورد و او را تعريف كرد و فرمود: به خدا قسم على بن ابيطالب لقمه حرامى در دنيا نخورد تا از دنيا رفت. و هيچ وقت دو كار براى او پيش نيامد كه خدا از آنها راضى بود مگر آن كه سخت‏ترين آن دو را انتخاب نمود.
و هيچ گرفتارى براى رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پيش نيامد مگر آنكه براى رفع آن، على بن ابيطالب را خواست زيرا كه به او اعتماد داشت .
و هيچ كس از اين امت طاقت عمل رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نياورد مگر على بن ابيطالب (علیه السلام)، و آنگاه كه كارى انجام مى‏داد خود را ميان بهشت و جهنم مى‏ديد، ثواب خدا را اميد داشت و از عقابش مى‏ترسيد.
هزار بنده آزاد كرد كه در آزادى آنها رضاى خدا را مى‏خواست و همه آنها را با زحمت دست و عرق پيشانى خريده بود.
او به خانواده خويش روغن زيتون، سركه و خرمان مى‏داد (و خود نان جو مى‏خورد).
لباسش جز از كرباس نبود و اگر آستينش بلند بود، قيچى مى‏خواست و اضافه آن را مى‏بريد، از فرزندان و خانواده‏اش در لباس و فقه على بن الحسين از همه به او شبيه‏تر بود.
روزى ابو جعفر امام باقر (علیه السلام)، پسرش وارد محضر او شد، ديد از عبادت به حالى رسيده كه كسى به حال او نرسيده است، رنگش از كثرت بيدارى زرد شده، چشمانش از كثرت گريه جراحت سفيدى درآورده، پيشانيش از كثرت سجده مجروح گشته، بينيش از كثرت سجده پينه بسته و ساقها و پاهايش از كثرت ايستادن در نماز ورم كرده بود.
ابوجعفر (علیه السلام) فرمود: از ديدن حالش خوددارى نتوانسته و به گريه افتادم ، ديدم او به فكر فرو رفته است، بعد از كمى به من متوجه شد و فرمود: پسر عزيزم بعضى از آن جزوه‏ها را كه عبادت جدّت على بن ابيطالب در آنها نوشته شده بود به من بده آنها را به محضرش آوردم مقدار كمى خواند، بعد به حالت ناراحتى به زمين گذاشت و فرمود: «من يَقْوى على عبادة علىّ (علیه السلام)» كى مى‏تواند مانند على بن ابيطالب عبادت و تهجد داشته باشد .1

فياض

‎ 2- عبدالله بن موسى از جدش نقل كرده: مادرم فاطمه بنت الحسين (علیه السلام) مرا امر مى‏كرد تا محضر دائيم على بن الحسين (علیه السلام) باشم، من هيچ وقت محضر او نرفتم مگر آن كه با خير و فايده‏اى بيرون آمدم يا خشيت و خوفى از خدا در قلب من پيدا شد از آن خشيتى كه در او مى‏ديدم و يا علمى كه از وى استفاده كردم .2

توشه سفر آخرت

3- ابن شهاب زهرى در شبى سرد و بارانى آن حضرت را در مدينه ديد كه آردى بر دوش مى‏كشد، گفت: يابن رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) اين چيست؟ امام فرمود: سفرى دارم، براى آن توشه‏اى آماده كرده‏ام، مى‏خواهم در جاى محفوظى بگذارم كه وقت رفتن با من باشد.
گفت: يابن رسول الله! بديد غلام من آن را بردارد ،امام راضى نشد. گفت: پس بدهيد من به جائى كه مى‏خواهيد ببرم و شما زحمت نكشيد. امام فرمود: نه، مى‏خواهم آنچه را كه در سفر به من يارى مى‏كند و وارد شدنم را به آنجاكه وارد مى‏شوم نيكو مى‏گرداند خودم ببرم و اضافه كرد: زهرى! تو را به خدا پى كار خودت برو و مرا به حال خودم واگذار.
ابن شهاب گويد: بعد از چندى آن حضرت را ديدم كه به سفر نرفته است. گفتم: يابن رسول الله! اثرى از سفر در شما نمى‏بينم؟! فرمود: سفرم آن نيست كه تو گمان كردى بلكه نظرم سفر مرگ بود و براى آن آماده مى‏شدم، آماده شدن براى مرگ، دورى از حرام و احسان در راه خير است. «قال بلى يا زُهْرىّ ليس هو كما ظننت ولكنّه الموت و له اَستعِدّ، انّما الاستعداد للموت تَجنّب اِلحرام و بذلُ الندّى فى الخير» 3.

دعا براىمختار

4- وقتى كه ابراهيم پسر مالك اشتر، عبيدالله بن زياد لعين را در كنار رودخانه «خاذر» كشت، سر او و سرهاى ديگران را پيش مختار بن ابى عبيده فرستاد. مختار سر ابن زياد را به محضر محمد حنفيه و امام سجاد (علیه السلام) فرستاد، سر عبيدالله را وقتى محضر امام آوردند كه طعام ميل مى‏فرمود. فرمود: وقتى كه مرا در كوفه به مجلس ابن زياد آوردند او طعام مى‏خورد و سر بريده پدرم در كنار او بود.
گفتم: خدايا! مرا نميران تا سر ابن زياد را بوقت طعام خوردن پيش من آورند، خدا را حمد مى‏كنم كه دعاى مرا اجابت فرمود، بعد گفت: سر ابن زياد را بدور اندازند و در روايت ابن نما آمده كه امام سجده شكر كرد و فرمود: «الحمد لله الذى اَدركَ لى ثارى من عدوّى و جزى اللّه المختار خيراً» 4.

عفو وگذشت

5- هشام بن اسماعيل بن هشام كه از طرف عبدالملك بن مروان حاكم مدينه بود با اهل بيت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بد بود و امام سجاد (علیه السلام) را بسيار اذيت مى‏كرد، چون پس از عبدالملك بن مروان او از حكومت مدينه عزل شد، وليدبن عبدالملك دستور داد او را در يك محل عمومى نگاه داشته و ندا كردند هر كه از وى شكايتى و يا در گردن وى حقى دارد بيايد و دادخواهى كند.
او گفت: از هيچ كس ترسى ندارم جز على بن الحسين كه به او اذيت كرده‏ام امام صلوات الله عليه بر او گذشت كه او را كنار خانه مروان نگاه داشته بودند، او به امام سلام كرد، حضرت به خواص خويش فرموده بود به وى متعرض نشوند آنگاه امام نه تنها متعرض او نشد، بلكه به وى پيغام فرستاد، اگر به مال احتياج دارى بگو ما قدرت دادن آن را داريم و از من و كسان من خاطر جمع باش.
هشام بعد از دانستن اين مطلب فرياد كشيد: «الله اعلم حيث يجعل رسالته» ابن سعد در طبقات از عبدالله پسر امام (علیه السلام) نقل كرده چون هشام بن اسماعيل معزول شد،... پدرم ما را جمع كرد و فرمود: اين مرد عزل شده و دستور داده‏اند كه او را بر سر راه نگاه دارند تا هر كه شكايت دارد از وى دادخواهى بكند كسى از شما متعرض او نشود.
گفتم: پدرجان! چرا نكنيم به خدا خاطره‏هاى تلخى از او داريم، چنين روزى را آرزو مى‏كرديم؟! فرمود: پسر عزيزم!
او را به خدا واگذاريم. عبدالله گويد: به خدا قسم كسى از آل حسين (علیه السلام) متعرض او نشد تا كارش به پايان رسيد .5
ناگفته نماند: عادت اهل بيت (علیه السلام) آن بود كه به افتاده متعرض نمى‏شدند.

عظمت خداوند درنظر امام سجاد(علیه السلام)

6- ابوبصير گويد: امام باقر (علیه السلام) فرمود: پدرم زنى داشت كه از خوارج بود ...6 يكى از غلامان آن حضرت به وى گفت: يابن رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)! در خانه شما زنى است كه از جدت على بن ابيطالب بيزارى مى‏كند؟ پدرم او را طلاق داد.
او پيش امير مدينه رفت و شكايت كرد كه على بن الحسين مهريه مرا نمى‏دهد امير مدينه به پدرم گفت: يا على بن الحسين! يا بايد سوگند بخوريد كه صداق او را داده‏ايد و يا بايد مهريه‏اش را بدهيد.
امام فرمود: پسرم! برخيز و براى اين زن چهار صد دينار بياور، گفتم: پدرجان فدايت شوم مگر شما به حق نيستيد؟!! فرمود: بلى ولى من خدا را بزرگتر از آن مى‏دانم كه براى پول به او قسم بخورم: «فقلت له يا ابة جُعلت فداك اَلستَ مُحّقاً؟ فقال لى: بلى يا بنى ولكنّى اَجللتُ الله ان احلف به يمين صبر» .7 آرى اين مطالب تا اعماق روح انسان اثر مى‏كند.

بيست سال گريه

7- امام سجاد صلوات الله عليه بر مصيبت پدرش بيست سال گريست. هيچ وقت طعامى به محضر او نياوردند مگر آن كه چشمهايش پر از اشك گرديد، روزى يكى از غلامانش گفت: يابن رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) آيا وقت تمام شدن غصه‏ات نرسيد؟! «اما آن لحزنك ان ينقضى»؟! امام فرمود: واى بر تو، يعقوب پيامبر دوازده پسر داشت، خداوند يكى را از پيش او برد، چشمهايش از كثرت گريه سفيد و نابينا گرديد، موى سرش سفيد شد، پشتش خم گرديد، با آن كه پسرش در دنيا زنده بود.
اما من با دو چشمم ديدم كه پدرم و برادرم و عموهايم و هفده نفر از خانواده‏ام همه در كنار من به خون غلطيده بودند. چطور اندوه من تمام شود؟! «و يحك انّ يعقوب النّبى (علیه السلام) كان له اِثنى عشر ابنا فغيّبَ اللّه واحداً منهم فابيضّت عيناه من كثرة بكائه عليه و شاَب رأسه من الحزن وَاْحدَوَْدَب ظَهرُه من الغمّ و كان ابنه حيّاً فى الدنيا و انا نظرت الى ابى و اخى و عمّى و سبعة عشر من اهل بيتى مقتولين حولى فكيف ينقضى حزنى» 8.

بزرگواى وكرامت

8- زمخشرى در ربيع الابرار نقل كرده: چون يزيدبن معاويه مسلم بن عقبه را به جنگ اهل مدينه فرستاد و گفت: پس از شكست آنان، زنانشان بر سپاهيان شام مباح است (ولى به وى سفارش كرد كه متعرض امام سجاد (علیه السلام) نشود) على بن الحسين (علیه السلام) در آن ماجراى شوم، چهار صد زن را با فرزندانشان و حشمشان تكفّل فرمود، و آنها را با خانواده خود قرار داد و تا لشكريان مسلم در مدينه بودند آنها را اطعام كرد، يكى از آن زنان قسم خورد كه در خانه پدرش و مادرش آن احترام را نديده است كه از آن حضرت ديد .9
اين بود قطره‏اى از درياى فضائل سيدالساجدين صلوات الله عليه كه براى نمونه نقل شد.

مناجات طى الارض‏

9- حمادبن حبيب كوفى مى‏گويد: در راه مكه در منزلى به نام «زباله» از قافله كنار ماندم، غريب و ناشناس در بيابانى سرگردان گرديدم، چون شب فرا رسيد بالاى درخت بلندى رفتم تا از خطر محفوظ مانم و آنگاه كه تاريكى كامل شد، جوانى را ديدم مى‏آيد، لباسهاى سفيدى بر تن داشت و بوى مشك از او به مشام مى‏رسيد.
آنچه توانستم خود را مخفى كردم تا اصلاً متوجه من نشود، ديدم آماده نماز شد و ايستاد و مى‏گفت: «يا من حاز كلّ شى‏ءٍ ملكوتاً و قهر كلّ شى‏ءٍ جبروتاً أَولِج قلبى فرحَ إلاقبال عليك و ألحقنى بميدان المطيعين لك».
اى خدايى كه حكومت تو به همه كاينات احاطه كرده و قدرت تو بر همه موجودات غلبه نموده است، شادى روبرو شدن با تو را به قلب من داخل فرما و مرا به ميدان اطاعت كنند گانت وارد كن.
آنگاه شروع به نماز كرد، چون اعضايش آرام و حركاتش ساكن شد، آهسته از درخت پايين آمدم، ديدم در آن جا چشمه آبى هست، من نيز وضو گرفته پشت سرش ايستادم، در نظرم محرابى نمايان شد گويى در همان وقت ممثل شده بود، او به هر آيه‏اى كه مى‏رسيد و در آن وعده رحمت با عذاب بود با ناله و انين آن را تكرار مى‏كرد و چون ظلمت شب شروع به رفتن كرد، ايستاد و چنين مى‏گفت:
«يا من قصده الضالّون فاصابوه مرشداً و أمّه الخائفون فوجدوه مَعقِلاً و لجأ اليه العابدون فوجدوه مَوئلاً، مَتى راحة من نصب لغيرك بدنه و مَتى فرح من قصد سواك بنيّته الهى قدتقشّع الظّلام و لم اقض من خدمتك و طراً و لا من حياض مناجاتك صدراً، صل على محمد و آله و افعل بى اولى الامرين بك يا ارحم الراحمين».
اى آن كه گمراهان او را قصد كرده و يافته‏اند كه راهنماست و خائفان او را اميد داشته و ديده‏اند كه ايمن دهنده است و بندگان به او پناه برده و ديده‏اند كه محل پناه است، كِى راحت خواهد شد آن كه بدن خويش را براى غير تو به زحمت انداخته و كى شاد خواهد شد آن كه در نيّتش غير تو را قصد كرده است. الهى ظلمت شب با آمدن صبح شكافته شد حال آن كه من از عبادت تو كامى نبرده‏ام و از حوضهاى مناجات تو سينه‏اى پر ننموده‏ام، بر محمد و آل محمد صلوات فرست و با من از رحمت و غضب، آنرا كن كه بر تو سزاوارتر است اى ارحم الراحمين.
حماد گويد: ترسيدم كه برود و ندانم كيست، به او چسبيدم و گفتم: تو را قسم مى‏دهم به خدايى كه خستگى رنج را از تو برده و لذت خوف و عبادت را به تو ارزانى داشته است، از تو بر من رحمت و رأفتى برسد، من راه را گم كرده و از قافله درمانده‏ام، فرمود: اگر توكلت راست باشد گمراه نمى‏شوى، با من بيا و دنبال من باش، چون به زير آن درخت رسيد، دست مرا گرفت، گمان كردم كه زمين زير پاى من كشيده مى‏شود، چون هوا روشن شد فرمود: تو را بشارت باد كه اينجا مكه است، من صداى اهل آنجا را شنيده و حاجيان را ديدم.
به او گفتم: تو را قسم مى‏دهم به خدايى كه رحمت او را در روز قيامت و روز احتياج اميد دارى تو كيستى؟ فرمود: حالا كه قسم دادى مى‏گويم، من على بن الحسين بن على بن ابيطالبم. 10
حماد بن حبيب كوفى بنا بر نقل رجال شيخ از اصحاب امام صادق (علیه السلام) است، جريان طى الارض يكى از واقعيات و از مصاديق ولايت تكوينى است و در سوره نمل آيه «و قال الذى عنده علم من الكتاب...»: 40 نقل شده كه آصف بن برخيا وزير سليمان، تخت ملكه سبأ را نزد سليمان آورد و در حالات امام جواد (علیه السلام) نظير آن آمده است.

امام (علیه السلام) و طاووس يمانى‏

10- طاووس يمانى مى‏گويد: در مكه در «حجر اسماعيل» بودم ديدم مردى مشغول نماز است، دقت كردم متوجه شدم كه على بن الحسين (امام سجاد(علیه السلام)) است، پيش خود گفتم: اى نفس! اين مرد نيكوكارى از اهل بيت رسالت است و الله دعاى او را غنيمت شمرده و خواهم ديد چه دعايى مى‏كند؟ چون از نماز فارغ شد دست به دعا برداشت و مى‏گفت:
«سَيّدى سَيّدى هذه يداى قدمددتهما اليك بالذنوب مملوّةٌ و عيناى بالرّجاء ممدودة و حقّ لمن دعاك بالندم تّذللاً ان تُجيبه بالكرم تفضّلاً».
اى خدا، آقاى من، آقاى من، اين دو دست من است كه پر از گناهان به درگاه تو بلند كردم و دو چشمانم به اميد به درگاه تو باز شده است، سزاوار است با بزرگوارى و تفضّل كسى را كه با تذلّل و فروتنى تو را مى‏خواند جواب بدهى. مولاى من! آيا مرا از اهل شقاوت آفريده‏اى تا بر حال خويش پيوسته گريه كنم، يا از اهل سعادت آفريده‏اى تا به اميدك بشارت دهم .
مولاى من! آيا براى عمودهاى آتشين جهنم اعضا مرا خلق كرده‏اى؟! يا براى نوشيدن آب جوشان آتش، روده‏هاى مرا به وجود آورده‏اى؟
مولاى من! اگر بنده‏اى مى‏توانست از مولاى خود فرار كند، من اوّلين فرار كنندگان از تو بودم اما مى‏دانم كه از چنگ تو فرار نتوانم .
سيد من! اگر مى‏دانستم كه عذاب من بر حكومت تو مى‏افزايد از تو براى عذاب صبر مى‏خواستم ولى مى‏دانم كه اطاعت طاعتگران بر حكومت تو اضافه نمى‏كند و گناه گناهكاران از حكومتت نمى‏كاهد.
مولاى من! من كيستم؟ موقعيت من كدام است؟ با بزرگوارى خود مرا ببخش، با پرده پوشى خود بزرگم كن، و با آقايى خود از ملامت من درگذر.
«إلهى و سيّدى ارْحمنى مَصُروعاً على الفراش تَقَلّبنى اَيدى اَحِبّتى و ارحمنى مطروحاً على المُغتسل يَغْسلنى صالحٌ جيرتى و ارْحمنى محمولاً قد تَناول الاقرباءُ اَطراف جَنازتى و ارحم فى ذلك البيت الظّلْم وَحْشتى و غُربتى و وحدتى».
معبود من، مولاى من، رحم كن مرا آن وقت كه در بستر مرگ افتاده باشم و دوستانم مرا رو به قبله كنند، رحم كن بر من آن وقت كه در غسلگاه انداخته شوم و همسايگان نيكوكارم مرا غسل دهند، رحم كن بر من آنگاه كه بالاى دست تشييع كنندگان حمل مى‏شوم و خويشانم اطراف جنازه‏ام را گرفته‏اند، رحم كن بر وحشت من و غربت من و تنهائى من در آن قبر پر از ظلمت و تاريكى. 11
آنگاه گريست و گفت: سبحانك تو را گناه مى‏كنند كه گويا نمى‏بينى، حلم نشان مى‏دهى كه گويا به تو معصيت نكرده‏اند، با حسن معامله به بندگانت محبت مى‏كنى كه گويا تو به آنها محتاجى. حال آن كه مولاى من تو از آنها بى‏نيازى، سپس به سجده افتاد.
طاووس گويد: به كنار او آمدم، سرش را برداشته و بر زانوى خود گذاشتم، گريستم اشك چشمانم بر صورت او ريخت، برخاست و نشست و فرمود: اين كيست كه مرا از ياد خدايم مشغول كرد؟
گفتم: منم، طاووس يمانى، يابن رسول الله. اين ناله و بى تابى چيست؟ بايد ما چنين كنيم كه عاصى و جانى هستيم، پدرت حسين بن على، مادرت فاطمه زهرا و جدت رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است، امام فرمود:
«هيهاتَ هيهاتَ يا طاووسُ دَعْ عنّى حديثَ اَبى و اَمّى و جدّى. خلق اللّه الجنةَ لمن اَطاعَه و اَحسَن و لو كان عبداً حبشّياً و خلق النّار لمن عصاه و لو كان ولداً قرشياً. اما سمعتَ قول اللّه تَعالى فاذا نُفَخ فى الصّور فلا اَنساب بَينهم ولا يَستاءَلُون واللّه لا ينفعك غدًا الاّ تَقدمةٌ تقدّمها من عمل صالح» 12.
هيهات، هيهات اى طاووس حديث و موضوع ، پدر، مادر ، جد من را كنار بگذار، خداوند بهشت را براى هر بنده اطاعت كننده و نيكوكار آفريده ولو غلام حبشى باشد و آتش را براى معصيتكار قرار داده ولو شخص قرشى (از خانواده بنى هاشم) باشد آيا كلام خدا را نشنيده‏اى كه فرموده: چون در صور دميده شود، نسبها آن روز در ميان مردم نيست و از انساب يكديگر سؤال نمى‏كنند، به خدا قسم روز قيامت به تو فايده نمى‏دهد مگر عملى كه از پيش فرستاده باشى.
ناگفته نماند: طاووس يمانى از فقها عامه است، بعضى او را شيعه دانسته‏اند ولى اين قول صحت ندارد.

امام سجاد (علیه السلام) و ثواب تعليم

11-امام حسن عسكرى (علیه السلام) فرمود: مردى پيش على بن الحسين (علیه السلام) آمد، مرد ديگرى را همراه خود آورده بود و مى‏گفت:
اين قاتل پدر من است، آن مرد به قتل اقرار كرد، امام فرمود: حكمش قصاص است و از آن مرد خواست كه از قاتل عفو كند تا خدا ثوابش را زياد نمايد، ولى ديد طرف به عفو راضى نيست .
امام به مدّعى گفت: ببين اگر اين قاتل، حقّى در گردن تو دارد به خاطر آن از حقّ قصاص درگذر. گفت: يا ابن رسول الله او بر من حقى دارد ولى به حدّى نمى‏رسد كه از خون پدرم درگذرم، امام فرمود: پس چه مى‏خواهى بكنى؟ گفت: مى‏خواهم قصاص بكنم ولى اگر بخواهد در مقابل حقّى كه بر من دارد با او به خونبها مصالحه مى‏كنم و عفو مى‏نمايم .
امام (علیه السلام) فرمود: او چه حقّى در گردن تو دارد؟ گفت: يابن رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) او توحيد خدا و نبوّت محمّد رسول اللّه (صلی الله علیه و آله و سلم) و امامت على و امامان عليهم السلام را به من تلقين كرده و آموخته است .
امام با تعجب فرمود: آيا اين حق، به خون پدر تو كفايت نمى‏كند؟! آرى، والله اين با خون همه اهل زمين ، مگر انبيا و امامان زيرا با خون آنها چيزى برابرى نمى‏كند تا به خونبها قناعت شود، آن مرد جواب داد: آرى .
امام (علیه السلام) خطاب به قاتل گفت: آيا ثواب تعليم خود را به من مى‏دهى تا خونبهاى او را بدهم و از قتل خلاص شوى؟ گفت: يابن رسول الله من به آن ثواب محتاجم و شما از آن ثواب مستغنى هستيد چون گناهان من بزرگ است و گناه من ميان من و اين مقتول است نه پسرش .
امام فرمود: پس آماده شدن براى قصاص بر تو از گذشتن از ثواب خوشتر است؟ گفت: آرى. امام به ولى مقتول فرمود: بنده خدا ميان گناه اين شخص و نيكيش مقابله كن، او پدر تو را كشته و او را از لذّت زندگى و تو را از لذّت پدردارى محروم كرده كه اگر صبر كنى و تسليم باشى، پدرت در بهشت رفيق تو خواهد بود. از طرف ديگر به تو ايمان تلقين كرده و بدان جهت بهشت دائمى را بر تو واجب كرده و از عذاب دائمى خدا نجاتت داده است .
احسان او نسبت به تو چند برابر جنايتش است، اگر او را در مقابل احسانش عفو كنى براى تو و او حديثى از فضل جدّم رسول اللّه (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل خواهم كرد كه براى تو از دنيا و مافيها خوبتر است. و اگر عفو نكنى خونبها را خودم خواهم داد تا مصالحه كنى، آن وقت حديث را فقط به او خواهم گفت ولى طورى كن كه فيض اين حديث بهتر از دنيا و آخرت از تو فوت نشود.
جوان گفت: يابن رسول اللّه از خون پدرم گذشتم، خونبها و چيزى ديگرى هم نمى‏خواهم فقط رضاى خدا را خواستارم و خواستم درخواست شما را عمل كنم حديث را بيان فرماييد امام (علیه السلام) فرمود...13

امام صلوات الله عليه و ابن شهاب زُهْرى

12- ابن شهاب زهرى از طرف بنى اميه حكومت بعضى از مناطق را داشت، او مجرمى را تنبيه مى‏كرد، اتفاقاً او در زير تنبيه مرد، اين تصادف براى زهرى قابل پيش بينى نبود، از اين پيشامد چنان ضربه روحى خورد كه ديوانه شد و از شهر و ديار خارج شده مانند وحوش در غاها به سر مى‏بُرد، اين وضع نه سال طول كشيد.
امام سجاد صلوات الله عليه به زيارت حج تشريف برد، ابن شهاب را به مسجدالحرام آورده بودند (گويند: زبانش بند آمده بود) چون امام را ملاقات كرد حضرت از حال او پرسيد؟ در جواب گفت: مجرمى را تنبيه مى‏كردم در دست من كشته شد، اين حالت به من روى آورد.
امام (علیه السلام) فرمود: من از يأس از رحمت خدا بر تو، از گناهت بيشتر مى‏ترسم. زُهْرى گفت: چه كنم؟ امام فرمود: خونبهاى او را به خانواده‏اش بفرست، آن گاه به نزد خانواده‏ات و كارهاى دين خود برگرد،زهرى از اين چاره‏اى كه امام فرمود، پى به علاج گناه خويش برد و گفت: غصّه و گرفتارى مرا از بين بردى آقاى من، خدا داناتر است كه رسالت خويش را در كجا قرار دهد: «الله اعلم حيث يجعل رسالته» آنگاه به منزل خودش برگشت و از ملازمين امام (علیه السلام) شد و از اصحاب او به شمار مى‏آمد، از اين رو بعضى از بنى مروان به او گفت: اى زهرى پيامبرت چه كرد: »يا زهرى ما فعلَ نبّيك» مرادش على بن الحسين (علیه السلام) بود.14
زهرى همان محمد بن‏مسلم بن... شهاب بن زهرة بن كلاب فقيه مدنى است، در شيعه و سنى بودن او اختلاف هست به سفينة البحار ماده (زهر) رجوع شود، نقل است او كتابهاى خويش را در اطراف خود جمع مى‏كرد و مشغول مطالعه مى‏شد، زنش گفت: والله اين كتابها براى من از سه نفر «هوو» بدترند.

امام سجاده (علیه السلام) و فرزدق‏

13-هشام بن عبدالملك بن مروان به زيارت كعبه آمد و از كثرت ازدحام جماعت نتوانست دست به «حجر الاسود» برساند و آن را استلام كند، تختى براى او در مسجدالحرام گذاشتند، روى آن نشست، به طواف حجاج تماشا مى‏كرد، شاميان اطراف او را گرفته بودند.
در اين بين امام سجاد (علیه السلام) كه در طواف بود با قيافه نورانى و بوى خوش و پيشانى پينه بسته از كثرت سجده، آشكار شد، هر وقت اما به كنار حجرالاسود مى‏رسيد مردم به احترام او كنار مى‏كشيدند، آن حضرت با كمال اطمينان و وقار حجرالاسود را استلام و زيارت مى‏كرد.
مردى از شاميان خطاب به هشام گفت: يا اميرالمؤمنين! اين كيست كه مردم اين همه به او احترام مى‏گذارند؟ هشام گفت: نمى‏شناسم زيرا مى‏ترسيد كه اگر معرفى كند، اهل شام به امام علاقه‏مند شوند، فرزدق شاعر كه در آنجا حاضر بود، گفت: من او را مى‏شناسم، مرد شامى گفت: يا ابا فراس! او كيست؟ فرزدق مرتجلاً و بالبداهه با اين قصيده امام (علیه السلام) را معرفى كرد و گفت:
هذا الّذى تَعرف البطحاء وَ طأتَه
و البيت يعرفه و الحلّ و الحَرمُ‏
هذا ابن خير عبادالله كُلّهم
هذا التّقى النّقى الطّاهر العلمُ‏
هذا الّذى احمد المختار والدُه
صلّى عليه إلهى ماجرى القلمُ‏
لو يعلم الركن من قدجاء يَلُثمهُ
لخرّ يَلْثم منه ما وَطى‏ء القدمُ
هذا علىّ رسولُ اللّهِ والدُه‏
أمستْ بنور هداه تَهتدى الأممُ‏
هذا ابْنُ سيّدةُ النّسوان فاطمة
و ابنُ الوصىِ الذّى فى سيفه نَقمٌ‏
اذا رأتْه قريشُ قال قائلُها
الى مكارمَ هذا ينتهى الكرمُ
يكاد يمسكه عرفان راحتِه
ركنُ الحَطيم اذا ما جاء يَستلمُ
و ليس قولك من هذا بضائِره
العربُ تعرفُ من أنكرتَ و العجمُ‏
ما قال لاقَطّ الا فى تشهّده‏
لو لا التشهد كانت لاءهُ نَعمُ
هذا ابن فاطمة إن كنت جاهله
بجدّه انبياء اللّه قد خُتِموُا
منْ مَعشر حبّهم دينٌ و بُغْضُهم
كفرٌو قُربهم مَنْجى و مُعتصَمٌ
ان عُدّ اهلُ التّقى كانوا أئمتّهم
أو قيل مَن خيرُ اهل الأرض قيل‏همُ‏
1- يعنى: اين آن كس است كه سرزمين مكه پا گذاشتن او را مى‏داند و مى‏داند كدام كس است كه بر او پاى نهاد، كعبه او را مى‏شناسد، حرم و خارج حرم او را مى‏شناسند.
2- اين پسر بهترين بندگان خداست، اين متقى و پاك شده و پاك و در اين صفتها نمونه است .
3- اين همان است كه احمد مختار، رسول گرامى خدا، پدر او است، خدايم به او صلوات فرستد تا وقتى كه كائنات در گردشند.
4- اگر حجرالاسود مى‏دانست كيست كه آمده او را مى‏بوسد،هر آينه به زمين مى‏افتاد و جاى پاى او را مى‏بوسيد.
5- اين على بن الحسين است، رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پدر اوست كه امتها با نور هدايت او هدايت مى‏يابند.
6- اين پسر سيده زنان فاطمه زهراست و اين پسر وصى رسول (صلی الله علیه و آله و سلم)، على بن ابيطالب است كه شمشيرش بلا و نقمت دشمنان بود.
7- وقتى كه قريش او را مى‏بيند، گوينده‏شان مى‏گويد: مكرمتها و فضائل او بالاترين مكارم است.!
8- نزديك است كه ركن حطيم وقت استلام او را گرفته و نگاه دارد چون مى‏داند كدام دست است كه او را استلام مى‏كند.
9- تو كه مى‏گويى: او كيست، ضررى به او ندارد، زيرا او را عرب و عجم مى‏شناسند.
10- كلمه «لا» به زبان او نيامده مگر در شهادت به وحدانيت خدا كه گويد: «لااله الاالله» و اگر شهادت به واحدنيت نبود، ديگر «لايى» به زبانش نمى‏آمد و همه «نعم» و آرى مى‏بود، (و حاجت كسى را رد نمى‏كرد).
11- اگر او را نمى‏شناسى بدان كه او فرزند فاطمه زهراست و جدش خاتم پيامبران است .
12- اين از خانواده‏اى است كه دوستى آنها دين و دشمنيشان كفر است، تقرب به آنها نجات دهنده و پناهگاه است .
13- اگر اهل تقوى را به حساب آوريم، آنها پيشوايان اهل تقوى هستند و اگر سؤال شود: بهترين مردم روى زمين كدام است؟ گويند: آنها.
هشام بن عبدالله از شنيدن اين تعريف آتش گرفت و حقوق فرزدق را قطع كرد و گفت: چرا ما را مانند او نستودى؟!! فرزدق گفت: جدى مانند جد او، پدرى مانند پدر او، مادرى مانند مادر او داشته باش تا تو را نيز مانند او بستايم.
آرى اشعار او در مدح امام سجاد صلوات الله عليه براى هشام از هر ضربتى كارى‏تر و از هر سلاحى برنده‏تر بود.
هشام دستور داد فرزدق را در محلى به نام عسفان ميان مكه و مدينه زندانى كنند، اين خبر به امام (علیه السلام) رسيد،دوازده هرزار درهم براى او فرستاد و فرمود: ما را معذور دار يا ابافراس! اگر در اختيار داشتم بيشتر از اين صله مى‏كرد.
فرزدق پولها را برگردانيد و گفت : يابن رسول الله! به خدا قسم اشعار را براى آن گفته‏ام كه بنى اميه را براى خدا و رسولش دشمن مى‏دارم، اين نيت پاك را به پول نمى‏دهم، امام پولها را برگردانيد و سفارش كرد كه به حق من پولها را قبول كن، خدا مكان تو را ديد و از نيت تو آگاه است، فرزدق پولها را قبول كرد. او در حبس هشام بن عبدالملك را با اين اشعار هجو مى‏كرد:
ايحبسنى بين المدينة و التى
اليها قلوب الناس يهوى منيبها
يقلّب رأساً لم يكن راس سيّد
و عينًا له حولاء بادَ عيوبُها
اين هجو را به هشام خبر دادند، او فرزدق را آزاد كرد و بنقل ديگرى او را به زندان بصره انتقال داد.
از اشعار فرزدق در اين جا براى اختصار فقط يازده بيت نقل گرديد ولى در مناقب: ج 4 ص 169 - 171 چهل و يك بيت نقل كرده است. مجلسى رضوان الله عليه نيز در بحار: ج 46 ص 125 - 127 همه چهل و يك بيت را از مناقب آورده است، مناقب آن را از حلية الاولياء و اغانى ابوالفرج و غير آن نقل مى‏كند. سبط ابن جوزى در تذكره: باب دوازدهم ص 296 - 297 بيست و پنج بيت، ابن صباغ در فصول المهمه: ص 219 - 220 بيست و شش بيت، شيخ مفيد در اختصاص: ص 191 - 193 بيست و نه بيت، ابن‏حجر در صواعق محرقه خود: ص 198 هشت بيت و سيد مؤمن شبلنجى در نورالابصار: ص 141 بيست و هشت بيت از آن را نقل كرده است .

استجابت دعا

14- مختاربن ابى عبيده ثقفى در كوفه خروج كرده و حكومت تشكيل داده، قاتلان كربلا را هر كجا كه به دست مى‏آورد مى‏كشت، منهال بن عمرو مى‏گويد: من در آن روزگار به مكه مشرف شده و به خدمت امام سجاد (علیه السلام) رسيدم ، امام بدون مقدمه از من پرسيد: حرملة بن كاهل اسدى چه شده ؟15 گفتم: يابن رسول الله من او را در كوفه زنده ديدم .
امام (علیه السلام) دست به آسمان برداشت كه: «اللهم اذقه حرّالحديد اللهم اذقه حرّالنّار» خدايا! حرارت آهن را به او بچشان،
خدايا! حرارت آتش را به او بچشان، اين عجيب نيست كه امام صلوات الله عليه از قاتل برادر شيرخوارش كه در آغوش ابا عبدالله حلقش را با تير شكافتند مى‏پرسد، كه آيا زنده است و يا به آتش خشم خدا سوخته است؟ چون امام مى‏دانست كه آن ملعون پست چه آتشى بر دل اهل بيت اطهار زد.
منهال گويد: من به كوفه برگشتم، مختار خروج كرده و كارش بالا گرفته بود، من با او از قديم آشنا بودم، براى سلام كردن به خانه او رفتم، او مركب خود را خواست و سوار شد، من هم با او آمدم، تا به كناسه كوفه رسيد. و ايستاد، گويى منتظر چيزى بود، معلوم شد كه فرستاده حرملة بن كاهل را بگيرند، حرمله را آوردند، مختار گفت: حمد خدا را كه تو را به چنگ آوردم، آنگاه گفت: سلاخ حاضر كنيد، چون سلاخ آمد گفت: دو دست حرمله را قطع كن، فى الفور دو دست او را قطع كرد، گفت: دو پايش را نيز قطع كن، پاهايش را نيز بريد، مختار فرياد كشيد: آتش بياوريد، آتش بياوريد، مقدارى هيزم حاضر كردن، حرمله را در ميان هيزم گذاشته و آتش زدند تا شعله‏هاى آتش او را مبدل به خاكستر كرد.
من از ديدن اين منظره به ياد دعاى امام سجاد افتاد و با تعجب تمام گفتم:
سبحان الله سبحان الله، مختار گفت: چرا سبحان الله گفتى؟! گفتم: محضر على بن الحسين (علیه السلام) بودم، از حرمله پرسيد، گفتم: او را در كوفه زنده ديدم، دست به آسمان برداشت كه «اللهم اذقه حرالحديد اللهم اذقه حرالنار»
مختار گفت: اللّه اللّه آيا اين كلام را از على بن الحسين شنيدى؟ گفتم: قسم به خدا، قسم به خدا اين را از على بن الحسين (علیه السلام) شنيدم، مختار از اسب پياده شد و در همانجا دو ركعت نماز خواند، آنگاه سر به سجده نهاد و سجده را طول داد سپس از سجده برخاست و از آنجا رفت .
من با او مى‏رفتم تا به خانه من رسيديم گفتم: مرا با آمدن به خانه‏ام و خوردن غذايم مفتخر كن.
گفت: عجب!! منهال تو به من خبر مى‏دهى كه خداوند سه تا دعاى على بن الحسين (علیه السلام) را بدست من اجابت كرد، آنگاه مى‏خواهى من در خانه تو غذا بخورم، نه امروز بشكرانه اين امر براى خدا روزه خواهم گرفت .16
علامه مجلسى رضوان الله عليه فرمود: شايد دعاى سوم هم كشتن حرمله باشد، چون بريدن دست و پا و انداختن در آتش قتل را نيز دربر گرفته است .

پی نوشت‌ :

1- ارشاد مفيد: ص 239.
2- ارشاد مفيد: ص 238.
3- سير الائمه: ج 3 ص 201 و 209 تأليف سيد محسن امين عاملى.
4- سير الائمه: ج 3 ص 201 و 209 تأليف سيد محسن امين عاملى.
5- سيرالائمه: ج 3 ص 199.
6- فروع كافى: ج 7 ص 435 كتاب الايمان.
7- سيرالائمه: ج 3 ص 195.
8- سيرالائمه: ج 3 ص 201.
9- بحار: ج 49 ص 40، مناقب، ج 4 ص 142.
10- بحار: ج 75 ص 146 از امالى صدوق.
11- بحار: ج 46 ص 82.
12- بحار: ج 2 ص 12 و 13 مجلسى رحمة اللّه عليه بقيه خبر را به فصل معجزات حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) احاله كرده است .
13- مناقب: ج 4 ص 159، بحار: ج 46 ص 7 و 132.
14- حرمله همان است كه طفل ابا عبدالله (علیه السلام) را با تير در آغوشش شهيد كرد.
15- بحار ج 46 ص 53 نقل از كشف الغمه.

منبع:خاندان وحى